Ελληνικά
Γράφει ο Σπυρίδων Θεοχαράκος, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ
Το 2023 σηματοδότησε ακόμη μια συνεχόμενη χρονιά κατά την οποία η μετανάστευση πληθυσμών της Αφρικανικής Ηπείρου παρουσίασε ανοδική τάση. Οι λόγοι του φαινομένου αυτού ποικίλουν, από τη φτώχεια και τις ελπίδες για ένα καλύτερο μέλλον, μέχρι τοπικές και περιφερειακές συγκρούσεις. Από ευρωπαϊκής πλευράς, όσο το debate για τις αιτίες συνεχίζεται, είναι εξίσου σημαντικό να επικεντρωθούμε τόσο στα αποτελέσματά της για τα ευρωπαϊκά κράτη, όσο και στον τρόπο συλλογικής δράσης της Ένωσης.
Η τελευταία δεκαετία κύλησε με συνεχώς αυξανόμενους ρυθμούς μετανάστευσης αφρικανικών πληθυσμών, την ώρα που το 2023 ο αριθμός ξεπέρασε το φράγμα των 40 εκατομμυρίων ανθρώπων συνολικά. Την ίδια χρονιά, 3,2 εκατομμύρια άνθρωποι στην Αφρική εκτοπίστηκαν λόγω συγκρούσεων, μια αύξηση της τάξης του 13% από το 2022. Ο συνολικός αριθμός μεταναστών διπλασιάστηκε από το 2016, τονίζοντας το συνεχώς εντεινόμενο πρόβλημα, ενώ εξ’ αυτών, το 77% είναι εσωτερικοί μετανάστες, με το υπόλοιπο ποσοστό να βρίσκει καταφύγιο στα γειτονικά, κυρίως, κράτη.
Κοιτώντας κανείς τους αριθμούς, είναι εύκολο να καταλάβει ότι η μετανάστευση στην Αφρική έχει λάβει διαστάσεις ανθρωπιστικής κρίσης. Ο συνολικός αριθμός των μεταναστών φαντάζει γιγαντιαίος μπροστά στους μικρούς πληθυσμούς των περισσοτέρων ευρωπαϊκών κρατών. Για λόγους σύγκρισης, είναι ίσος με τον πληθυσμό της Πολωνίας (41 εκατομμύρια), ή λίγο μικρότερος από αυτόν της Ισπανίας (47 εκατομμύρια), ενώ τα περισσότερα βαλκανικά κράτη απαρτίζονται από πληθυσμό μικρότερο των 10 εκατομμυρίων κατοίκων. Ποια είναι, λοιπόν, η κύρια αιτία της μετανάστευσης στην Αφρική;
Τα στοιχεία για το συγκεκριμένο ζήτημα αφήνουν μικρό περιθώριο αμφισβήτησης. Από τις 15 αφρικανικές χώρες που παράγουν τον μεγαλύτερο αριθμό μεταναστών, οι 14 εμπλέκονται σε τοπικές συγκρούσεις. Επιπροσθέτως, 12 από αυτές τις 15 χώρες διοικούνται από αυταρχικά καθεστώτα. Πολλές από τις αφρικανικές χώρες που βρίσκονται σε σύγκρουση είναι γειτονικές, και εκτείνονται από το Δυτικό Σαχέλ έως το Κέρας της Αφρικής, καλύπτοντας τη λεκάνη της λίμνης Τσαντ και τις περιοχές των Μεγάλων Λιμνών. Αυτή είναι, ίσως, μια υπενθύμιση της διάχυσης που προκαλούν αυτές οι συγκρούσεις στην περιφερειακή σταθερότητα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού είναι το Σουδάν, όπου η σύγκρουση μεταξύ του στρατού (SAF) και της κύριας παραστρατιωτικής δύναμης (RSF) έχει αναγκάσει τους πολίτες να εγκαταλείψουν τη χώρα με κατεύθυνση έξι γειτονικές χώρες.
Πως, όμως, η μετανάστευση αυτή επηρεάζει τα ευρωπαϊκά κράτη; Παρόλο που η πλειονότητα των μεταναστευτικών ροών παραμένουν σε χώρες της Αφρικής, ο πληθυσμός της Ευρώπης επηρεάζεται ποικιλοτρόπως. Ενδεικτικά, κάποιες από τις κύριες μεταβολές που επιφέρει συναντούν τους τομείς της οικονομίας, της κοινωνικής συνοχής, της πολιτικής, των θρησκευτικών πεποιθήσεων, της ασφάλειας και των διεθνών σχέσεων. Είναι σημαντικό, ωστόσο, να τονιστεί, ότι η μετανάστευση συνιστά ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα θέματα στην Ευρώπη. Με το δημογραφικό πρόβλημα και τις διαφορετικές πολιτικές προσεγγίσεις για το μεταναστευτικό, φαινομενικά δεν υπάρχει σωστό και λάθος για τα θέματα μετανάστευσης, και κάθε απόφαση των κρατών ή της Ε.Ε. έρχεται με μεγάλο πολιτικό κόστος.
Το διεθνές σκηνικό είναι συνεχώς μεταβαλλόμενο. Τρανταχτό παράδειγμα συνιστά η αμφισβήτηση της πρωτοκαθεδρίας του Δυτικού κόσμου στην Αφρική από νέα, ανερχόμενα κράτη και συμμαχίες. Σε αυτό το πλαίσιο, η Κίνα έχει συστηματικά επενδύσει σε μια στρατηγική συνεργασίας και αμοιβαίου οφέλους με την αφρικανική Ήπειρο, αποκομίζοντας πολυπόθητους φυσικούς πόρους με αντάλλαγμα την χορήγηση δανείων, την κατασκευή υποδομών και την παροχή κοινωνικών υπηρεσιών, όπως νοσοκομεία και σχολεία. Η Ρωσία τα τελευταία χρόνια έχει αυξήσει την επιρροή της περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο στην Αφρική, κάνοντας χρήση αντισυμβατικών μεθόδων, όπως η ανάπτυξη μισθοφόρων, η παραπληροφόρηση, η παρέμβαση σε εκλογές και η υποστήριξη πραξικοπημάτων, μεταξύ άλλων. Την ίδια ώρα η επιρροή των ευρωπαϊκών κρατών κατακερματίζεται, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την απόσυρση των γαλλικών στρατευμάτων από το Νίγηρα, το Δεκέμβριο του 2023.
Η Ευρώπη βρίσκεται μπλεγμένη στον ιστό που η ίδια έχει πλέξει. Η δυσκολία λήψης αποφάσεων που αναπόφευκτα συνοδεύει την οργάνωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα πρέπει να βρεθεί στο επίκεντρο της προσοχής των κρατών. Είναι σαφές, περισσότερο από ποτέ, ότι καθίσταται ανάγκη χάραξης κοινής ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής, ως το κύριο μέσο επιδίωξης συλλογικών συμφερόντων. Η Ευρώπη δεν μπορεί να λειτουργήσει όταν τα κράτη που την απαρτίζουν ενεργούν στη βάση της ατομικότητας. Η επιφόρτιση των συνόρων της Ευρώπης με μετανάστες από τρίτα κράτη σίγουρα δεν λύνει το πρόβλημα, και οι Ευρωπαίοι ηγέτες οφείλουν να συνεργαστούν πιο στενά για την επίλυση προβλημάτων που επηρεάζουν την Ένωση ως οντότητα.
Η λύση για την Αφρική δεν είναι εύκολο να καθοριστεί. Οι διεθνείς σχέσεις κυριαρχούνται από συμφέροντα, και δεν αναγνωρίζουν το σωστό και το δέον. Σε αντίθεση με την τωρινή πολιτική της υπεράσπισης των ευρωπαϊκών συνόρων από μεταναστευτικά κύματα, θα πρέπει να δοθεί έμφαση στη σταθερότητα και την ανοικοδόμηση των κρατών της Αφρικής που μαστίζονται από συρράξεις. Εντούτοις αυτό προϋποθέτει μια διεθνή συμφωνία, μια συλλογική καταδίκη της τρομοκρατίας, των πραξικοπημάτων και της διαφθοράς στην περιοχή. Η εξουσία, όμως, είναι μεγάλο δέλεαρ για τους ανθρώπους, κάτι το οποίο εκμεταλλεύονται μεροληπτικά κράτη και ανεξάρτητοι δρώντες. Αυτό, ωστόσο, δεν θα πρέπει να στέκεται εμπόδιο στο να γίνονται αποφασιστικά βήματα προς το αμοιβαίο συμφέρον των δύο Ηπείρων.
Είναι δεδομένο, ότι η πρωτοκαθεδρία της Γηραιάς Ηπείρου στα αφρικανικά θέματα ανήκει στο παρελθόν. Ωστόσο, η Ευρώπη διαθέτει το κεφάλαιο, τις προϋποθέσεις και την εμπειρία να πετύχει πολλά. Είναι ένας φάρος δημοκρατίας, σε ένα κόσμο που ολοένα και περισσότερο χαρακτηρίζεται από αυταρχισμό. Σε αυτό το πλαίσιο, γεννώνται ποικίλα ερωτήματα. Είναι ηθικός ο παρεμβατισμός από δημοκρατίες στο εσωτερικό των αφρικανικών κρατών; Είναι ικανός να επιφέρει σταθερότητα και να εμφυσήσει τις αξίες της δημοκρατίας στον πληθυσμό τους; Μπορεί, τελικά, η δημοκρατία να επικρατήσει του αυταρχισμού;
Ενδεικτικές Πηγές
- African Conflicts Displace Over 40 Million People – World | ReliefWeb. (2023, August 23). Reliefweb.int. https://reliefweb.int/report/world/african-conflicts-displace-over-40-million-people
- China in Africa: Building roads and political capital – DW – 01/20/2024. (n.d.). Dw.com. https://www.dw.com/en/china-in-africa-building-roads-and-political-capital/a-68030063
- Russia in Africa. (n.d.). Africa Center for Strategic Studies. https://africacenter.org/in-focus/russia-in-africa/
- Last French troops leave Niger, ending decade of Sahel missions. (2023, December 22). France 24. https://www.france24.com/en/live-news/20231222-%F0%9F%94%B4-last-french-troops-leave-niger-ending-decade-long-operation-in-the-sahel
