H Μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε Τέμενος: Στόχος του Ερντογάν ο Κεμαλισμός ή ο Χριστιανισμός; - ΚΕΔΙΣΑ

Γράφει η Νίκη Γεωργίου, Αναλύτρια ΚΕΔΙΣΑ

Η Αγία Σοφία προστατεύεται κατά το διεθνές δίκαιο από την Διεθνή Σύμβαση για την προστασία της Παγκοσμίου Πολιτιστικής και Φυσικής κληρονομιάς της 23ης Νοεμβρίου 1975 και κηρύσσεται ως μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς με εγγραφή της στο κατάλογο UNESCO στις 6 Δεκεμβρίου 1985.

Σύμφωνα με τη Συνθήκη της UNESCO για την προστασία των μνημείων και περιοχών παγκόσμιας κληρονομιάς , ορίζεται πως για κάθε φυσική παρέμβαση και λειτουργικές αλλαγές στα καταγεγραμμένα κτίρια και τοποθεσίες του καταλόγου, θα πρέπει να υπάρχει η σχετική αδειοδότηση του Συμβουλίου Διατήρησης του Οργανισμού και πριν από οποιαδήποτε παρέμβαση είναι υποχρεωτικό να αποστέλλεται έγγραφο αίτημα στην UNESCO, η οποία με τη σειρά της εξετάζει την εκάστοτε περίπτωση με βασικό κριτήριο, πάντα, τη διατήρηση της αξίας και του οικουμενικού πολιτιστικού χαρακτήρα του μνημείου.

Στις 10 Ιουλίου 2020, το Συμβούλιο της Επικρατείας της Τουρκίας αποφάσισε υπέρ της δυνατότητας μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε τέμενος. Αμέσως μετά, ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν υπέγραψε τη σχετική απόφαση και σε διάγγελμά του προανήγγειλε ότι η πρώτη μουσουλμανική προσευχή θα πραγματοποιηθεί στις 24 Ιουλίου.

Η Ε.Ε και συγκεκριμένα οι Υπουργοί Εξωτερικών των 27 κρατών μελών, κάλεσαν την Άγκυρα να επανεξετάσει την απόφαση για την Αγία Σοφία, εκφράζοντας αλληλεγγύη και καταδικάζοντας τη μετατροπή της σε τζαμί. Ο Ύπατος Εκπρόσωπος για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Άμυνας κ. Borrell Josep, δήλωσε πως οι σχέσεις Ε.Ε και Τουρκίας πρέπει να εξετασθούν υπό το πρίσμα των ευρωπαϊκών αξιών και των ευρωπαϊκών συμφερόντων.

Η Εσθονία, η Σλοβακία, η Αυστρία, η Σουηδία, το Λουξεμβούργο, στέκονται ξεκάθαρα ενάντια στη τουρκική απόφαση της μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε μουσουλμανικό τέμενος. Η Γαλλία τάσσεται επίσης ξεκάθαρα εναντίον της απόφασης, σε ένα ήδη τεταμένο κλίμα σε συνέχεια των καταγγελιών της για τις τουρκικές παρεμβάσεις στη λιβυκή κρίση, ανεβάζοντας την θερμοκρασία αντιπαράθεσης. Αντίθετα η Γερμανία, κρατάει μια αποστασιοποιημένη στάση ανάγοντας το ζήτημα σε πολιτιστικό και όχι πολιτικό, κάνοντας λόγο για « διαθρησκευτικό διάλογο».

Από τουρκικής πλευράς, ο εκπρόσωπος του Υπουργείου Εξωτερικών κ. Hami Aksoy θέτει ζήτημα τουρκικής εθνικής κυριαρχίας αποκλείοντας περαιτέρω συζητήσεις επί του θέματος ενώ διαβεβαιώνει, πως οι μετατροπές στο εσωτερικό της Αγίας Σοφίας, δεν θα επηρεάσουν τα κριτήρια βάσει των οποίων εντάχθηκε στο κατάλογο UNESCO. Ο κ. Aksoy δεν παραλείπει να θέσει ζήτημα δίκαιης κατανομής των υδρογονανθράκων, εργαλειοποιώντας γι ακόμα μία φορά ένα φλέγον ζήτημα, ενώ πολλοί κάνουν λόγο για την απόφαση μετατροπής σε τζαμί ως απόφαση εσωτερικής κατανάλωσης. Η τουρκική πλευρά δια στόματος του Υπουργού Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου αναφέρει επανειλημμένως ως μομφή κατά της Ελλάδας πως η Ελλάδα δεν έχει δικαίωμα να επεμβαίνει στο ζήτημα της Αγίας Σοφίας καθώς είναι η μοναδική χώρα στην Ευρώπη χωρίς τζαμί, προσδίδοντας στη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί χαρακτήρα αντίποινου.

Περαιτέρω, η Τουρκία εμφανίζεται διχασμένη σύμφωνα με δημοσκόπηση της Μετροπόλ που διεξήχθη τον Ιούνιο, με το 44% να είναι κατά της απόφασης μετατροπής καθώς θεωρείται πως βαίνει ενάντια στον κεμαλισμό, ενώ το 46% είναι υπέρ. Σε άλλη έρευνα, του Istanbul Economics, το 46,9% του τουρκικού λαού υποστηρίζει τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί ενώ το 38,3% τάσσεται εναντίον.

Δεν θα μπορούσαμε να παραλείψουμε να αναλύσουμε τη στάση της Ρωσίας, η οποία προς απογοήτευση της ελληνικής πλευράς – ή ακόμα και από πλευράς ορθοδοξίας για πολλούς- δήλωσε πως η απόφαση μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε τέμενος, αποτελεί εσωτερική υπόθεση της Τουρκίας και θα πρέπει να απασχολήσει ως ζήτημα μόνο τα άμεσα εμπλεκόμενα μέρη.

Το ζήτημα της μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε μουσουλμανικό τέμενος αποτελεί ένα ακόμα αγκάθι στις σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ της Ε.Ε, της Τουρκίας και της Ελλάδας αλλά δεν θα πρέπει να το δούμε αποκομμένα ως τέτοιο, καθώς επηρεάζει και τις γεωπολιτικές σχέσεις της ευρύτερης περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου συμπεριλαμβάνοντας το Ισραήλ και την Αίγυπτο, αναφορικά με την αμφισβήτηση των θαλάσσιων ζωνών, το μεταναστευτικό, την αποσταθεροποίηση της Λιβύης και κυρίως τη πρόσβαση στους θαλάσσιους πόρους.

Θα πρέπει να ερμηνευτεί η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί ως ακόμα μία επίδειξη ισχύος του Σουλτάνου ή ως μέσο πίεσης προκειμένου να επιτευχθούν οι τουρκικές βλέψεις στην Ανατολική Μεσόγειο; Θα μπορούσε ίσως να ερμηνευτεί ως απαξίωση της χριστιανοσύνης και νίκη του Ισλαμισμού ή ως αντίποινο για τη μη ύπαρξη μουσουλμανικού τεμένους στην Ελλάδα; Είναι τελικά διμερές το ζήτημα της μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε Τζαμί ή το να το ανάγουμε ως τέτοιο, είναι λάθος χειρισμός από ελληνικής πλευράς;

Σε κάθε περίπτωση, η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς της Αγίας Σοφίας είναι ένα ζήτημα διεθνές και οι κανόνες διεθνούς δικαίου θα πρέπει να γίνονται σεβαστοί καθολικά.

Πηγές