H Τριμερής συνεργασία Ελλάδος, Κύπρου, Ισραήλ και η θετική στάση του ελληνικού πολιτικού συστήματος

Γράφει ο Ευάγγελος Διπλάρας, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ

Πρόλογος

Η Ελλάδα καταλαμβάνει μια εξαιρετικά σημαντική γεωστρατηγική θέση στην Νοτιοανατολική Ευρώπη και την Ανατολική Μεσόγειο κάτι που της επιτρέπει να συμμετέχει στο ενεργειακό γεωπολιτικό παίγνιο. Σημαντικό ρόλο παίζει η συνοχή της πολιτικής μιας ηγεσίας διαχρονικά σε μια τέτοια σοβαρή υπόθεση. Έντονο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι τρεις εκλεγμένοι πρωθυπουργοί όπως ο Γιώργος Παπανδρέου, ο Αντώνης Σαμαράς και ο Αλέξης Τσίπρας ακολούθησαν μια ενιαία πολιτική γραμμή επάνω σε αυτό το βαρυσήμαντο θέμα της διακρατικής συμφωνίας για την κατασκευή του αγωγού EastMed.[1]* Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να εξετάσουμε αναλυτικά τη στάση των κυβερνήσεων σχετικά με αυτό το θέμα.

Κυβέρνηση Γιώργου Παπανδρέου

Η ελληνοϊσραηλινή προσέγγιση ξεκινά από το 2010-2011 με την κατάρρευση της τουρκο-ισραηλινής συμμαχίας που έδωσε την ευκαιρία στον τότε πρόεδρο του ΠΑ.ΣΟ.Κ, Γιώργο Παπανδρέου από το αξίωμα του πρωθυπουργού, να προσπαθήσει να ξεκινήσει μια φιλόδοξη πολιτική επαναπροσέγγισης με το Τελ Αβίβ. Με την υπογραφή μιας συμφωνίας στις 17 Δεκεμβρίου του 2010 μεταξύ Κύπρου και Ισραήλ για την οριοθέτηση των μεταξύ τους ΑΟΖ (Stylianou 2011), σε αντίθεση με τις αντιρρήσεις της Τουρκίας, ενθάρρυνε την Αθήνα να συνεχίσει τις στενότερες σχέσεις της με το Τελ Αβίβ. Κοινές στρατιωτικές ασκήσεις πραγματοποιήθηκαν καθ “όλη τη διάρκεια του 2011 και τον Σεπτέμβριο υπογράφηκε νέα διμερής στρατιωτική συμφωνία.

Η συμφωνία αυτή ήταν ένα κρίσιμο βήμα, που επιτεύχθηκε παρά τις αμφιβολίες πολλών όπως επί παραδείγματι του τότε υπουργού Άμυνας Εχούντ Μπαράκ, για την επίσημη συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών. Την ίδια περίοδο, η Noble Energy, μια αμερικανική εταιρεία πετρελαίου και φυσικού αερίου ανακάλυψε μεγάλα κοιτάσματα στο Tamar και στο Leviathan μέσα στην Ισραηλινή ΑΟΖ το 2009. Το 2010 (DE MICCO 2014: σελ. 6) εκπληρώνει τις συμβατικές απαιτήσεις της έναντι της Κύπρου στο πλαίσιο της συμφωνίας εξερεύνησης και παραγωγής του 2008 στο οικόπεδο 12 της ΑΟΖ της Κύπρου.

Το Ισραήλ ήταν έτοιμο να υπερασπιστεί με στρατιωτικά μέσα τις δραστηριότητες έρευνας της Noble Energy ακόμη και πριν δοθεί η άδεια στο ισραηλινό οίκο Delek Energy στα τέλη του 2011 να επενδύσει στη συμφωνία κατανομής παραγωγής Noble Energy για το οικόπεδο 12. Η κίνηση αυτή είναι ενδεικτικής σημασίας που αποδίδει το Τελ Αβίβ στους κυπριακούς ενεργειακούς πόρους. Ωστόσο, αυτό σημαίνει ότι το Ισραήλ δεν ήταν διατεθειμένο να μοιραστεί την ασφάλεια της Κύπρου με την Ελλάδα. Το αυξημένο στρατιωτικό ενδιαφέρον του Ισραήλ για την Κύπρο είναι δυνατόν να επεκταθεί μελλοντικά στις εξαγωγικές υποδομές που μπορεί να κατασκευάσει η Noble Energy και η Delek, εκτός από την υπεράσπιση των θαλάσσιων συνόρων του Ισραήλ με την Κύπρο (Tsakiris 2014: σελ. 29).

Κυβέρνηση Αντώνη Σαμαρά

Σε λιγότερο από δύο μήνες μετά την υπογραφή της Ελληνο-Ισραηλινής στρατιωτικής συμφωνίας, υπήρξε δραματική αλλαγή στην πολιτική σκηνή της Αθήνας. Ο τότε πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου αντιμετώπιζε σοβαρά πολιτικά ζητήματα και αναγκάστηκε να παραιτηθεί (Huffpost, Reuters, 2011). Μια νεοσύστατη κυβέρνηση συνασπισμού προκύπτει υπό την ηγεσία του Λουκά Παπαδήμου το Νοέμβριο του 2011. (Daley 2011) Τα αποτελέσματα των δύο διαδοχικών εθνικών εκλογών του Μαΐου και του Ιουνίου το 2012 εντείνουν την πολιτική αστάθεια της χώρας. Εκείνη την εποχή αρκετοί αναλυτές εκτιμούν ότι ο τελικός συνασπισμός υπό την ηγεσία του προέδρου της Νέας Δημοκρατίας Αντώνη Σαμαρά δεν θα μακροημερεύσει.

Κρίνεται απαραίτητο να αναφέρουμε ότι ο τότε πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς επισκέφθηκε την Ιερουσαλήμ, τον Οκτώβριο του 2013 (Pappas 2013). Λίγοι θα ανέμεναν ότι μία προσέγγιση με το Ισραήλ θα αποτελούσεμια κρίσιμη προτεραιότητα για την ελληνική εξωτερική πολιτική. Ωστόσο, από την ανάληψη των καθηκόντων του, η επιμονή της βελτίωσης των σχέσεων Ελλάδας-Ισραήλ υπήρξε βασικό χαρακτηριστικό της διπλωματίας του τότε πρωθυπουργού Αντώνη Σαμαρά. Ο Αντώνης Σαμαράς ακόμα και πριν γίνει πρωθυπουργός κατά την περίοδο που ήταν υπουργός εξωτερικών στην κυβέρνηση Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, έδινε ιδιαίτερη σημασία στις Ελληνο-Ισραηλινές σχέσεις εποχή που η Ελλάδα αναγνώρισε τελικά το Ισραήλ το 1990 (Bureau of European and Eurasian Affairs, 2008). Αυτές οι διπλωματικές θέσεις, προσέλκυσαν ισραηλινο-αμερικανικές επιχειρήσεις και επενδύσεις από το Ισραήλ. Εκείνη την περίοδο, ο Πρόεδρος Σιμόν Πέρες πραγματοποίησε για πρώτη φορά επίσκεψη προέδρου του Ισραήλ στην Αθήνα το καλοκαίρι του 2012 (Israel Ministry of Foreign Affairs, 2012).

Τα δύο κράτη προχώρησαν σε κοινές δράσεις όπως για παράδειγμα θαλάσσιες ασκήσεις στο Αιγαίο Πέλαγος. Σε κοινή συνέντευξη τύπου, ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας Κάρολος Παπούλιας υπογράμμισε ότι «η προσέγγιση των συμφερόντων στις ανατολικές μεσογειακές χώρες επιτρέπουν τη σύναψη στρατηγικής εταιρικής σχέσης με την Κύπρο είναι η διαπίστωση σημαντικών αποθεμάτων θαλάσσιου φυσικού αερίου και μεταφοράς του φυσικού αέριου του Ισραήλ προς τους καταναλωτές της Ευρώπης μέσω της Κύπρου και της Ελλάδας μεταβάλλει το γεωπολιτικό και γεωοικονομικό πλαίσιο της ευρύτερης ευαίσθητης περιοχής» (Tsakiris 2014: σελ. 31). Ο πρόεδρος του Ισραήλ εξέφρασε την άποψή του αναφέροντας ότι «μικρά κράτη που μπορούν να επιτύχουν τα μεγάλα πράγματα» και στη συνέχεια επιβεβαίωσε την υπόσχεση στρατηγικής ενεργειακής συνεργασίας που χτίστηκε γύρω από ένα δίκτυο αγωγών φυσικού αερίου που θα ενώνει την Ελλάδα, την Κύπρο και το Ισραήλ.

Για τις ηγεσίες των δύο κρατών, η ενέργεια είναι η πρωταρχική παράμετρος αυτής της στρατηγικής συνεργασίας. Οι δύο πλευρές επιχείρησαν να υπογράψουν Μνημόνιο Κατανόησης να θεσμοθετήσουν την ενεργειακή συνεργασία τους, περιλαμβάνοντας επίσης το κράτος της Κύπρου (Prontera 2017: σελ. 217). Το Μνημόνιο Κατανόησης σχεδιάστηκε να υπογραφεί τον Μάρτιο του 2012 αλλά ακυρώθηκε την τελευταία στιγμή εξαιτίας της πολιτικής ρευστότητας στην Κύπρο, αλλά όλοι οι Υπουργοί Ενέργειας και από τις τρεις χώρες συνεχίζουν να συζητούν θετικά για τις μελλοντικές δυνατότητες για μια τριμερή συνεργασία. Ο Ισραηλινός υπουργός Uzi Landau, στην ομιλία του στο συνέδριο του «The Economist»  στα τέλη Μαρτίου του 2012, αποκάλυψε την υψηλή προτεραιότητα που απέδωσε στον «άξονα» όπως το αποκαλεί μεταξύ Ισραήλ, Κύπρου και Ελλάδας (Melakopides, 2016: σελ. 139).

Κυβέρνηση Αλέξη Τσίπρα

Με την εκλογή των ΣΥ.ΡΙΖ.Α – ΑΝ.ΕΛ συνεχίστηκε η ίδια πολιτική στο ενεργειακό παρά τις αρχικές αντιρρήσεις τους[2]* (Καθημερινή, 2013). Αντίθετα με την τότε αντιπολιτευτική ρητορική, την τελευταία διετία η πολιτική στο ενεργειακό έχει αποκτήσει αξιοσημείωτη δυναμική, καθώς σύμφωνα με τον πρέσβη των ΗΠΑ στην Ελλάδα Τζέφρι Πάιατ «τα βασικά έργα προχωρούν από το στάδιο του οράματος, στην υλοποίηση, στην ολοκλήρωση» (Business News/ Ανάπτυξη & Οικονομία, 2018). Ο  Τζέφρι Πάιατ ανέφερε πως είναι σημαντικό που ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας έχει αγκαλιάσει τον ρόλο της Ελλάδας ως ευρωπαϊκού ενεργειακού κόμβου. Τον Μάιο, ο Αλέξης Τσίπρας χαρακτήρισε το έργο “εμβληματικό” της τριμερούς συνεργασίας (Hellas Journal, by Mignatiou.com, 2018).

Συμπεράσματα

Το ενεργειακό είναι ένα πολύπλοκο ζήτημα που όλο και πιο πολύ προσελκύει την προσοχή της κοινής γνώμης. Τα επόμενα χρόνια ενδεχομένως να μας απασχολήσει ακόμα περισσότερο καθώς αυτό το θέμα είναι φορέας οφελών αλλά και τριβών. Ο EastMed αυξάνει την πολιτική και γεωστρατηγική σπουδαιότητα της χώρας μας στην «Υγρή Ήπειρο». Είναι πολύ θετικό και συνάμα πολύ ενδιαφέρον το γεγονός ότι σε ένα τόσο βαρυσήμαντο ζήτημα οι ελληνικές πολιτικές ηγεσίες ακολούθησαν και ακολουθούν μια ενιαία πολιτική. Είναι θεμιτό να γίνουμε μάρτυρες μιας παρόμοιας στάσης και σε άλλα ακανθώδη ζητήματα που απαιτείται πολιτική ομόνοια και εθνική ομοψυχία από όλες τις πολιτικές δυνάμεις της χώρας μας.

Πηγές

• Stylianou (2011) «THE CYPRIOT-ISRAELI EEZ AGREEMENT AS A PARADIGM TO GREECE» RIEAS Research Institute for European and American Studies, Διαθέσιμο http://www.rieas.gr/researchareas/editorial/1396-the-cypriot-israeli-eez-agreement-as-a-paradigm-to-greece [Πρόσβαση 13/2/2019].
• DE MICCO (2014) «The prospect of Eastern Mediterranean gas production: An alternative energy supplier for the EU? » European Parliament, Διαθέσιμο http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/briefing_note/join/2014/522339/EXPO-AFET_SP%282014%29522339_EN.pdf [Πρόσβαση 13/2/2019].
• Tsakiris Τ. (2014) «Shifting Sands or Burning Bridges? The Evolution of Turkish-Israeli Relations after the Mavi Marmara Incident and the Strategic Energy Calculations of Greece & Cyprus» ELIAMEP Hellenic Foundation for European and Foreign Policy, Νο. 22, Διαθέσιμο http://www.eliamep.gr/wp-content/uploads/2014/02/policy-paper.pdf [Πρόσβαση 14/2/2019].
• (2011) «George Papandreou Agrees To Step Down After Referendum Backlash, Source Says. » Huffpost, Reuters, Available https://www.huffingtonpost.com/2011/11/03/george-papandreou-step-down_n_1074668.html [Πρόσβαση 14/2/2019].
•     Daley S. (2011) «Economist Named to Lead Greek Unity Government» The New York Times, Διαθέσιμο https://www.nytimes.com/2011/11/11/world/europe/greek-leaders-resume-talks-on-interim-government.html [Πρόσβαση 16/2/2019].

• Pappas G. (2013) «Prime Ministers Reaffirm Greek-Israeli Ties; Recall Zakynthos WWII Herosim in Remarks» Pappas Post, Διαθέσιμο http://www.pappaspost.com/pms-reaffirm-greek-israeli-ties-recall-zakynthos-wwii-herosim-in-remarks/ [Πρόσβαση 16/2/2019].

• Bureau of European and Eurasian Affairs (2008) «Background Note: Greece», S Department of State, Διαθέσιμο https://2001-2009.state.gov/r/pa/ei/bgn/3395.htm [Πρόσβαση 16/2/2019].

• (2012) «President Peres’ visit to Greece-Summary» Israel Ministry of Foreign Affairs, Διαθέσιμο http://mfa.gov.il/MFA/PressRoom/2012/Pages/President_Peres_visit_Greece_Aug_2012.aspx , [Πρόσβαση 17/2/2019].

• Prontera (2017) «The New Politics of Energy Security in the European Union and Beyond: States, Markets, Institutions» Routledge Taylor and Francis group, London and New York.
• Melakopides (2016) «Russia-Cyprus Relations: A Pragmatic Idealist Perspective», University of Cyprus, Palgrave macmillan, New York.
• «Κριτική στάση της αντιπολίτευσης για την επίσκεψη Σαμαρά στις ΗΠΑ» Καθημερινή, Διαθέσιμο http://www.kathimerini.com.cy/gr/143301/?ctype=ar [Πρόσβαση 17/2/2019].
• (2018) «Πάιατ: Η Ελλάδα έχει αποκτήσει δυναμική στον ευρωπαϊκό ενεργειακό τομέα» Business News/ Ανάπτυξη & Οικονομία, Διαθέσιμο https://www.businessnews.gr/article/124872/paiat-i-ellada-ehei-apoktisei-dynamiki-ston-eyropaiko-energeiako-tomea [Πρόσβαση 19/2/2019].
• (2018) «Ο κύβος ερρίφθη: Ξεκινά ο East Med μετά από συμφωνία Ισραήλ, Κύπρου, Ελλάδας και Ιταλίας» Hellas Journal, by Mignatiou.com, Διαθέσιμο https://hellasjournal.com/2018/11/o-kyvos-errifthi-xekina-o-east-med-meta-apo-symfonia-israil-kyproy-elladas-kai-italias/ [Πρόσβαση 3/3/2019].

Υποσημειώσεις

[1]* O EastMed ή αλλιώς Eastern Mediterranean Pipeline έχει στόχο την άμεση μεταφορά φυσικού αερίου από τα κοιτάσματα της «Λεβαντίνης» στο Ευρωπαϊκό Σύστημα Φυσικού Αερίου, μέσω της Ελλάδος.

 

[2]* Πιο συγκεκριμένα, ο ΣΥ.ΡΙΖ.Α έκρινε υποχωρητική την στάση της τότε κυβέρνησης Σαμαρά – Βενιζέλου στη δημιουργία αυτής της συμμαχίας και ότι ελλοχεύουν κίνδυνοι αποσταθεροποίησης των σχέσεων της Ελλάδας με τις αραβικές χώρες, με πρόσθετο αποτέλεσμα να διευκολυνθεί η αύξηση της επιρροής της Άγκυρας στις αραβικές χώρες.