Ελληνικά
Γράφει ο Γιώργος Κουκάκης, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ
Αφορμή για την εκπόνηση της παρούσας ανάλυσης στάθηκε ο διάλογος που πραγματοποιήθηκε γύρω από τη σχέση μεταξύ της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (ΕΥΠ) και του Κυβερνητικού Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας (ΚΥ.Σ.Ε.Α.) κατά την παρουσίαση του βιβλίου «Οι Μυστικές Υπηρεσίες στον 21ο Αιώνα»,[1] αλλά και οι σχετικές δηλώσεις Κυβερνητικών Αξιωματούχων για επικείμενες μεταρρυθμίσεις με σκοπό την αναβάθμιση των δύο αυτών θεσμών. Αν και η ΕΥΠ αποτελεί μία κρατική Υπηρεσία η οποία είναι γνωστή – ιδιαίτερα μετά τα πρόσφατα γεγονότα των επισυνδέσεων – στο ευρύ κοινό, το ΚΥ.Σ.Ε.Α. είναι ένας σχετικά άγνωστος θεσμός, τουλάχιστον ως προς τον νέο ρόλο που καλείται να διαδραματίσει μετά το 2019, οπότε και δημοσιεύτηκε ο Νόμος 4622/2019 (Επιτελικό Κράτος) σύμφωνα με τον οποίο συστάθηκε.
Ο νέος αυτός ρόλος οφείλεται στη μετατροπή του από Κυβερνητικό Συμβούλιο Εξωτερικών και Άμυνας σε Κυβερνητικό Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας, διατηρώντας το ίδιο ακρωνύμιο (ΚΥ.Σ.Ε.Α.), στα πρότυπα των Συμβουλίων Εθνικής Ασφάλειας (ΣΕΑ) άλλων κρατών όπως το Ρωσικό Sovet Bezopasnosti[2] (SB), το Βρετανικό National Security Council[3] (NSC), η Κινέζικη Central National Security Commission[4] (CNSC), το Τουρκικό Milli Güvenlik Kurulu[5] (MGK) και το Γαλλικό Le Conseil de Défense et de Sécurité Nationale[6] (CDSN).[7] Αν και η σύνθεση του νέου ΚΥ.Σ.Ε.Α. δεν καθοριζόταν στον προαναφερθέντα Νόμο, την 3η Δεκεμβρίου 2019 δημοσιεύτηκε η Πρωθυπουργική Απόφαση Υ133, η οποία καθόριζε νέα 6μελή σύνθεση και προέβλεπε τη συμμετοχή του Γενικού Γραμματέας (ΓΓ) του Πρωθυπουργού στις συνεδριάσεις χωρίς δικαίωμα ψήφου. Η ίδια απόφαση καθόριζε επίσης ότι ο Προϊστάμενος του Γραφείου Συμβούλου Εθνικής Ασφάλειας θα τελεί χρέη Γραμματέα του ΚΥ.Σ.Ε.Α.
Ο τελευταίος, γνωστός σε άλλα κράτη ως Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας (National Security Advisor) αποτελούσε ένα νέο θεσμό για τη χώρα μας, όντας υπεύθυνος για την εύρυθμη λειτουργία του Γραφείου Συμβούλου Εθνικής Ασφάλειας εντός της Γενικής Γραμματείας του Πρωθυπουργού δηλαδή «[…] την υποστήριξη του Πρωθυπουργού και του ΚΥ.Σ.Ε.Α. για κάθε θέμα που άπτεται της εξωτερικής και εσωτερικής ασφάλειας της Χώρας και της διαχείρισης κινδύνων και κρίσεων που σχετίζονται με αυτήν».[8] Η δε 6μελής σύνθεση του νέου ΚΥ.Σ.Ε.Α. περιελάμβανε τον Πρωθυπουργό ως Πρόεδρο και τακτικά μέλη τον Υπουργό Εξωτερικών, τον Υπουργό Προστασίας του Πολίτη, τον Υπουργό Εθνικής Άμυνας, τον Υπουργό Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής και τον Α/ΓΕΕΘΑ, ενώ προβλεπόταν ότι σε περίοδο πολέμου το ΚΥ.Σ.Ε.Α. θα μετονομαζόταν σε Πολεμικό Συμβούλιο.
Οι αρμοδιότητες του νέου ΚΥ.Σ.Ε.Α., περιελάμβαναν τη λήψη αποφάσεων για θέματα που σχετίζονται με τις Ένοπλες Δυνάμεις και τα Σώματα Ασφάλειας,[9] τον συντονισμό όλων των εμπλεκόμενων φορέων, τη διαμόρφωση της Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας, τον καθορισμό της πολιτικής όσον αφορά τη συμμετοχή στη δοκιμή σχεδίων της Πολιτικής Σχεδίασης Έκτακτης Ανάγκης (Π.Σ.Ε.Α.), καθώς και τη διενέργεια εκτιμήσεων σε περιόδους κρίσεων και την οργάνωση του Συστήματος Χειρισμού Κρίσεων (ΣΧΚ). Αυτό ωστόσο που δεν καθοριζόταν στο Νόμο 4622/2019 ήταν το περιεχόμενο του όρου Εθνική Ασφάλεια. Αυτή, όπως πολύ σωστά επισημαίνει στο βιβλίο του ο Κώστας Πικραμένος, περιλαμβάνει τόσο την εσωτερική όσο και εξωτερική ασφάλεια ενός κράτους, καλύπτοντας επιμέρους τομείς όπως η άμυνα, η εδαφική ακεραιότητα, η προστασία της κρατικής περιουσίας (κρίσιμες εθνικές υποδομές) και άλλα.[10]
Η εν λόγω παράλειψη δημιουργεί δύο σημαντικές δυσλειτουργίες όσον αφορά την άσκηση των αρμοδιοτήτων αφενός της ΕΥΠ και αφετέρου των λοιπών κρατικών φορέων (κυρίως Υπουργείων). Ως προς την ΕΥΠ, η απουσία νομικής κατοχύρωσης της έννοιας της Εθνικής Ασφάλειας δημιουργεί «νομικά κενά» (παραθυράκια), με συνέπεια η έγκριση μίας επισύνδεσης για λόγους Εθνικής Ασφάλειας από την ΕΥΠ να επαφίεται στη διακριτική ευχέρεια του αρμόδιου Εισαγγελέα αυτής. Η συγκεκριμένη δυσλειτουργία έχει επιλυθεί σε άλλα κράτη όπως η Γαλλία ήδη από το 2015, καθώς το εν λόγω κράτος έχει καθορίσει με σχετικό Νόμο εφτά κριτήρια Εθνικής Ασφάλειας για την άρση του τηλεφωνικού απορρήτου. Αυτά είναι η Εδαφική Ακεραιότητα-Εθνική Άμυνα, η Προστασία των συμφερόντων Εξωτερικής Πολιτικής-Αντικατασκοπεία, η Προστασία των Θεμελιωδών Οικονομικών-Βιομηχανικών-Επιστημονικών Υποδομών, η Αντιτρομοκρατία, η Προστασία του Συντάγματος-Πολιτεύματος, το Οργανωμένο Έγκλημα και η Διασπορά Όπλων Μαζικής Καταστροφής (ΟΜΚ).[11]
Ως προς την άσκηση των αρμοδιοτήτων των υπόλοιπων κρατικών φορέων, η απουσία καθορισμού της έννοιας της Εθνικής Ασφάλειας οδηγεί αρκετές φορές τους εμπλεκόμενους φορείς αφενός σε παρερμηνείες όσον αφορά τις ενέργειες που πρέπει να αναληφθούν και αφετέρου σε «σύγκρουση αρμοδιοτήτων». Οι συχνότερες δε «συγκρούσεις» που έχουν παρατηρηθεί στα περισσότερα κράτη σημειώνονται μεταξύ του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας και του Υπουργείου Εξωτερικών. Το φαινόμενο αυτό αντιμετωπίστηκε στην Ελλάδα εν μέρει με την πρόσκληση επιπλέον Αξιωματούχων κατά τις συνεδριάσεις του ΚΥ.Σ.Ε.Α.. Αυτοί ήταν ο Υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, ο Υπουργός Επικρατείας, ο Υφυπουργός Εθνικής Άμυνας, ο Διοικητής της ΕΥΠ, η Διευθύντρια του Διπλωματικού Γραφείου του Πρωθυπουργού,[12] ο Υπουργός Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας καθώς και ο Υφυπουργός παρά τω Πρωθυπουργώ/Κυβερνητικός Εκπρόσωπος.[13]
Η προαναφερθείσα διεύρυνση της σύνθεσης του ΚΥ.Σ.Ε.Α. μας οδηγεί σε έναν ακόμα σημαντικό παράγοντα που επηρεάζει την Εθνική Ασφάλεια, αυτόν της σχέσης μεταξύ της ΕΥΠ και του ΚΥ.Σ.Ε.Α. Στα περισσότερα κράτη ο Διοικητής της αντίστοιχης Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών αποτελεί καταστατικό μέλος του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας, δηλαδή παρίσταται σε όλες τις συνεδριάσεις του ΣΕΑ και δεν καλείται μόνο εφόσον παραστεί ανάγκη. Σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις όπως αυτή της Ρωσίας, ο Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας (Nikolai Patrushev) είναι πρώην Διοικητής της της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ασφάλειας [Federal Security Service (FSB)], μία από τις πιο εμβληματικές Υπηρεσίες της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Η παρουσία του Διοικητή της ΕΥΠ στις συνεδριάσεις του ΚΥ.Σ.Ε.Α. κρίνεται ζωτικής σημασίας καθώς στο ταχέως εξελισσόμενο σύγχρονο περιβάλλον ασφάλειας η διαδικασία λήψης απόφασης είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις έγκυρες και έγκαιρες πληροφορίες.
Ολοκληρώνοντας την ανάλυσή μας – ενόψει μάλιστα των προαναφερθέντων μεταρρυθμίσεων που έχουν εξαγγελθεί από την Κυβέρνηση όσον αφορά τη λειτουργία τόσο της ΕΥΠ όσο και του ΚΥ.Σ.Ε.Α. – οφείλουμε να επισημάνουμε ότι για να είναι αποτελεσματική μία θεσμική αλλαγή που πραγματοποιείται σε ένα κράτος, θα πρέπει να έχουν εξασφαλιστεί δύο σημαντικές προϋποθέσεις. Η πρώτη αφορά στην προσαρμογή του νέου θεσμού στις ιδιαίτερες συνθήκες και την κουλτούρα που επικρατεί στο συγκεκριμένο κράτος και η δεύτερη στην υποστήριξη του θεσμού μέσα από ένα στοχευμένο πρόγραμμα επιμόρφωσης των αρμόδιων κρατικών υπαλλήλων και ενημέρωσης όλων των λοιπών εμπλεκόμενων φορέων.
Σε κάθε περίπτωση, τόσο ο καθορισμός της έννοιας της Εθνικής Ασφάλειας όσο και η μόνιμη συμμετοχή του Διοικητή της ΕΥΠ στη σύνθεση του ΚΥ.Σ.Ε.Α. ως καταστατικό μέλος αποτελούν ενέργειες ζωτικής σημασίας για την εύρυθμη λειτουργία των δύο αυτών θεσμών, καθώς θα συμβάλλουν θετικά τόσο στην λήψη των αποφάσεων όσο και στη διαχείριση μελλοντικών κρίσεων, μέσω της αξιοποίησης των συλλεχθέντων πληροφοριών. Γιατί όπως αναφέρει ο πασίγνωστος Κινέζος στρατηγιστής Sun Tzu στο βιβλίο του «Η Τέχνη του Πολέμου»:
«Αν γνωρίζεις τον εχθρό σου και τον εαυτό σου,
δεν χρειάζεται να φοβάσαι το αποτέλεσμα εκατό μαχών»[14]
Πηγές
[1] Καλεντερίδης Σάββας, Οι μυστικές υπηρεσίες τον 21ο Αιώνα – Παρουσίαση του βιβλίου του Κώστα Πικραμένου, https://www.youtube.com/watch?v=KlUupy-dO6E (13/09/2022).
[2] President of Russia, Security Council, http://www.en.kremlin.ru/structure/security-council (31/08/2022).
[3] Government of the United Kingdom, National Security Council, https://www.gov.uk/government/groups/national-security-council (31/08/2022).
[4]Qin Liwen, Securing the “China Dream”: What Xi Jinping wants to achieve with the National Security Commission (NSC), Mercator Institute for China Studies, 24 February 2014, https://merics.org/sites/default/files/2020-05/China%20Monitor%20No_4.pdf (31/08/2022).
[5]Presidency of the Republic of Türkiye, Secretariat-General of the National Security Council, National Security Council Members, https://www.mgk.gov.tr/en/index.php/national-security-council/national-security-council-members (31/08/2022).
[6]Élysée, Defence and National Security Council, https://www.elysee.fr/en/french-presidency/defence-and-national-security-council (31/08/2022).
[7] Κουκάκης Γεώργιος, Ο φράχτης στον Έβρο, το νέο ΚΥ.Σ.Ε.Α. και η Εθνική Ασφάλεια, Infognomon Politics, 11 Σεπτεμβρίου 2022, https://infognomonpolitics.gr/2022/09/o-frachtis-ston-evro-to-neo-ky-s-e-a-kai-i-ethniki-asfaleia/ (14/09/2022).
[8]Νόμος Υπ΄Αριθ. 4622, Επιτελικό Κράτος: οργάνωση, λειτουργία και διαφάνεια της Κυβέρνησης, των κυβερνητικών οργάνων και της κεντρικής δημόσιας διοίκησης, ΦΕΚ 133Α, 07 Αυγούστου 2019, http://www.et.gr/api/DownloadFeksApiNomoiSmall/?fek_pdf=20190100133 (24/08/2022)
[9]Όπως την κήρυξη και άρση μέτρων και σταδίων συναγερμού, την εφαρμογή και άρση των Εθνικών Κανόνων Εμπλοκής (ΕΚΕ), την εξουσιοδότηση του Πρωθυπουργού για εισήγηση κήρυξη και άρσης επιστράτευσης ή πολέμου καθώς και τη διενέργεια των κρίσεων-τοποθετήσεων της ιεραρχίας των Ενόπλων Δυνάμεων και Σωμάτων Ασφάλειας.
[10] Πικραμένος Κώστας, Οι Μυστικές Υπηρεσίες στον 21ο Αιώνα, Ινφογνώμων, Αθήνα, 2022, σ. 25.
[11] Βερύκιος Δήμος, Κοριός αλά… Γαλλικά, 12 Σεπτεμβρίου 2022, iEidiseis, https://www.ieidiseis.gr/opinions/162702/korios-ala-gallika (13/09/2022).
[12] Ελληνική Δημοκρατία, Πρωθυπουργός, Συνεδρίαση του Κυβερνητικού Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας, 18 Αυγούστου 2021, https://primeminister.gr/2021/08/18/27253 (25/08/2022).
[13] Ελληνική Δημοκρατία, Πρωθυπουργός, Δελτίο Τύπου – Γραφείο Τύπου Πρωθυπουργού, 23 Αυγούστου 2022, https://primeminister.gr/2022/08/23/30000 (24/08/2022).
[14] Giles Lionel, Sun Tzu on the Art of War: The Oldest Military Treatise in the World, Allandale Online Publishing, Leicester, 2000, σ. 11.
