Αποτίμηση των αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (29-30 Ιουνίου 2023) - ΚΕΔΙΣΑ

Γράφει ο Πέτρος Γκάτζιος*, Κύριος Ερευνητής ΚΕΔΙΣΑ

Αποτιμώντας κανείς το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (ΕΣ) που πραγματοποιήθηκε στις 29-30 Ιουνίου, έχει να αναφέρει αρκετές πτυχές και πολλά «συμφραζόμενα» ας μου επιτραπεί η έκφραση. Τι εννοώ;

Καταρχάς, ήταν ένα ΕΣ που ασχολήθηκε με πολλές θεματικές και υποκεφάλαια (43 παράγραφοι[i]-ρεκόρ τελευταίων ετών).

Πραγματοποιήθηκαν επίσης πολλές συζητήσεις στο περιθώριο για μερικά ακόμη ζητήματα (διεύρυνση, εσωτερικές μεταρρυθμίσεις/εμβάθυνση), ενώ ορισμένα θέματα έλαμψαν δια της απουσίας τους (στρατηγική ατζέντα 2024-9, Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο, μεταρρύθμιση οικονομικής διακυβέρνησης).

Υπήρξαν ακόμη ξεχωριστά συμπεράσματα (τέσσερις παράγραφοι) από τον Πρόεδρο του ΕΣ για την Εξωτερική Διάσταση της Μετανάστευσης[ii] μετά την άρνηση Πολωνίας/Ουγγαρίας να συμφωνήσουν με το λεκτικό των συμπερασμάτων.

Η επιμονή αυτή προκάλεσε μεγάλη καθυστέρηση και περιόρισε την ενασχόληση με τα υπόλοιπα θέματα, χωρίς ουσιαστική ανταλλαγή απόψεων ιδίως σε θέματα άμυνας και ασφάλειας, ενώ και οι συζητήσεις περί των ζητημάτων εξωτερικής πολιτικής και οικονομίας έλαβαν συνοπτικό χαρακτήρα.

Ήταν τέλος ένα ΕΣ όπου έπρεπε να διασταυρωθούν και να συμφωνήσουν μεταξύ τους 27 κράτη-μέλη[iii], -με δύο μέλη να έχουν δηλώσει εκ των προτέρων πως θα δημιουργήσουν πρόβλημα-εκ των οποίων, οκτώ μέλη από το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα, έξι από το Renew Europe/ALDE, πέντε από τους Σοσιαλιστές, τρείς από τους Ευρωπαίους Συντηρητικούς και Μεταρρυθμιστές και πέντε ανεξάρτητα ή μη προσκείμενα συγκεκριμένα μέλη.

Σημειώνω πως πριν την έναρξη του ΕΣ, έλαβε χώρα άτυπο γεύμα εργασίας των ηγετών με τον Γενικό Γραμματέα του ΝΑΤΟ, ο οποίος-ευτυχώς κατά την άποψή μου λόγω του πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία- θα παραμείνει στη θέση αυτή για έναν ακόμη[iv] χρόνο, μέχρι την 1^η Οκτωβρίου του 2024. Ενόψει της επικείμενης συνόδου κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους στις 11-12 Ιουλίου, συζητήθηκε και η συνεργασία ΕΕ-ΝΑΤΟ.

Με βάση αυτά τα δεδομένα, στις παραγράφους που ακολουθούν, θα προσπαθήσω να περιγράψω την ουσία και το πολιτικό περιεχόμενο του ΕΣ και δεν θα προχωρήσω σε εξαντλητική περιγραφή των όσων συμφωνήθηκαν, αφού μπορεί ο καθένας να τα διαβάσει στο σύνδεσμο που παρέθεσα. Πιο συγκεκριμένα θα αναφέρω τα παρακάτω:

Ουκρανία (παράγραφοι 1-15)

Ήταν από τα κύρια σημεία της ατζέντας συζητήσεων. Από την έναρξη (24/2/2022) του πολέμου, η ΕΕ και τα κράτη μέλη της έχουν διαθέσει περίπου 72 δισ. ευρώ και έχουν εγκρίνει μια πρωτοφανή δέσμη κυρώσεων κατά της Ρωσίας. Στις 23/6/2023 υιοθετήθηκε το -πιο πρόσφατο- 11ο πακέτο κυρώσεων[v], ενώ στις 20 Ιουνίου η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen[vi], πρότεινε να δοθούν επιπλέον 50 δις μεταξύ 2024-27.

Στα αξιοσημείωτα, οι ηγέτες της ΕΕ εξέφρασαν για πρώτη φορά την ετοιμότητά τους να συνεισφέρουν σε μια μελλοντική «εγγύηση ασφαλείας» προς την Ουκρανία.

Παράλληλα, συζήτησαν την στρατιωτική κατάσταση επί του εδάφους, τις εξελίξεις με την ομάδα Wagner (άπαντες συμφώνησαν ότι αποτελεί εσωτερικό θέμα της Ρωσίας) καθώς και την προετοιμασία της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους, συμπεριλαμβανομένων τυχόν χειρονομιών προς την Ουκρανία.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο υπάρχει μία μεγάλη συζήτηση[vii] για την έναρξη ή μη διαπραγματεύσεων με Ουκρανία, Μολδαβία και αργότερα με Γεωργία, καθώς πλησιάζουμε στο Φθινόπωρο όπου για πρώτη φορά θα υπάρξει αξιολόγηση των χωρών αυτών. Για αυτό και στα συμπεράσματα αναφέρεται πως το ΕΣ ενθαρρύνει την Ουκρανία και την Μολδαβία να συνεχίσουν τις μεταρρυθμιστικές προσπάθειες στις αντίστοιχες διαδικασίες προσχώρησής τους στην ΕΕ, και τη Γεωργία να εκπληρώσει τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για να προχωρήσει στην ευρωπαϊκή πορεία της.

Στο περιθώριο της Συνόδου[viii] 10 ηγέτες (De Croo, Costa, Iohannis, Kristersson, Rutte, Sanchez, Scholz, Macron, Meloni, Morawiecki) συζήτησαν για την «ικανότητα απορρόφησης νέων κρατών και των απαραίτητων εσωτερικών μεταρρυθμίσεων της ΕΕ από την άποψη αυτή.

Σημειώνω πως Γαλλία-Γερμανία, στο πλαίσιο των μεταρρυθμίσεων που θέλουν να προτείνουν μετά και την ολοκλήρωση της Διάσκεψης για το Μέλλον της Ευρώπης[ix], μεταξύ άλλων έχουν συστήσει τον Μάιο μία «Ομάδα φίλων της ειδικής πλειοψηφίας» (Ισπανία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Ρουμανία, Σλοβενία) για θέματα ΚΕΠΠΑ και την αλλαγή της ομοφωνίας χωρίς αλλαγή των Συνθηκών[x], κάτι που μπορεί να προκαλέσει προβλήματα στα ελληνικά συμφέροντα (βλ. Τουρκία).

Σημαντική τέλος κατά την άποψή μου και η ανησυχία των ηγετών της ΕΕ για τη συνεχιζόμενη επιβράδυνση της εφαρμογής της «Πρωτοβουλίας για τα Σιτηρά» στον Εύξεινο Πόντο και το αίτημα για ταχεία και πλήρη επανέναρξη των επιχειρήσεων στο πλαίσιο αυτής.

Οικονομία (παράγραφοι 16-23)

Οι ηγέτες εξέτασαν την πρόοδο όσον αφορά την εφαρμογή προηγούμενων συμπερασμάτων σχετικά με τη βιομηχανική πολιτική της ΕΕ, την ενιαία αγορά και τη μακροπρόθεσμη ανταγωνιστικότητα και παραγωγικότητα της Ευρώπης. Για αυτό και αναμένουν στο ΕΣ του Μαρτίου 2024 την πρώτη ετήσια επισκόπηση προόδου σχετικά με την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της Ένωσης και την αύξηση της παραγωγικότητας και της ανάπτυξης, όπως και μία ανεξάρτητη έκθεση υψηλού επιπέδου σχετικά με το μέλλον της ενιαίας αγοράς. Σημαντικό και για τη χώρα μας το αίτημα του ΕΣ προς την Επιτροπή, να παρουσιάσει εργαλειοθήκη για την αντιμετώπιση των δημογραφικών προκλήσεων και ιδίως των επιπτώσεών τους στο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της Ευρώπης.

Το ΕΣ είχε επίσης μία πρώτη ανταλλαγή απόψεων σχετικά με τη μεταρρύθμιση της οικονομικής ασφάλειας μετά και τη δημοσίευση της κοινής ανακοίνωσης[xi] σχετικά με μια ευρωπαϊκή στρατηγική για την οικονομική ασφάλεια, η οποία εστιάζει στην ελαχιστοποίηση των κινδύνων που προκύπτουν από ορισμένες οικονομικές ροές στο πλαίσιο των αυξημένων γεωπολιτικών εντάσεων και επιταχυνόμενων τεχνολογικών μεταβολών, με παράλληλη διατήρηση υψηλών επιπέδων οικονομικής εξωστρέφειας και δυναμισμού.

Για αυτό το λόγο η διατύπωση είναι πολύ προσεκτική γραμμένη: «ζητεί να τηρηθεί μια προσέγγιση που θα παρέχει αναλογικές, ακριβείς και στοχευμένες απαντήσεις στις προκλήσεις στον τομέα της ασφάλειας βάσει εκτίμησης επικινδυνότητας».

Δεν συζητήθηκαν από την άλλη καθόλου οι προτάσεις αναθεώρησης της Επιτροπής για το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο, ούτε η μεταρρύθμιση της οικονομικής διακυβέρνησης.

Επίσης δεν συζητήθηκε καθόλου η διαδικασία για τη «Στρατηγική Ατζέντα 2024-2029», παρόλο που ο Πρόεδρος του ΕΣ έστειλε γράμμα[xii] στο οποίο αναφερόταν πως θα ενημερώσει τους ηγέτες της ΕΕ ώστε να προχωρήσει περαιτέρω η διαδικασία στη Γρανάδα από την ισπανική προεδρία που ακολουθεί, με στόχο την ολοκλήρωση της διαδικασίας στη Βελγική Προεδρία τον Ιούνιο του 2024. Στο γράμμα εστιάζει σε πέντε τομείς τους οποίους πρέπει να δούμε υπό το πρίσμα πάντα των θεμελιωδών αξιών της ΕΕ και της διεύρυνσης: 1) εδραίωση της οικονομικής και κοινωνικής βάσης, 2) αντιμετώπιση της ενεργειακής πρόκλησης, 3) ενίσχυση των δυνατοτήτων άμυνας και ασφάλειας, 4) εμβάθυνση της δέσμευσής μας με τον υπόλοιπο κόσμο και 5) ενίσχυση της συλλογικής προσέγγισης στο μεταναστευτικό.

Ασφάλεια και Άμυνα (παράγραφοι 24-29)

Το ΕΣ επισκόπησε πρώτον, την πρόοδο που σημειώθηκε όσον αφορά την εφαρμογή προηγούμενων συμπερασμάτων, ιδίως της Διακήρυξης των Βερσαλλιών, στην οποία παρουσιάζονταν μέτρα για την ενίσχυση των αμυντικών ικανοτήτων της ΕΕ, και δεύτερον, την εφαρμογή της στρατηγικής πυξίδας, με την οποία καθορίζεται ένα συνεκτικό σύνολο δράσεων που θα συμβάλει στη διασφάλιση των συμφερόντων της ΕΕ και την προστασία των Ευρωπαίων πολιτών.

Το ΕΣ υπογράμμισε επίσης ότι πρέπει να ενισχυθεί η τεχνολογική και βιομηχανική βάση του ευρωπαϊκού αμυντικού τομέα.

Χαιρέτισε ακόμα τη συμφωνία σχετικά με την πράξη για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας μέσω κοινών προμηθειών και ζήτησε να αναληφθεί ταχεία δράση όσον αφορά την παράδοση και την από κοινού προμήθεια πυρομαχικών, και την πρόταση για ένα ευρωπαϊκό επενδυτικό πρόγραμμα στον τομέα της άμυνας.

Επιπλέον, εξέφρασε την ικανοποίησή του για την απόφαση να αυξηθεί περαιτέρω κατά 3,5 δις το χρηματοδοτικό ανώτατο όριο του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού για την Ειρήνη (ΕΜΕ). Η εν λόγω χρηματοδοτική αύξηση θα συμβάλει ώστε πρώτον να παραμείνει αναλλοίωτο το παγκόσμιο γεωγραφικό πεδίο εφαρμογής του Μηχανισμού, δεύτερον, να συνεχιστεί η παροχή στρατιωτικής στήριξης στην Ουκρανία, τρίτον να διατηρηθεί η ικανότητα της Ένωσης να προλαμβάνει και να αντιδρά ταχέως σε κρίσεις, και τέταρτον να αναπτύσσει ικανότητες μέσω εκπαιδευτικών αποστολών.

Κίνα (παράγραφοι 30-35)

Για πρώτη φορά από το 2020, το ΕΣ ενέκρινε συμπεράσματα για την Κίνα, αναφέροντας την πολιτική βούληση να ξεπεραστούν οι διχασμοί και να σφυρηλατηθεί μια κοινή προσέγγιση στη σχέση, προσαρμοσμένη στο τρέχον στρατηγικό περιβάλλον. Συμφωνήθηκε δηλαδή ότι η μείωση του ρίσκου (de-risking) είναι προτιμητέα της αποσύνδεσης (de-coupling).

Έμφαση δίνεται στην εξισορρόπηση του εμπορικού ισοζυγίου, τη μείωση των εξαρτήσεων και την αποφυγή του προστατευτισμού. Η ΕΕ και η Κίνα εξακολουθούν να αποτελούν σημαντικούς εμπορικούς και οικονομικούς εταίρους. Για αυτό «από την πλευρά μας θα επιδιώξουμε να εξασφαλίσουμε ισότιμους όρους ανταγωνισμού, ώστε η εμπορική και οικονομική σχέση να είναι ισορροπημένη, αμοιβαία και κοινά επωφελής».

Το ΕΣ ζήτησε επίσης από την Κίνα ως μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, να πιέσει τη Ρωσία να σταματήσει τον επιθετικό της πόλεμο και να αποσύρει αμέσως, πλήρως και άνευ όρων τα στρατεύματά της από την Ουκρανία.

Στο θέμα των αυξανόμενων εντάσεων στα στενά της Ταϊβάν, εξέφρασε τις ανησυχίες του και την αντίθεσή του σε κάθε μονομερή απόπειρα αλλαγής του status quo διά της βίας ή του εξαναγκασμού, επιβεβαιώνοντας ωστόσο, τη συνεπή πολιτική της «μίας Κίνας».

Χαιρέτισε τέλος την επανέναρξη του διαλόγου με την Κίνα για τα ανθρώπινα δικαιώματα!

Εξωτερικές Σχέσεις (παράγραφοι 36-40)

Το ΕΣ συζήτησε μια σειρά από θέματα εξωτερικών σχέσεων, συμπεριλαμβανομένης της ενταξιακής διαδικασίας των Δυτικών Βαλκανίων, της κατάστασης στο Κόσοβο, τις σχέσεις με τη Νότια Γειτονία -χαιρετίζοντας το πακέτο εταιρικής σχέσης με την Τυνησία-, καθώς και την προετοιμασία για τη Σύνοδο Κορυφής ΕΕ-CELAC του Ιουλίου 2023, με στόχο την ανανέωση της εταιρικής σχέσης της ΕΕ με τη Λατινική Αμερική.

Το θέμα της διεύρυνσης των Δυτικών Βαλκανίων -στην επέτειο μάλιστα των 20 ετών από τη Σύνοδο Κορυφής της Θεσσαλονίκης-, έρχεται να ισορροπήσει κατά την άποψή μου τις αναφορές σε διεύρυνση και υποστήριξη σε Ουκρανία, Μολδαβία και Γεωργία.

Σημειώνω πως η Ελλάδα παρόλο που δεν αναφέρεται αυτό στα συμπεράσματα, έθιξε το ζήτημα της συνεχιζόμενης κράτησης του Φρέντι Μπελέρη χωρίς να του έχουν απαγγελθεί κατηγορίες και προϊδέασε ότι εάν το πρόβλημα δεν επιλυθεί, αναπόφευκτα θα υπάρξουν αρνητικές προεκτάσεις στις σχέσεις ΕΕ-Αλβανίας.

Στο θέμα του Κοσόβου, το τελευταίο εξακολουθεί να δέχεται πιέσεις από ΕΕ και ΗΠΑ για αποκλιμάκωση της κατάστασης, διεξαγωγή νέων δημοτικών εκλογών και επιστροφή σε διάλογο. Αν οι εντάσεις δεν αποκλιμακωθούν, οι συνέπειες θα είναι αρνητικές αναφέρεται στα συμπεράσματα, ενώ σε άλλο σημείο λέει: «είναι απαραίτητο να συνεχιστεί ο διάλογος υπό την αιγίδα της ΕΕ και υπό την ηγεσία του Ύπατου Εκπροσώπου και να εφαρμοστεί ταχέως η συμφωνία για την πορεία προς την εξομάλυνση των σχέσεων και του παραρτήματος εφαρμογής της. Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να συσταθεί η ένωση/κοινότητα δήμων σερβικής πλειοψηφίας».

Σημειώνω και μία επιπλέον διαδικασία υπέρ της διεύρυνσης των Δυτικών Βαλκανίων με τον Αυστριακό ΥΠΕΞ να παρουσιάζει στις 23/6[xiii] την «Ομάδα των φίλων των Δυτικών Βαλκανίων» οι οποίοι επιθυμούν να επιταχύνουν της διαδικασία διεύρυνσης ενώ προτάσσουν και την ανάγκη για μια «σταδιακή και επιταχυνόμενη ολοκλήρωση» πριν από την πλήρη ένταξη στην ΕΕ (Αυστρία, Ελλάδα, Ιταλία, Κροατία, Σλοβενία, Σλοβακία, Τσεχία).

Ανατολική Μεσόγειος (παράγραφοι 41-42)

Υπό την ενότητα της Ανατολικής Μεσογείου, η οποία περιλήφθηκε ως χωριστό λήμμα συζήτησης, κατόπιν αιτήματος της Κύπρου, η ΕΕ ζητεί την ταχεία επανέναρξη των διαπραγματεύσεων και είναι έτοιμη να συμβάλει ενεργά στην υποστήριξη όλων των σταδίων της διαδικασίας υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, με όλα τα κατάλληλα μέσα που διαθέτει. Επίσης αναφορικά με τις ευρωτουρκικές σχέσεις υπάρχει συμπερίληψη σαφούς αναφοράς στη Δήλωση και τα Συμπεράσματα του ΕΣ του 2021[xiv] στα οποία μνημονεύονται οι αιρεσιμότητες για την προώθηση των ευρω-τουρκικών σχέσεων.

Μετανάστευση

Η Μετανάστευση όπως προανέφερα, προκάλεσε μεγάλες καθυστερήσεις και διχασμούς, με Ουγγαρία και Πολωνία να αρνούνται να υποστηρίξουν κοινά συμπεράσματα, τα οποία αντικαταστάθηκαν από συμπεράσματα του Προέδρου του ΕΣ Charles Michel στα οποία μνημονεύεται ό,τι υπήρχε στο προσχέδιο συμπερασμάτων!, συν τις δηλώσεις των δύο χωρών για ανάγκη επίτευξης συναίνεσης και ότι στο πλαίσιο των μέτρων αλληλεγγύης η μετεγκατάσταση και η επανεγκατάσταση πρέπει να πραγματοποιείται σε εθελοντική και όχι υποχρεωτική βάση.

Οι δύο χώρες διαφωνούν με το περιεχόμενο και την διαδικασία που συμφωνήθηκε[xv] στις 8/6 αναφορικά με την εσωτερική διάσταση της μετανάστευσης, καθώς και για το γεγονός πως επετεύχθη με ειδική πλειοψηφία -όπως αναφέρεται στις Συνθήκες της ΕΕ λέω εγώ- και όχι με συναίνεση που επιθυμούσαν.

Στο παρασκήνιο επί του θέματος, επανήλθαν;;; οι προτάσεις για κέντρα αποβίβασης (disembarkation centers) στα οποία θα κατατίθενται οι αιτήσεις ασύλου και θα βρίσκονται εκτός ΕΕ, μέσω της ειδικότερης μνείας που κάνει η Επιτροπή για out of the box λύσεων[xvi], δηλαδή δημιουργικών σκέψεων και προτάσεων για τη μείωση των παράνομων ροών, την αποτελεσματική αντιμετώπιση των δικτύων διακινητών, την αποτροπή των αναχωρήσεων και τη διαφύλαξη των ευρωπαϊκών συνόρων. Στις 20 Ιουνίου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην ενδιάμεση αξιολόγηση του Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου, ανακοίνωσε επιπλέον 15 δις. για το Μεταναστευτικό.

*Πολιτικός Επιστήμονας, Ειδικός Ευρωπαϊκών θεμάτων

Υποσημειώσεις

[i] https://www.consilium.europa.eu/media/65435/el-conclusions-euco-29300623.pdf

[ii] https://www.consilium.europa.eu/el/press/press-releases/2023/06/30/conclusions-by-the-president-of-the-european-council-on-the-external-dimension-of-migration/

[iii] https://www.consilium.europa.eu/el/european-council/

[iv] https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_216761.htm

[v] https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2023/06/23/11th-package-of-sanctions-on-russia-s-war-of-aggression-against-ukraine-additional-71-individuals-and-33-entities-included-in-the-eu-s-sanctions-list-and-new-tools-to-counter-circumvention-and-information-warfare/

[vi] https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/statement_23_3385

[vii] Ενδεικτικά βλ.: https://www.euractiv.com/section/enlargement-neighbourhood/news/eu-spells-out-homework-for-ukraine-moldova-georgia-and-for-itself/

[viii] https://twitter.com/gerardofortuna/status/1674687145242509312

[ix] https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/new-push-european-democracy/conference-future-europe_el

[x] https://www.politico.eu/article/eu-foreign-policy-ukraine-russia-war-its-time-for-more-majority-decision-making/