Ελληνικά
Γράφει ο Πέτρος Γκάτζιος, Πολιτικός Επιστήμονας-Διεθνολόγος
Από την περασμένη Κυριακή 29 Νοεμβρίου 2015 και τη Σύνοδο ΕΕ-Τουρκίας έως σήμερα, έχουν σημειωθεί πολλά γεγονότα τα οποία οι μυημένοι γνωρίζουν πως δεν είναι καθόλου τυχαία και θα συνεχίσουν να απασχολούν και τους επόμενους μήνες αναφορικά με το προσφυγικό-μεταναστευτικό ζήτημα.
Όπως φάνηκε και με την καθυστέρηση της δημοσιοποίησης της ετήσιας Έκθεσης Προόδου για την Τουρκία από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (από Οκτώβριο σε Νοέμβριο), η πρώτη, εκμεταλλεύεται με τον καλύτερο τρόπο τις διεθνείς συγκυρίες (ISIS, τρομοκρατία, τη μεγαλύτερη προσφυγική κρίση από το Β’ΠΠ, Συρία/Ρωσία) για την εξωτερική της πολιτική, και επί της ουσίας αναβαθμίζει τη γεωπολιτική της θέση πρακτικά και όχι μόνο στη θεωρία.
Και αυτό συνάδει από το γεγονός πως ήδη από τα τέλη Αυγούστου, η ΕΕ θεωρεί την Τουρκία ως τον κρίσιμο κρίκο στην επίλυση του προσφυγικού, και όχι την Ελλάδα με αποτέλεσμα να προσφέρει πολλά ανταλλάγματα προς αυτήν.
Η Τουρκία λοιπόν, την περασμένη Κυριακή έλαβε αυτά που ήθελε από την ΕΕ αφήνοντας την Ελλάδα να υποστηρίζει πως άλλαξε κατά πολύ το προσχέδιο της τελικής Δήλωσης[1] και τον Έλληνα Πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα να αναλώνεται σε περίεργα τιτιβίσματα που δεν έχουν καμία σχέση με την άσκηση σοβαρής και υπεύθυνης εξωτερικής πολιτικής.
Η συνάντηση που θα αφορούσε το προσφυγικό, τελικά εξελίχθηκε σε αναβάθμιση της σχέσης ΕΕ-Τουρκίας, με την Κύπρο μάλιστα να σιωπά για πρώτη φορά από το Δεκέμβριο του 2006, οπότε και πάγωσε οκτώ από τα 35 Κεφάλαια ένταξης της Τουρκίας (λογικά σταθμίζοντας την επικείμενη έξοδο από το Μνημόνιο το 2016 και τις συζητήσεις που διεξάγονται μεταξύ Αναστασιάδη- Ακιντζί).
Το κλίμα ήταν προδιαγραμμένο ήδη από την επίσκεψη του Πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα στην Τουρκία (17-18/11) όπου πρώτος είχε κάνει λόγο για άνοιγμα των Κεφαλαίων και για αμοιβαία βήματα, λέγοντας χαρακτηριστικά «όπου υπάρχει θέληση, βρίσκεται και ο τρόπος».
Τελικά «ο τρόπος βρέθηκε[2]» με τις δύο πλευρές να ανακοινώνουν «τη σύγκλιση Διακυβερνητικής Διάσκεψης στις 14/12 για το άνοιγμα του κεφαλαίου 17 που αφορά σε θέματα ΟΝΕ» (παρ. 4). Περαιτέρω, «η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεσμεύτηκε να ολοκληρώσει το πρώτο τρίμηνο του 2016, τις προπαρασκευαστικές εργασίες για το άνοιγμα διαφόρων κεφαλαίων και εν συνεχεία να ξεκινήσουν προπαρασκευαστικές εργασίες και σε περαιτέρω κεφάλαια». Εκείνο που κατάφεραν Ελλάδα-Κύπρος ήταν να προσθέσουν την αναφορά «με την επιφύλαξη της θέσης των κρατών μελών» αλλά και να αποφύγουμε ονομαστική αναφορά Κεφαλαίων (δημοσιογραφικές πηγές έκαναν λόγο για τα Κεφάλαια 15-ενέργεια, 26-παιδεία και 31-εξωτερική πολιτική και άμυνα).
Η Τουρκία πέτυχε επίσης τη θετική εξέταση του πάγιου αιτήματος για άρση του καθεστώτος βίζας για Τούρκους πολίτες που ταξιδεύουν στην ΕΕ (παρ. 5), ενώ οι δύο πλευρές θα διεξάγουν τακτικές συνόδους κορυφής δύο φορές ανά έτος (παρ. 3).
Στην παρ. 6 αναφέρεται και η οικονομική συνδρομή τριών επιπλέον δις ευρώ, χωρίς να διευκρινίζεται από πού θα προέλθουν τα χρήματα. Τις προηγούμενες ημέρες[3] η Επιτροπή είχε αναφέρει πως 500 εκατ. θα προέρχονται από δικά της κονδύλια και τα υπόλοιπα 2,5 δις από εθνικές συνεισφορές (θα πληρώσουμε κιόλας).
Στην παρ. 7 αναφέρεται πως η Τουρκία και η ΕΕ αποφάσισαν να ενεργοποιήσουν το κοινό σχέδιο δράσης[4], το οποίο είχε συμφωνηθεί έως τώρα «ad referendum», στις 15 Οκτωβρίου 2015, για να ενισχυθεί η συνεργασία τους για τη στήριξη των Σύρων υπό προσωρινή προστασία και τη διαχείριση της μετανάστευσης, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η κρίση που προκλήθηκε από την κατάσταση στη Συρία.
Υπενθυμίζω πως μεταξύ άλλων το «Κοινό Σχέδιο Δράσης» αναφέρεται και σε κοινές περιπολίες κρατών-μελών και Τουρκίας (σελ. 3). Προσωπική μου θέση είναι πως η λογική των κοινών περιπολιών Ελλάδας-Τουρκίας στο Αιγαίο θα παραμείνει ως θέση κάποιων Ευρωπαίων καθώς δεν αντιλαμβάνονται -ή δεν θέλουν να το κάνουν-τη χρόνια διμερή διαμάχη Ελλάδας-Τουρκίας. Επιδιώκουν ευρωπαϊκή λύση και η Τουρκία το γνωρίζει και το εκμεταλλεύεται στο μέγιστο βαθμό αυτό. Δεν είναι τυχαία η αναφορά του Γιούνκερ άλλωστε πως «θα τσακωνόμαστε για 10 μίλια πλάτος;» παρόλο που παραδέχθηκε ότι ο παραπάνω όρος «ήταν παρεξηγήσιμος και ατυχής» (05/11).
Για αυτό και κατά την άποψή μου είχε γίνει αρχές Νοεμβρίου συζήτηση σε διπλωματικό επίπεδο για «συντονισμένες ενέργειες στο Αιγαίο», με κορμό τη Frontex και εμείς αποφεύγουμε να δεσμευτούμε ως χώρα, με τον Αναπληρωτή Υπουργό Μεταναστευτικές Πολιτικής Γιάννη Μουζάλα να αναφέρει χθες πως με βάση τους ελληνικούς νόμους, μόνο ελληνικές δυνάμεις μπορούν να περιπολούν στα σύνορα (βλ. παρακάτω περισσότερες λεπτομέρειες για το θέμα).
Για τον ίδιο λόγο θεωρώ πως τις προηγούμενες ημέρες υπήρξε ένα διπλωματικό παιχνίδι για την κατάργηση ή μη του γραφείου της FRONTEX στον Πειραιά, κάτι που τελικά απεφεύχθη, άσχετα αν αυτό δεν θα επηρέαζε τη συνδρομή της τελευταίας στη χώρα μας (27/11).
Επανερχόμενος στη «Δήλωση» μετά τη Σύνοδο, δεν υπάρχει επίσης καμία αναφορά στις ελληνικές θέσεις για δημιουργία hot spots στο τουρκικό έδαφος και στην απευθείας εγκατάσταση προσφύγων σε χώρες της ΕΕ από την Τουρκία.
Συνολικά και παρόλο που οι ελληνικές θέσεις βρίσκονται προς τη σωστή κατεύθυνση, δεν ανταποκρίνονται στο τελικό κείμενο και αυτό γιατί οι Ευρωπαίοι γνωρίζουν πως ο Έλληνας Πρωθυπουργός δεν έχει περιθώριο νέας σύγκρουσης με αυτούς, παρόλο που τίποτα δεν είναι σίγουρο και ο περασμένος Ιούλιος μας το υπενθυμίζει αυτό.
Είναι άραγε τυχαία και η αναφορά του Προέδρου του Ευρ. Συμβουλίου Ντόναλντ Τούσκ μετά τη Σύνοδο της Κυριακής πως «η φύλαξη των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ είναι ευρωπαϊκή υπόθεση και δεν μπορεί να ανατεθεί σε τρίτους», ξεχνώντας πως η Τουρκία διαπραγματεύεται την ένταξής της ως ευρωπαϊκό κράτος; Για την αποφυγή παρεξηγήσεων έπρεπε να αναφέρει πως η φύλαξη αφορά την ΕΕ!
Τέλος, δεν υπάρχει καμία αναφορά στο κείμενο για ανάγκη να συμβάλει η Τουρκία αποφασιστικά στην επίλυση του Κυπριακού.
Δεν είναι επίσης καθόλου τυχαίο πως μερικές μέρες πριν τη Σύνοδο ΕΕ-Τουρκίας επανήλθε και το σενάριο αποπομπής της Ελλάδας από τη Συνθήκη Σένγκεν (FT 26/11/2015) λόγω της αποτυχίας της να σφραγίσει τα σύνορά της και να εξετάσει τις αιτήσεις για άσυλο, καθώς και της τάσης να αφήνει τους πρόσφυγες να συνεχίζουν το ταξίδι τους, ώστε να γίνουν το πρόβλημα κάποιου άλλου.
Το σενάριο αυτό ενισχύεται και από διαρρέον έγγραφο[5] που επεξεργάζεται η Επιτροπή με ημερομηνία 1/12/2015, όπου τίθεται θέμα διετούς παγώματος της Συνθήκης Σένγκεν. Στο κείμενο αναφέρεται πως στο πλαίσιο των προτάσεων προς συζήτηση, οι κυβερνήσεις θα συμφωνήσουν να ενεργοποιήσουν έκτακτη ρήτρα που θα επιτρέπει την επανεφαρμογή εσωτερικών συνοριακών ελέγχων στην περιοχή Σένγκεν για έως και δύο χρόνια. Αυτό οφείλεται στις έκτακτες συνθήκες που συνιστούν σοβαρή απειλή στη δημόσια πολιτική ή την εσωτερική ασφάλεια.
Αν προσθέσει κανείς και τις αναφορές αξιωματούχων της ΕΕ πως:
Πρώτον, η αποτυχία της Ελλάδας να καταγράψει τους μετανάστες/πρόσφυγες και η άρνησή της να επιτρέψει στο προσωπικό της Frontex να ανασχέσει τη ροή των προσφύγων/μεταναστών[6]), αντιστοιχεί σε «σοβαρή ανεπάρκεια» στα εξωτερικά σύνορα της Σένγκεν.
Δεύτερον η Ελλάδα δεν ζήτησε ακόμη, παρά τις συνεχείς οχλήσεις την ενεργοποίηση του μηχανισμού πολιτικής προστασίας, ώστε να λάβει έμπρακτα την αλληλεγγύη των εταίρων της και τρίτον, δεν δέχεται να χρησιμοποιήσει και τις ομάδες ταχείας επέμβασης Rabit για τις επιχειρήσεις στο Αιγαίο, η θέση της χώρας μας είναι εξαιρετικά δυσχερής.
Υπενθυμίζω πως στον «κώδικα της Συνθήκης Σένγκεν» έχει συμπεριληφθεί και η δυνατότητα για αποβολή μιας χώρας για συστηματικές ελλείψεις στη διαχείριση των συνόρων.
Υπάρχει ο κίνδυνος τα κράτη μέλη να ενεργοποιήσουν το άρθρο 19 της Συνθήκης Σένγκεν, το οποίο προβλέπει την απόδοση προθεσμίας τριών μηνών στο κράτος μέλος να συμμορφωθεί και στην περίπτωση που αυτό δεν συμβεί, να ενεργοποιήσουν το άρθρο 26 για την επιβολή συνοριακών ελέγχων για όλες τις εισόδους προσώπων που προέρχονται από την Ελλάδα.
Τέλος σε όλα αυτά αν συμπληρώσουμε:
Πρώτον, το γεγονός πως η εξαίρεση της Ελλάδας από την απόφαση της Γερμανίας για επαναπροώθηση προσφύγων από τη Συρία[7] στην εκάστοτε χώρα-μέλος που έγινε ο πρώτος σταθμός υποδοχής τους στην ΕΕ, μπορεί να αναιρεθεί για παράδειγμα λόγω πτώσης της δημοτικότητας Μέρκελ ή της συζήτησης που διεξάγεται στη Γερμανία για το προσφυγικό.
Δεύτερον, το γεγονός πως Ολλανδοί επανέφεραν το θέμα δημιουργίας Μίνι-Σένγκεν (η Ολλανδία αναλαμβάνει την Προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ για το α’ εξάμηνο του 2016).
Τρίτον, το γεγονός πως το β’ εξάμηνο την Προεδρία αναλαμβάνει η Σλοβακία, χώρα που επιτίθεται στην Ελλάδα και έχει δηλώσει πως το Δεκέμβριο θα κινηθεί νομικά κατά της εθελοντικής κατανομής 160.000 προσφύγων μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ τα επόμενα δύο χρόνια[8].
Τέταρτον, το γεγονός πως αναμένουμε την πρόταση για την κοινή ακτοφυλακή και συνοριοφυλακή της ΕΕ από την Επιτροπή, και πέμπτον το γεγονός πως το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Δεκεμβρίου 2015 θα έχει να ασχοληθεί και με το θέμα του Ηνωμένου Βασιλείου, δεν πρέπει να μας προξενεί απορία πως τελικά, όπως και στην περίπτωση του Ιουλίου και το «ανεπίσημο» σχέδιο Σόιμπλε για έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ, όπου υπάρχει θέληση, βρίσκεται και ο νομικός τρόπος και οι Έλληνες ιθύνοντες πρέπει να το έχουν καλά στο νου τους, άσχετα αν θα χρειαστούν κάποιοι μήνες για την εφαρμογή του. Ο χρόνος τρέχει, και σίγουρα όχι υπέρ ημών!
[1] Σε σχέση με το κείμενο συμπερασμάτων της Συνόδου Κορυφής ΕΕ – Τουρκίας, η ελληνική πλευρά αναφέρουν δημοσιογραφικές πηγές, πέτυχε μεταξύ άλλων στο θέμα του προσφυγικού:
– Να δεσμευτεί η Τουρκία ότι θα καταπολεμήσει τα κυκλώματα διακίνησης (σχόλιό μου: είναι πολύ γενική η διατύπωση αν όχι ευχολόγιο και αφορά και τις δύο πλευρές, όχι μόνο την Τουρκία).
-Να εφαρμοστεί η διμερής συμφωνία επανεισδοχής (σχόλιό μου: της ΕΕ-Τουρκίας του 2014 και όχι της Ελλάδας-Τουρκίας).
-Η Ελλάδα θα παίξει ρόλο στην παρακολούθηση της εφαρμογής όλων των παραπάνω (σχόλιό μου: αναφέρεται η ΕΕ και όχι μεμονωμένα η Ελλάδα) .
-Θα ενεργοποιηθούν οι Ομάδες Συνεργασίας Ελλάδας – Τουρκίας (σχόλιό μου: δεν αναφέρει κάτι τέτοιο το κείμενο).
[2] http://www.consilium.europa.eu/el/press/press-releases/2015/11/29-eu-turkey-meeting-statement/
[3] Cooperation with Turkey, Valletta, 12 November 2015, COMMISSION CONTRIBUTION TO THE INFORMAL MEETING OF HEADS OF STATE OR GOVERNMENT, σελ.5.
[4] http://ec.europa.eu/priorities/migration/docs/20151016-eu-revised-draft-action-plan_en.pdf
[5] Συμβούλιο ΕΕ, DG D 1 A, 14300/15, 1/12/15.
[6] Η χώρα αρνήθηκε υποστήριξη από 400 άτομα με σκοπό την καταγραφή προσφύγων και μεταναστών στα σύνορά της με την πΔΓΜ.
[7] Σύμφωνα με τα όσα προβλέπει ο Κανονισμός του Δουβλίνου, αν και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχει αποφανθεί πως δεν μπορεί να στείλει αιτούντες άσυλο πίσω στην Ελλάδα, επειδή το σύστημα παροχής ασύλου έχει καταρρεύσει ουσιαστικά εκεί. Judgement in Case C-4/11, Bundesrepublik Deutschland v Kaveh Puid, 4 November 2013.
Indeed, the European Court of Human Rights and the CJEU have already said that Member States cannot send asylum-seekers back to Greece, because the asylum system has effectively collapsed there
[8] Aπό την Ελλάδα μόλις 13, συνολικά στην ΕΕ 159 μέχρι σήμερα!