Ελληνικά
Γράφει ο Αθανάσιος Παπαδόπουλος, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ
Στις 10 Μαρτίου το Ιράν και η Σαουδική Αραβία συμφώνησαν για την αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων και την επαναλειτουργία των πρεσβειών στις δύο χώρες. Οι συνομιλίες σε τελικό στάδιο διενεργήθηκαν με την μεσολάβηση της Κίνας και διεξήχθησαν στο Πεκίνο. Οι δύο χώρες είχαν διακόψει τους διπλωματικούς τους δεσμούς το 2016, μετά από τις επιθέσεις Ιρανών διαδηλωτών στη διπλωματική αποστολή της Σαουδικής Αραβίας στην Τεχεράνη, λόγω της εκτέλεσης του Σιίτη κληρικού Νιμρ αλ – Νιμρ από τους Σαουδάραβες.[1]
Παρά την έκπληξη που προκάλεσε τόσο η συμφωνία αυτή καθαυτή, όσο και, κυρίως, η κινεζική εμπλοκή, με πολλούς αναλυτές στην Ουάσιγκτον να κάνουν λόγο για τομή στο διεθνές γεωπολιτικό σύστημα, κάθε άλλο παρά αναπάντεχη μπορεί να είναι, καθώς η παρουσία της Κίνας στη Μέση Ανατολή έχει μακρύ παρελθόν.[2] Πρωτίστως όμως, η επίτευξη συμφωνίας ήταν αρκετά αναμενόμενη, καθώς οι δύο χώρες επιθυμούσαν την αποκατάσταση των διπλωματικών τους σχέσεων, ήδη από το 2021. Αναλαμβάνοντας τα καθήκοντά του ως πρόεδρος του Ιράν ο Εμπραχίμ Ραΐσι, διακήρυξε την επιθυμία του για μείωση των εντάσεων στην περιοχή, ενώ και η Σαουδική Αραβία επιθυμούσε από καιρό την εξεύρεση μίας λύσης στον πολλαπλά δαπανηρό πόλεμο της Υεμένης.[3] Οι δύο πλευρές συμφώνησαν από κοινού ώστε το Ιράκ να λειτουργήσει ως μεσολαβητής στις διαπραγματεύσεις που έλαβαν χώρα στη Βαγδάτη. Ωστόσο, τον Οκτώβριο του 2022, τον Ιρακινό πρωθυπουργό Μουσταφά αλ – Καντίμι αντικατέστησε ο Μοχάμεντ αλ – Σουντανί ο οποίος δεν απολάμβανε την εμπιστοσύνη που το Ριάντ έδειχνε στον προκάτοχό του, αλλά δεν επέδειξε και την αντίστοιχη διάθεση με αποτέλεσμα οι συζητήσεις να σταματήσουν.
Τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους, με αφορμή την επίσκεψη του Σι Τζινπίνγκ στη Σαουδική Αραβία, ο Διάδοχος του θρόνου Μοχάμεντ Μπιν Σαμλμάν πρότεινε στο Πεκίνο να αναλάβει τον ρόλο που είχε διαδραματίσει μέχρι εκείνη τη στιγμή το Ιράκ. Ο Κινέζος πρόεδρος μετέφερε την πρόταση αυτή στην Τεχεράνη η οποία έγινε δεκτή και επιβεβαιώθηκε από την επίσκεψη του προέδρου Ραΐσι στο Πεκίνο τον Φεβρουάριο.[4] Αντίθετα με την Κίνα, το αμερικανικό αποτύπωμα στη Μέση Ανατολή δεν βοήθησε την Ουάσιγκτον να λειτουργήσει ως μεσολαβητής σε μια προσέγγιση Ριάντ και Τεχεράνης. Η κινεζική παρουσία στη Μέση Ανατολή, χωρίς να ταχθεί υπέρ της μίας πλευράς ή της άλλης, ακολούθησε μία πολιτική ίσων αποστάσεων και μπόρεσε να λειτουργήσει διαμεσολαβητικά μεταξύ των δύο αντιπάλων. Πρόκειται ίσως για τη σημαντικότερη διαφορά σε σχέση με την αμερικανική στρατηγική, καθώς η τελευταία δεν είχε κανέναν δίαυλο επικοινωνίας με την Τεχεράνη και στις συγκρούσεις που ανέκυπταν στην περιοχή πάντοτε τασσόταν υπέρ κάποιας από τις αντιμαχόμενες πλευρές, γεγονός που δεν βοηθούσε στην ανάληψη διαμεσολαβητικού ρόλου.[5]
Ο ρόλος της Κίνας στην υπογραφή της συμφωνίας αναβαθμίζει την εικόνα της διεθνώς και αναδύεται ως δυναμικός διπλωματικός παίκτης στη Μέση Ανατολή, εκμεταλλευόμενη τις οικονομικές της σχέσεις με τους δύο αντιπάλους. Απώτερος στόχος της είναι η κεφαλαιοποίηση του ήδη υπάρχοντος οικονομικού αποτυπώματος σε πολιτικό όφελος.[6] Μπορεί προς το παρόν να μην μπορεί να αντικαταστήσει τις ΗΠΑ ως εγγυητής της ασφάλειας στην περιοχή, αλλά αυτό το ενδεχόμενα έχει γίνει σίγουρα πιο προσιτό στο Πεκίνο.[7] Ωστόσο, αυτή η διπλωματική νίκη για την Κίνα οφείλεται σε μεγάλο βαθμό και στις αποφάσεις της κυβέρνησης Μπάιντεν, η οποία απωθεί συστηματικά το Ριάντ μέσω της μη παροχής ανάλογης στήριξης όπως στο παρελθόν, αλλά και με την αντιπάθεια που εκφράζεται για το Σαουδαραβικό βασίλειο στους κόλπους των Δημοκρατικών. Συνδυαστικά μάλιστα με τα υπόλοιπα μέτωπα που απασχολούν τις ΗΠΑ (Ουκρανία, Ταϊβάν), έχουν οδηγήσει τη Σαουδική Αραβία στην αναζήτηση εναλλακτικών, στρεφόμενη προς την Κίνα και εξετάζοντας το ενδεχόμενο της συνύπαρξης με το Ιράν.[8]
Ασφαλώς, το ρίσκο της συμφωνίας είναι μεγάλο, καθώς τα ανοικτά μέτωπα των αντιπάλων είναι πολλαπλά (Υεμένη, Συρία, Ιράκ, Λίβανος). Ενδεχομένως η επανέναρξη διπλωματικών επαφών να εξυπηρετεί καλύτερα τα συμφέροντα Τεχεράνης και Ριάντ στο μέτωπο της Υεμένης τουλάχιστον για την ώρα, ωστόσο οι ισορροπίες είναι εύθραυστες και η μεταξύ τους έλλειψη εμπιστοσύνης είναι δεδομένη. Το γεγονός αυτό συνιστά μία πρόκληση για την Κίνα, η εφαρμογή δηλαδή της συμφωνίας στην πράξη και η διατήρηση της σταθερότητας στη Μέση Ανατολή, ευθύνες που θα θέσουν νέες δοκιμασίες στο Πεκίνο και θα δοκιμάσουν τις πραγματικές του δυνατότητες.[9] Επιπρόσθετα, η συμφωνία αυτή είναι πιθανόν να είναι προάγγελος της υποχώρησης του δημοκρατικού ιδεώδους που πρεσβεύουν οι ΗΠΑ και της ανάδειξης ενός ανελεύθερου αντίστοιχου υπό την ηγεσία της Κίνας το οποίο είναι πιο αποτελεσματικό στο διεθνές σκηνικό. Παράλληλα, το καθεστώς απομόνωσης του Ιράν μεταβάλλεται με την Ουάσιγκτον να μην μπορεί πλέον να ασκεί την ίδια πίεση στην Τεχεράνη. Είναι λοιπόν πιθανό η Κίνα να στοχεύει και στην διαμόρφωση ενός οικονομικού συστήματος από ένα σύμπλεγμα κρατών που θα λειτουργεί παράλληλα με το αντίστοιχο στο οποίο ηγούνται οι ΗΠΑ.[10] Καθώς η Κίνα βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην παροχή ενέργειας που είτε προέρχεται, είτε περνά από τη Μέση Ανατολή, η διασφάλιση των διόδων αυτών αποτελεί ζωτικής σημασίας για το Πεκίνο και αιτία ανησυχίας για τους αντιπάλους του.[11]
Τέλος, η στάση της Σαουδικής Αραβίας αποδεικνύει για άλλη μία φορά ότι οι συμμαχίες δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται με ψυχροπολεμικούς όρους. Η μειωμένη στήριξη και η αντιπάθεια των Δημοκρατικών προς το Ριάντ οδήγησαν τη Σαουδική Αραβία να στραφεί προς την Κίνα. Αντίστοιχα, παρά τα κοινά δημοκρατικά ιδεώδη και τη συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας, η Ινδία δεν καταδικάζει την Ρωσία για τον πόλεμο στην Ουκρανία και παράλληλα, οι σχέσεις της Τουρκίας με την Ρωσική Ομοσπονδία είναι πολύ καλές. Η Ουάσιγκτον λοιπόν θα πρέπει να παρουσιάζει προτάσεις που θα εξυπηρετούν άμεσα και τα συμφέροντα των συμμάχων της και να μένει πιστή στις δεσμεύσεις που αναλαμβάνει αν δεν θέλει να συνεχίσει να υποχωρεί στο διεθνές πολιτικό γίγνεσθαι. Πρόκειται για μία νέα διεθνή πραγματικότητα στην οποία η δημιουργία αντιπαλοτήτων δεν λειτουργεί όπως παλαιότερα.[12]
Υποσημειώσεις
[1] Wintour, ‘Iran and Saudi Arabia Agree to Restore Ties after China-Brokered Talks’.
[2] Rome και Rumley, ‘What Beijing’s Iran-Saudi Deal Means—and What It Doesn’t’.
[3] Alterman, ‘Why Did China Help Saudi Arabia and Iran Resume Diplomatic Ties?’
[4] Azimi, ‘The Story Behind China’s Role in the Iran-Saudi Deal • Stimson Center’.
[5] Tharoor, ‘Today’s WorldView: China plays Middle East peacemaker in U.S.’s shadow’.
[6] Alterman, ‘Why Did China Help Saudi Arabia and Iran Resume Diplomatic Ties?’
[7] Doran, ‘Biden Is Delivering the Middle East to China’.
[8] Henderson, ‘With Saudi-Iran Diplomacy, Is China Pushing the US aside in the Middle East?’
[9] Rome και Rumley, ‘What Beijing’s Iran-Saudi Deal Means—and What It Doesn’t’.
[10] McFaul και Milanl, ‘How China’s Saudi-Iran Deal Can Serve US Interests’.
[11] Doran, ‘Biden Is Delivering the Middle East to China’.
[12] Singh, ‘Opinion | The Saudi-Iran Deal Reflects a New Global Reality’.
Πηγές
Alterman, Jon B. ‘Why Did China Help Saudi Arabia and Iran Resume Diplomatic Ties?’ Center for Strategic & International Studies, 10 Μαρτίου 2023. https://www.csis.org/analysis/why-did-china-help-saudi-arabia-and-iran-resume-diplomatic-ties. Τελευταία πρόσβαση 26 Μαρτίου 2023.
Azimi, Saeed. ‘The Story Behind China’s Role in the Iran-Saudi Deal • Stimson Center’. Stimson Center (blog), 13 Μαρτίου 2023. https://www.stimson.org/2023/the-story-behind-chinas-role-in-the-iran-saudi-deal/. Τελευταία πρόσβαση 26 Μαρτίου 2023.
Doran, Michael. ‘Biden Is Delivering the Middle East to China’. Tablet Magazine, 16 Μαρτίου 2023. https://www.tabletmag.com/sections/israel-middle-east/articles/biden-china-saudi-iran-talks. Τελευταία πρόσβαση 26 Μαρτίου 2023.
Henderson, Simon. ‘With Saudi-Iran Diplomacy, Is China Pushing the US aside in the Middle East?’ Text. The Hill (blog), 13 Μαρτίου 2023. https://thehill.com/opinion/international/3896777-with-saudi-iran-diplomacy-is-china-pushing-the-us-aside-in-the-middle-east/. Τελευταία πρόσβαση 26 Μαρτίου 2023.
McFaul, Michael, και Abbas Milanl. ‘How China’s Saudi-Iran Deal Can Serve US Interests’. Foreign Policy, 14 Μαρτίου 2023. https://foreignpolicy.com/2023/03/14/china-saudi-iran-us-middle-east-geopolitics-diplomacy/. Τελευταία πρόσβαση 26 Μαρτίου 2023.
Rome, Henry, και Grant Rumley. ‘What Beijing’s Iran-Saudi Deal Means—and What It Doesn’t’. The Washington Institute for Near East Policy, 16 Μαρτίου 2023. https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/what-beijings-iran-saudi-deal-means-and-what-it-doesnt. Τελευταία πρόσβαση 26 Μαρτίου 2023.
Singh, Michael. ‘Opinion | The Saudi-Iran Deal Reflects a New Global Reality’. Washington Post, 16 Μαρτίου 2023. https://www.washingtonpost.com/opinions/2023/03/16/saudi-arabia-iran-china-deal/. Τελευταία πρόσβαση 26 Μαρτίου 2023.
Tharoor, Ishaan. ‘Today’s WorldView: China plays Middle East peacemaker in U.S.’s shadow’. Washington Post, 13 Μαρτίου 2023. https://s2.washingtonpost.com/camp-rw/?trackId=5dfe90129bbc0f414f28ca25&s=640ea158d8b4d160754ebef9&linknum=5&linktot=68. Τελευταία πρόσβαση 26 Μαρτίου 2023.
Wintour, Patrick. ‘Iran and Saudi Arabia Agree to Restore Ties after China-Brokered Talks’. The Guardian, 10 Μαρτίου 2023, τμ. World news. https://www.theguardian.com/world/2023/mar/10/iran-saudi-arabia-agree-restore-ties-china-talks. Τελευταία πρόσβαση 26 Μαρτίου 2023.
