Ελληνικά
Γράφει ο Γιώργος Κουκάκης, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ
Στις 19 Ιουλίου 2022 ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Charles Michel, με το πέρας των δύο διακυβερνητικών διασκέψεων που πραγματοποιήθηκαν στις Βρυξέλες μεταξύ των εκπροσώπων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των αντίστοιχων της Βόρειας Μακεδονίας και της Αλβανίας, συνεχάρη τις Αρχές και τους πολίτες των δύο κρατών δηλώνοντας χαρακτηριστικά ότι «Η σημερινή διεξαγωγή των Διακυβερνητικών Διασκέψεων ξεκλειδώνει την επόμενη φάση τόσο για την Αλβανία όσο και για τη Βόρεια Μακεδονία. […] Περιμένει σκληρή δουλειά τους διαπραγματευτές μας στα Σκόπια, τα Τίρανα και τις Βρυξέλλες, σε αυτή την κρίσιμη φάση. Τους επόμενους μήνες, αυτό θα οικοδομήσει μια σταθερή βάση για το άνοιγμα των ομάδων των διαπραγματευτικών κεφαλαίων».[1]
Οι προαναφερθείσες διασκέψεις πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο της διαδικασίας ένταξης ή προσχώρησης (accession) της Αλβανίας και της Βόρειας Μακεδονίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία αποκαλείται διεύρυνση (enlargement).[2] Οι δύο αυτές χώρες -μαζί με τη Βοσνία & Ερζεγοβίνη, το Μαυροβούνιο, τη Σερβία και το Κόσοβο[3]– αποτελούν μέρος της ευρύτερης περιοχής που είναι γνωστή ως Δυτικά Βαλκάνια. Αξίζει δε να σημειώσουμε ότι όλα τα προαναφερθέντα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων έχουν συνάψει ειδικές συμφωνίες με την Ευρωπαϊκή Ένωση,[4] ενώ υποψήφια για προσχώρηση σε αυτήν είναι επίσης τα κράτη του Μαυροβουνίου, της Σερβίας, της Τουρκίας, της Ουκρανίας και της Μολδαβίας, ενώ η Βοσνία & Ερζεγοβίνη και η Γεωργία έχουν υποβάλλει αίτηση προσχώρησης, χωρίς ωστόσο να έχουν λάβει το καθεστώς του «υποψήφιου κράτους».
Τι περιλαμβάνει όμως η διαδικασία προσχώρησης μίας χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση; Για να καταστεί ένα κράτος πλήρες μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης πρέπει να πληροί συγκεκριμένες προϋποθέσεις, τα λεγόμενα κριτήρια προσχώρησης (accession criteria) γνωστά και ως κριτήρια της Κοπεγχάγης (Copenhagen criteria).[5] Αυτά χωρίζονται σε τρεις ομάδες, τα πολιτικά κριτήρια τα οποία περιλαμβάνουν τους δημοκρατικούς θεσμούς, το κράτος δικαίου[6] (rule of law), το σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα και τις μειονότητες, τα οικονομικά κριτήρια δηλαδή την ύπαρξη λειτουργικής και ανταγωνιστικής οικονομίας και τέλος τα διοικητικά-θεσμικά κριτήρια όπως την προσήλωση και την ικανότητα αποτελεσματικής εφαρμογής του Κεκτημένου[7] (Acquis) της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο αποτελείται από 35 Κεφάλαια[8] (Chapters).
Η δε προσχώρηση ενός κράτους στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μία σχετικά πολύπλοκη διαδικασία τριών φάσεων η οποία ξεκινάει με την υποβολή της αίτησης προσχώρησης στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, την οποία γνωμοδοτεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Μόλις η υποψηφιότητα γίνει δεκτή από το Συμβούλιο, ακολουθεί η αναλυτική εξέταση[9] (screening) του υποψήφιου πλέον κράτους όσον αφορά τα προαναφερθέντα 35 Κεφάλαια και η χρηματοδότησή του μέσω της ευρωπαϊκής Προ-ενταξιακής Βοήθειας[10] (Pre-accession assistance), προκειμένου να μπορέσει να «κλείσει»[11] τα εν λόγω Κεφάλαια. Με το κλείσιμο όλων των Κεφαλαίων, υπογράφεται η Πράξη Προσχώρησης (Accession Treaty) μεταξύ του υποψήφιου κράτους και των κρατών-μελών, η οποία το καθιστά πλήρες μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.[12]
Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειώσουμε πως το γεγονός ότι μία χώρα έχει χαρακτηριστεί «υποψήφιο κράτος», δε σημαίνει ότι θα γίνει «υποχρεωτικά» μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Θα πρέπει επίσης να διευκρινίσουμε ότι, το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί από τη στιγμή που ένα κράτος θα αποκτήσει το καθεστώς του υποψηφίου μέχρι την τελική του προσχώρηση δεν είναι συγκεκριμένο, αλλά εξαρτάται αποκλειστικά από το ρυθμό με τον οποίο προχωράει στις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις. Η Ισλανδία για παράδειγμα, αν και είχε υποβάλλει αίτηση προσχώρησης το 2009 και απέκτησε το καθεστώς του υποψήφιου κράτους το 2010, τελικά την απέσυρε την αίτησή της το 2015.[13] Η Τουρκία επίσης -η οποία έχει υποβάλλει αίτηση από το 1987- παραμένει στο καθεστώς του υποψήφιου κράτους από το 1999, καθώς δεν πληροί πολλά από τα κριτήρια προσχώρησης.[14]
Όσον αφορά τα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αναπτύξει μία ξεχωριστή διαδικασία προσχώρησης, γνωστή ως Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης[15] (Stabilisation and Association Process), η οποία τους παρέχει αρχικά το καθεστώς του «πιθανού υποψήφιου». Η εν λόγω διαδικασία στοχεύει στην πολιτική σταθερότητα, την οικονομική ανάπτυξη και την περιφερειακή συνεργασία των Δυτικών Βαλκανίων, μέσω της στενότερης συνεργασίας τους με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτή εξασφαλίζεται με τη λήψη μίας σειράς από ευνοϊκά εμπορικά, οικονομικά και αναπτυξιακά μέτρα, τα οποία εμπεριέχονται στην αντίστοιχη Συμφωνία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης (Stabilisation and Association Agreement) που έχουν υπογράψει τα εν λόγω κράτη.
Σχετικά με τη διαδικασία προσχώρησης της Αλβανίας και της Βόρειας Μακεδονίας, οφείλουμε να αναφέρουμε ότι τα δύο κράτη είχαν λάβει ταυτόχρονα το καθεστώς του «πιθανού υποψήφιου κράτους» το 2003. Στη συνέχεια η μεν πρώτη κατέθεσε την αίτηση προσχώρησής της το 2009 αποκτώντας το καθεστώς του «υποψήφιου κράτους» το 2012,[16] ενώ η δεύτερη κατέθεσε την αίτησή της μόλις το 2004 αποκτώντας το καθεστώς του «υποψήφιου κράτους» το 2005.[17] Όσον αφορά μάλιστα την περίπτωση της Βόρειας Μακεδονίας, η πορεία της μέχρι την κατοχύρωση της υποψηφιότητας ανακόπηκε μέσω της άσκησης του δικαιώματος της αρνησικυρίας (veto) τόσο από τη χώρα μας (αρχικά) και τη Βουλγαρία (μεταγενέστερα) λόγω διμερών διαφορών, όσο και από τη Γαλλία, προκειμένου να ρυθμιστούν ορισμένες λεπτομέρειες σχετικά με τις διαδικασία της διεύρυνσης.[18]
Ακόμα και τώρα όμως, μετά την ολοκλήρωση των Διακυβερνητικών Διασκέψεων μεταξύ του Υπουργού Εξωτερικών της Τσεχίας και του Επίτροπου για τη Γειτονία και τη Διεύρυνση (Commissioner for Neighbourhood and Enlargement) από την πλευρά της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Πρωθυπουργών των δύο κρατών από την άλλη,[19] τίποτα δεν μπορεί να θεωρείται δεδομένο. Και οι δύο χώρες έχουν μπροστά τους την απαιτητική διαδικασία της αναλυτικής εξέτασης, η οποία θα οδηγήσει στην υπογραφή της Πράξης Προσχώρησής τους μόνο εφόσον και οι δύο χώρες «κλείσουν» και τα 35 ενταξιακά Κεφάλαια. Εν ολίγοις, όπως χαρακτηριστικά προέτρεψε ο Σόλων ο Αθηναίος[20] (640-559 π.Χ.) το βασιλιά Κροίσο, όταν ο τελευταίος τον ρώτησε αν γνωρίζει κάποιον πιο ευτυχισμένο:
«Μηδένα προ του τέλους μακάριζε»[21]
Πηγές
[1] Statements and Remarks 701/22, Statement by President Michel on the occasion of Intergovernmental Conferences on the accession with North Macedonia and with Albania, Council of the EU, 19 July 2022, στο https://www.consilium.europa.eu/el/press/press-releases/2022/07/19/statement-by-president-michel-on-the-occasion-of-intergovernmental-conferences-on-the-accession-with-north-macedonia-and-with-albania/ (πρόσβαση 20/07/2022).
[2] EUR-Lex, Πολιτική διεύρυνσης της ΕΕ, στο https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=LEGISSUM:enlargement (πρόσβαση 20/07/2022).
[3] Η συγκεκριμένη ονομασία, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση, χρησιμοποιείται με την επιφύλαξη των θέσεων ως προς το καθεστώς του εν λόγω Κράτους και είναι σύμφωνη με την απόφαση 1244/1999 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και τη γνώμη του Διεθνούς Δικαστηρίου σχετικά με τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσόβου.
[4] Council of the European Union, EU enlargement policy, στο https://www.consilium.europa.eu/en/policies/enlargement/ (πρόσβαση 20/07/2022).
[5] EUR-Lex, Κριτήρια προσχώρησης (κριτήρια της Κοπεγχάγης), στο https://eur-lex.europa.eu/summary/glossary/accession_criteria_copenhague.html?locale=el (πρόσβαση 20/07/2022).
[6] EUR-Lex, Κράτος Δικαίου, στο https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/ALL/?uri=LEGISSUM:rule_of_law (πρόσβαση 21/07/2022).
[7] EUR-Lex, Κεκτημένο, στο https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=LEGISSUM:acquis (πρόσβαση 20/07/2022).
[8] European Commission, European Neighbourhood Policy and Enlargement Negotiations, Chapters of the acquis, στο https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/enlargement-policy/conditions-membership/chapters-acquis_en (πρόσβαση 20/07/2022).
[9] EUR-Lex, Αναλυτική εξέταση (screening), στο https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=LEGISSUM:screening (πρόσβαση 20/07/2022).
[10] EUR-Lex, Προενταξιακή βοήθεια, στο https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=LEGISSUM:preaccession_aid (πρόσβαση 20/07/2022).
[11] Ο όρος «κλείσιμο» ενός Κεφαλαίου υποδηλώνει ότι το κράτος συμβαδίζει στον συγκεκριμένο τομέα με τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τα ελάχιστα αποδεκτά όρια (standards) που έχουν τεθεί.
[12] European Commission, European Neighbourhood Policy and Enlargement Negotiations, Accession to the EU, στο https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/enlargement-policy/glossary/accession-eu_en (πρόσβαση 20/07/2022).
[13] European Commission, European Neighbourhood Policy and Enlargement Negotiations, Iceland, στο https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/enlargement-policy/negotiations-status/iceland_en (πρόσβαση 20/07/2022).
[14] European Commission, European Neighbourhood Policy and Enlargement Negotiations, Turkey, στο https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/enlargement-policy/turkey-0_en (πρόσβαση 20/07/2022).
[15] European Commission, European Neighbourhood Policy and Enlargement Negotiations, Steps towards joining, στο https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/enlargement-policy/steps-towards-joining_en (πρόσβαση 20/07/2022).
[16] European Commission, European Neighbourhood Policy and Enlargement Negotiations, Albania, στο https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/enlargement-policy/albania_en (πρόσβαση 20/07/2022).
[17] European Commission, European Neighbourhood Policy and Enlargement Negotiations, North Macedonia, στο https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/enlargement-policy/north-macedonia_en (πρόσβαση 20/07/2022).
[18] Brzozowski Alexandra, EXPLAINER: Next steps for Albania, North Macedonia as EU agrees to start accession talks, EURACTIV, 19 July 2022, στο https://www.euractiv.com/section/enlargement/news/explainer-next-steps-for-albania-north-macedonia-as-eu-agrees-starting-accession-talks/ (πρόσβαση 20/07/2022).
[19] Council of the European Union, Intergovernmental Conference at Ministerial level on the Accession of North Macedonia, Press Release, 19 July 2022, στο https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2022/07/19/intergovernmental-conference-at-ministerial-level-on-the-accession-of-north-macedonia/ και Council of the European Union, Intergovernmental Conference at Ministerial level on the Accession of Albania, Press Release, 19 July 2022, στο https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2022/07/19/intergovernmental-conference-at-ministerial-level-on-the-accession-of-albania/ (πρόσβαση 20/07/2022).
[20] Ήταν νομοθέτης, φιλόσοφος, ποιητής και ένας από τους εφτά σοφούς της αρχαίας Ελλάδας.
[21] Μη θεωρείς κανέναν ευτυχισμένο πριν δεις το τέλος του (ελεύθερη μετάφραση).
