Ελληνικά
Γράφει ο Θεόδωρος Βαβίκης, Διεθνολόγος
Αν μη τι άλλο, ο περασμένος Αύγουστος ήταν από τους πιο θερμούς των τελευταίων ετών για την Ανατολική Μεσόγειο! Όχι τόσο λόγο των αυξημένων θερμοκρασιών ως αποτέλεσμα του φαινομένου της Υπερθέρμανσης του Πλανήτη – Global Warming, όσο λόγο της ανακοίνωσης του Ιταλικού ενεργειακού κολοσσού ENI. Η γιγαντιαία, κατά την ΕΝΙ, ανακάλυψη φυσικού αερίου έχει τη δυναμική όχι μόνο να ανατρέψει τα ενεργειακά δεδομένα και να επηρεάσει άμεσα τις διακρατικές σχέσεις των χωρών της Ανατολικής Μεσογείου, αλλά και να έχει έμμεσο αντίκτυπο στην Ενεργειακή Ασφάλεια της Ευρώπης.
Πράγματι, την τελευταία Κυριακή του περασμένου Αυγούστου, η Ιταλική εταιρία εξέδωσε μια σύντομη, πλην συγκλονιστική ανακοίνωση, στην οποία ισχυρίζεται οτι ανακάλυψε ανοικτά της Μεσογειακής ακτής της Αιγύπτου, στη περιοχή Zohr 1X NFH, του οικοπέδου Shorouk, 6 μόλις χιλιόμετρα νοτιότερα από την ΑΟΖ (Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη) της Κύπρου και σε βάθος 1.450 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας, το μεγαλύτερο κοίτασμα “καθαρού” φυσικού αερίου (lean natural gas) που έχει ανακαλυφθεί ποτέ στη λεκάνη της Μεσογείου. Σύμφωνα με υπολογισμούς της ίδιας της εταιρίας, που προέκυψαν από τη σεισμική έρευνα που διεξήγαγε, το συγκεκριμένο κοίτασμα, εκτεινόμενο σε μια περιοχή 100 τετραγωνικών χιλιομέτρων ενδέχεται να περιέχει 30 τρις κυβικά πόδια (tcf) φυσικού αερίου, μια ποσότητα που ισοδυναμεί με 5,5 δις βαρέλια πετρελαίου[1]. Η Ιταλική εταιρία, η οποία αξίζει να σημειώσουμε σε αυτό το σημείο ότι δεν είναι άγνωστη στην Αίγυπτο, καθώς δραστηριοποιείται ήδη από το 1954 στη χώρα μέσο της θυγατρικής της, IEOC (International Egyptian Oil Company) θα προχωρήσει άμεσα στις διαδικασίες ανάπτυξης και αξιοποίησης του κοιτάσματος, ώστε η παραγωγή αερίου προς κατανάλωση να ξεκινήσει μεταξύ 2018 – 9.
Είναι προφανές και καθόλα ευνόητο ότι ο μεγαλύτερος ωφελημένος από αυτό το γεγονός είναι η ίδια η Αίγυπτος. Ο απόηχος αυτής της ανακάλυψης είναι ακόμα εντονότερος αν συνυπολογίσουμε τη κατάσταση στην οποία βρίσκονταν η χώρα, όχι μόνο πολιτικά, αλλά και ενεργειακά. Έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που Αίγυπτος ήταν μια ενεργειακά ισχυρή χώρα με εξαγωγές φυσικού αερίου. Κακή διαχείριση, κατασπατάληση φυσικών πόρων και λάθος πολιτικές οδήγησαν σε αυτή την θλιβερή πραγματικότητα. Η εικόνα επιδεινώθηκε έτι περισσότερο μετά την εκδίωξη του Hosni Mubarak από την εξουσία και την επακόλουθη πολιτική αστάθεια. Η παραγωγή φυσικού αερίου βρίσκονταν σε ελεύθερη πτώση, όπως και επενδύσεις για έρευνες και εξόρυξη. Επιπλέον, βομβιστικές επιθέσεις στο εγχώριο δίκτυο αγωγών στη χερσόνησο του Σινά έκαναν τις εξαγωγές προβληματικές, ενώ αυτές προς το Ισραήλ σταμάτησαν ήδη από το 2012. Συγχρόνως η εγχώρια κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας αυξάνει με ρυθμούς 7% για την χώρα των 87 εκ. κατοίκων και τη θέση των εξαγωγών έχουν πάρει εισαγωγές ΥΦΑ (Υγροποιημένο Φυσικό Αέριο, γνωστό ως LNG)[2].
Η πρώτη αντίδραση από πλευράς Αιγύπτου δε θα μπορούσε να είναι διαφορετική από τη δήλωση του διευθυντή της κρατικής Egyptian Natural Gas Holding Co. Khaled Abdel Badie, ότι το αέριο από το Zohr θα χρησιμοποιηθεί για τη κάλυψη εγχώριων αναγκών, με τις εξαγωγές να έρχονται σε δεύτερη μοίρα. Μια δήλωση που δεδομένου του πολιτικού προσανατολισμού της νέας διακυβέρνησης δε θα έπρεπε να μας προκαλεί έκπληξη. Το μερίδιο της Αιγύπτου από το συγκεκριμένο κοίτασμα, περίπου 65% επί του συνόλου, καθώς το υπόλοιπο προορίζεται για την ΕΝΙ, είναι ικανό να καλύψει την εγχώρια ζήτηση για περισσότερο από μια δεκαετία, σύμφωνα με τον Γενικό Διευθυντή του Υπουργείου Πετρελαίου της Αιγύπτου Hamdy Abdel Aziz. Αυτές οι πολιτικό – οικονομικές επιλογές της Αιγυπτιακής κυβέρνησης αριθμητικά ερμηνεύονται σε ετήσιο όφελος 2 δις $[3]. Εν ολίγοις, η Αίγυπτος πληροί όλα τα δεδομένα για να γίνει και πάλι ένα ενεργειακός κόμβος, ο μεγαλύτερος της Ανατολικής Μεσογείου.
Αν υπάρχει μια περίπτωση χώρας στην οποία αρμόζει καλύτερα ο τίτλος αυτού του άρθρου, δεν είναι άλλη παρά αυτή της Κύπρου. Η Κύπρος βρίσκεται, από τη μια πλευρά μπροστά στη απόλυτη καταστροφή της ματαίωσης και της αλλαγής των σχεδίων και των συμφωνιών για εξαγωγή φυσικού αερίου από το κοίτασμα Αφροδίτη προς την Αίγυπτο, και από την άλλη μπροστά στο καθόλα πιθανό, αλλά συγχρόνως εντελώς θεωρητικό ενδεχόμενο τα παρακείμενα της Αιγυπτιακής ΑΟΖ οικόπεδα 10, 11 και 12 να περιέχουν κοιτάσματα αντίστοιχου όγκου με αυτό του Zohr. Πράγματι, τον περασμένο Φεβρουάριο, δηλαδή πριν από την ανακάλυψη του κοιτάσματος Zohr είχαν υπογραφεί συμφωνίες μεταξύ της Κυπριακής και της Αιγυπτιακής κυβέρνησης για παροχή φυσικού αερίου από το, σαφώς μικρότερης δυναμικότητας, καθώς εκτιμάται ότι περιέχει μόνο 4,5 tcf, κοίτασμα της Αφροδίτης. Υπήρχαν σχέδια ακόμα και για κατασκευή αγωγού για την παροχή αερίου προς την Αίγυπτο. Βέβαια, μετά από τις πρόσφατες εξελίξεις ο προγραμματισμός αυτός βρίσκεται στον αέρα. Οι έως τώρα πληροφορίες σχετικά με το μέλλον αυτών των συμφωνιών μέχρι στιγμής δεν είναι καθόλου διαφωτιστικές. O Υπουργός Ενέργειας της Κύπρου, Γιώργος Λακκοτρύπης δήλωσε σε συνέντευξή του στο κρατικό σταθμό ΡΙΚ ότι οι σχετικές συμφωνίες και τα προγραμματιζόμενα έργα θα επανεξετασθούν[4].
Επειδή όμως κάθε νόμισμα έχει δύο όψεις και ουδέν κακόν αμιγές καλού, η Κύπρος, η οποία δεδομένων των τελευταίων εξελίξεων έχει βγει εκτός προγραμματισμού, ενδέχεται να βρίσκεται ενώπιον του ενδεχόμενου της ύπαρξης ενός γιγαντιαίου κοιτάσματος εντός της ΑΟΖ της. Δεν έχει περάσει μεγάλο χρονικό διάστημα από τότε που η αισιοδοξία που δικαιολογημένα είχε δημιουργηθεί σε Κυπριακό λαό και κυβερνόντες μετά την ανακάλυψη της Αφροδίτης το 2011 στο οικόπεδο 12, αντικαταστάθηκε από έντονη απογοήτευση όταν, τον περασμένο Δεκέμβριο, ανακοινώθηκαν τα αποτελέσματα των γεωλογικών ερευνών που διεξήχθησαν στη περιοχή Ονασαγόρας του οικοπέδου 9[5]. Αυτή τη φορά όμως, δεν είναι μόνο οι δηλώσεις του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, Νίκου Αναστασιάδη, που διαμορφώνουν ένα θετικό κλίμα για το μέλλον και τις προοπτικές των Κυπριακών κοιτασμάτων φυσικού αερίου, αλλά κυρίως οι εκτιμήσεις της επίσημες πηγής που διεξάγει εδώ και οκτώ χρόνια δισδιάστατες και τρισδιάστατες σεισμογραφικές έρευνες στην Κυπριακή ΑΟΖ, της Νορβηγικής εταιρίας PSG. Σύμφωνα με την PSG, οι έρευνες που διεξήγαγε το καλοκαίρι του 2013 σε μεγάλο μέρος του οικοπέδου 11, αποκαλύπτουν ότι οι γεωλογικές συνθήκες και δομές, όπως και η σύσταση του υπεδάφους είναι όμοιες με αυτές που χαρακτηρίζουν την περιοχή Zohr, στην παρακείμενη Αιγυπτιακή ΑΟΖ[6]. Ως εκ τούτου οι γεωλογικές διαπιστώσεις και οι εκτιμήσεις των ειδικών συγκλίνουν και τεκμηριώνουν ότι υπάρχει γεωλογική συνέχεια, και συνεπώς ισχυρό ενδεχόμενο αντίστοιχου μεγέθους αποθέματα φυσικού αερίου να κρύβονται στη κυπριακή ΑΟΖ. Σε κάθε περίπτωση βέβαια δεν αρκεί να βασιζόμαστε σε ενδείξεις και να βγάζουμε βιαστικά συμπεράσματα, καθώς απαιτείται η επιβεβαιωτική γεώτρηση και η τελική ανακοίνωση της εταιρίας που διεξάγει τις έρευνες τόσο για να επιβεβαιώσει τις εικασίες, όσο και για να εκτιμήσει τον όγκο που ενός ενδεχόμενου νέου κοιτάσματος φυσικού αερίου.
Στη πιο άβολη θέση μετά από αυτή την ανακάλυψη, μεταξύ των χωρών της περιοχής είναι το Ισραήλ. Ενδεικτικό της αβεβαιότητας που κυριάρχησε στους κυβερνητικούς και τους οικονομικούς κύκλους είναι η κατακόρυφη πτώση των μετοχών των ενεργειακών εταιριών Noble Energy και Delek Drilling που δραστηριοποιούνται στη χώρα[7]. Η αγορά, και δει η χρηματιστηριακή, έχει την ιδιότητα να προεξοφλεί τα γεγονότα και μάλιστα με τον μάλλον απαισιόδοξο τρόπο. Ο λόγος απλός, το Ισραήλ όχι μόνο έχασε το προνόμιο της κατοχής μεγάλων, και κυρίως εξαγώγιμων αποθεμάτων φυσικού αερίου στη περιοχή, αλλά βρίσκεται και αυτό, όπως άλλωστε και η Κύπρος μπροστά στο φάσμα της ματαίωσης των συμφωνιών για εξαγωγή φυσικού αερίου στην Αίγυπτο[8]. Το ενδεχόμενο αυτό βέβαια ενισχύει το σενάριο της διοχέτευσης των τεράστιων ποσοτήτων των κοιτασμάτων Ταμάρ και Λεβιάθαν στον αγωγό East Med.
Κρίνοντας από τα παραπάνω, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ο μεγαλύτερος, μετά την ίδια την Αίγυπτο βεβαίως, έμμεσα ωφελημένος διεθνής παίκτης από αυτή την ανεπανάληπτου μεγέθους ανακάλυψη. Κύριο χαρακτηριστικό της ενεργειακής πολιτικής της ΕΕ που αποσκοπεί στην μεγιστοποίηση της Ενεργειακής της Ασφάλειας (ένα ζήτημα για το οποίο ο συνάδελφος Φίλιππος Προέδρου έχει γράψει εκτενέστατα) είναι η Διαφοροποίηση, γνωστή στους Ευρωπαϊκούς κύκλους και ως Diversification. Η Διαφοροποίηση, που αποτελεί μια πολιτική επιλογή στην οποία δίνουν ιδιαίτερη έμφαση και ακολουθούν πιστά οι Ευρωπαίου decision makers, έχει τρείς όψεις – εκφάνσεις. Διαφοροποίηση των πηγών ενέργειας, Διαφοροποίηση των διαδρομών και διαδρόμων μεταφοράς και Διαφοροποίηση των κρατών προέλευσης των ενεργειακών πόρων[9]. Η προμήθεια της ΕΕ με φυσικό αέριο το οποίο προέρχεται από τον Διαμεσογειακό αγωγό East Med ικανοποιεί όλα τα παραπάνω κριτήρια, αφήνοντας μόνο ένα μικρό «αγκάθι».
Από τη πληθώρα προγραμματιζόμενων έργων και υποδομών (projects) που προτείνονται και σχεδιάζονται αυτή τη στιγμή για υλοποίηση στην Ανατολική Μεσόγειο, αυτό το οποίο προσελκύει τη μεγαλύτερη προσοχή είναι ο Διαμεσογειακός αγωγός φυσικού αερίου East Med. Ο εν λόγο αγωγός αποσκοπεί στη διασύνδεση της Ευρωπαϊκής αγοράς με τα πλούσια κοιτάσματα φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου, όντας αμοιβαία επωφελής τόσο για τους παραγωγούς όσο και για τους καταναλωτές. Το γεγονός αυτό τον κάνει οικονομικά και εμπορικά, παρά το υψηλό κόστος κατασκευής τους όντας υποθαλάσσιος σε μεγάλο μέρος του μήκους του, βιώσιμο. Παράλληλα θέτει σοβαρή υποψηφιότητα να χαρακτηριστεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως Έργο Κοινού Ενδιαφέροντος (Project of Common Interest – PCI) και να λάβει χρηματοδότηση από το πολυαναμενόμενο επενδυτικό πακέτο Junker. Η κατασκευή του συγκεκριμένου αγωγού δεν αφήνει αδιάφορη την Ελλάδα, αλλά μάλλον το αντίθετο. Όχι μόνο επειδή ο East Med θα διατρέχει την ελληνική ΑΟΖ νότια της Κρήτης και κατά μήκος της ακτής του Ιουνίου (ή ενδεχομένως να αναδύεται και να διατρέχει τα εδάφη της Κρήτης και στη συνέχεια την Δυτική Ελλάδα), αλλά και επειδή η χώρα μας δύναται να συμμετέχει σε επίπεδο πέραν του κατασκευαστικού. Σε περίπτωση που οι προβλέψεις για ύπαρξη κοιτασμάτων φυσικού αερίου στη θέση Μίνωας στο οικόπεδο 14 νοτίως της Κρήτης, αλλά και στη Δυτική Ελλάδα, τότε οι ποσότητες αυτές βρίσκουν ήδη τρόπο διοχέτευσης και εξαγωγής τους στην Ευρωπαϊκή αγορά.
Καταρχάς, το φυσικό αέριο το οποίο θα προέρχεται από την Ανατολική Μεσόγειο, ανεξαρτήτως κράτους προέλευσης, προέρχεται από νέα κοιτάσματα, τα οποία μόλις έχουν γίνει ή πρόκειται να γίνουν εκμεταλλεύσιμα και στη πλειοψηφία τους δεν έχουν δώσει παραγωγή αερίου στο παρελθόν. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό μάλιστα με τον εντυπωσιακό τους όγκο εξασφαλίζει αδιάλειπτη ροή φυσικού αερίου για χρόνια, των παρόντων πολιτικών συνθηκών δεδομένων , κάτι που τα καθιστά εμπορικά βιώσιμα και συνεπώς ότι αξίζουν να γίνουν επενδύσεις. Κατά δεύτερον ο αγωγός East Med αποτελεί έναν εντελώς νέο διάδρομο μεταφοράς φυσικού αερίου. Χαράζει έναν δρόμο ο οποίος καταλήγει στην Νότια Ευρώπη, και πιο συγκεκριμένα σε Ελλάδα και Ιταλία, δηλαδή σε χώρες που θα εξυπηρετούνταν από τον διάδοχο του South Stream, κάνοντας την Ρωσική εναλλακτική περιττή και προχωρώντας ακόμα ένα βήμα μπροστά τη πολιτική της ΕΕ για απεξάρτηση από το Ρωσικό αέριο. Τρίτον και ίσως και σημαντικότερο είναι το γεγονός ότι η πλειοψηφία των κρατών και των ΑΟΖ που διαπερνάει αυτός ο αγωγός, του Ισραήλ και της Αιγύπτου εξαιρουμένων, είναι κράτη μέλη της ΕΕ, κάτι το οποίο συνεπάγεται ότι έχουν κοινό ρυθμιστικό πλαίσιο και νομοθεσία (σε αρκετά μεγάλο βαθμό τουλάχιστον) όσον αναφορά την ενεργειακή τους πολιτική. Το μοναδικό προς το παρόν ορατό μειονέκτημα, το οποίο ενδέχεται να εξελιχθεί σε “αγκάθι” στην συνεργασία αυτή είναι οτι η Αίγυπτος και το Ισραήλ δεν είναι κράτη – μέλη της ΕΕ. Όμως χωρίς αυτές τις χώρες, και επί του παρόντος κυρίως του Ισραήλ που επιθυμεί σθεναρά να διοχετεύσει το φυσικό αέριο του δυναμικότητας 17 tcf Λεβιάθαν και 8 tcf Ταμάρ στην διψασμένη για ενέργεια Ευρωπαϊκή αγορά, ο αγωγός East Med δε μπορεί να καταστεί υλοποιήσιμος.
Κρίνοντας από τα παραπάνω, αλλά όχι μόνο, η Ανατολική Μεσόγειος καθίσταται ένα πεδίο αλλεπάλληλων πολιτικών, γεωστρατηγικών, αλλά πλέον και ενεργειακών εξελίξεων. Η Ελλάδα, δε θα πρέπει να παραμένει ένας απλός παθητικός παρατηρητής σε όλο αυτό το σκηνικό που εκτυλίσσεται στη γειτονιά της, αλλά να αποκτήσει έναν ενεργητικό και “προνοητικό” ρόλο με απώτερο στόχο και σκοπό να προωθήσει τα συμφέροντα της και να ισχυροποιήσει τη θέση της σε αυτό το περιφερειακό υποσύστημα. Η θέση της στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ, όπως και οι άριστες διμερείς σχέσεις που διατηρεί με τη πλειοψηφία των κρατών της περιοχής, Αραβικών και μη, την καθιστούν σταθεροποιητικό παράγοντα και γέφυρα μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Επιπλέον, θα πρέπει να παραδειγματιστεί από το τρόπο που οι νότιοι γείτονές της εκμεταλλεύτηκαν και αξιοποίησαν τους κρυμμένους τους ενεργειακούς πόρους, και μάλιστα σε μια δυσμενή περίοδο, χαμηλής ζήτησης, χαμηλών τιμών φυσικού αερίου και πετρελαίου και πολιτικής αναταραχής.
*Οι θέσεις και οι απόψεις του συγγραφέα που εκφράζονται σε αυτό το άρθρο είναι προσωπικές και δεν αντικατοπτρίζουν κατ’ ανάγκη αυτές του ΚΕΔΙΣΑ.
[1]ENI discovers a supergiant gas field in the Egyptian offshore, the largest ever found in the Mediterranean sea, 30/8/2015.
http://www.eni.com/en_IT/media/press-releases/2015/08/Eni_discovers_supergiant_gas_field_in_Egyptian_offshore_the_largest_ever_found_in_Mediterranean_Sea.shtml
[2] Bloomberg, Egypt to Keep ENI’s Find for Itself, Stiffening Mideast Gas Race, 2/9/2015.
http://www.bloomberg.com/news/articles/2015-09-01/egypt-plans-to-use-natural-gas-find-for-itself-for-next-10-years
[3]Bloomberg, Egypt to Keep ENI’s Find for Itself, Stiffening Mideast Gas Race, 2/9/2015.
http://www.bloomberg.com/news/articles/2015-09-01/egypt-plans-to-use-natural-gas-find-for-itself-for-next-10-years
[4] Bloomberg, Egypt to Keep ENI’s Find for Itself, Stiffening Mideast Gas Race, 2/9/2015.
http://www.bloomberg.com/news/articles/2015-09-01/egypt-plans-to-use-natural-gas-find-for-itself-for-next-10-years
[5]Natural Gas Europe, Disappointment at “Onasagoras” Cyprus Block 9, 22/12/2014. http://www.naturalgaseurope.com/onasagoras-eni-kogas-cyprus-block-9
[6] Ο Φιλελεύθερος, Αποκαλύψεις από την εταιρία που έκανε τα σεισμογραφικά: Γεωλογική συνέχεια στο 11 λέει η νορβηγική PSG, 2/9/2015.
http://www.philenews.com/el-gr/top-stories/885/274258/geologiki-synecheia-sto-11-leei-i-norvigiki-pgs
[7] Bloomberg, Giant Gas Find Favoring Egypt at Israel’s Expense Sparks Selloff, 1/9/2015.
http://www.bloomberg.com/news/articles/2015-08-31/giant-gas-find-triggers-israel-selloff-as-egypt-stocks-rise-most
[8] Natural Gas Europe, Why Egypt Would Import Gas from Israel, 14/6/2015.
http://www.naturalgaseurope.com/egypt-imports-gas-from-israel
&
Natural Gas Europe, Commercially Sensible, Politically Sensitive, 21/10/2014
http://www.naturalgaseurope.com/commercially-sensible-politically-sensitive?utm_content=bufferb023b&utm_medium=social&utm_source=twitter.com&utm_campaign=buffer
[9] European Commission, Communication of the Commission to the Parliament and the Council: European Energy Security, 28/5/2014, Brussels.
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:52014DC0330&from=EN
http://www.eni.com/en_IT/media/press-releases/2015/08/Eni_discovers_supergiant_gas_field_in_Egyptian_offshore_the_largest_ever_found_in_Mediterranean_Sea.shtml