Το Pooling & Sharing και η Ευρωπαϊκή Συνεργασία στον Τομέα της Άμυνας

Γράφει ο Βασίλης Κυριαζής, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ

Τα τελευταία χρόνια η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) βιώνει μία από τις χειρότερες οικονομικές κρίσεις της πολύχρονης ιστορίας της, υπό την πίεση της οποίας, ακόμα και κράτη-μέλη που αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες εθνικές ανάγκες ασφάλειας, όπως για παράδειγμα η Ελλάδα, αναγκάζονται να μειώσουν τους αμυντικούς τους προϋπολογισμούς.

Χαρακτηριστικά θα μπορούσαμε να αναφέρουμε πως την περίοδο 2005-2014, σύμφωνα με στοιχεία του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας -ΕΟΑ– (European Defence Agency -EDA), στο σύνολό τους οι ευρωπαϊκές αμυντικές δαπάνες, εκφρασμένες ως ποσοστό του Ευρωπαϊκού Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (ΑΕΠ) μειώθηκαν κατά 19.9%, ενώ εκφρασμένες ως ποσοστό των συνολικών ευρωπαϊκών κρατικών δαπανών κατά 21.7%. Το γεγονός αυτό, είναι δεδομένο ότι έχει επηρεάσει αρνητικά τα κονδύλια που διατίθενται στην Έρευνα & Ανάπτυξη (Ε&Α) καθώς και στην αγορά αμυντικού εξοπλισμού. Πιο συγκεκριμένα την περίοδο 2006-2014 τα εν λόγω κονδύλια, σύμφωνα πάντα με τα στοιχεία του ΕΟΑ μειώθηκαν κατά 11% (Ιστότοπος EDA, Defence Data 2014, http://www.eda.europa.eu/docs/default-source/ brochures/eda-collective-and-national-defence-data-2005-2014-(excel).xlsx, [21/Μαρτίου/2018]).

Αμυντικές Δαπάνες Κρατών-Μελών του ΕΟΑ – Πηγή: Ίδια επεξεργασία βασισμένη σε στοιχεία από το Defence Data 2014, http://www.eda.europa.eu/docs/default-source/brochures/eda-collective-and-national-defence-data-2005-2014-(excel).xlsx  

Η στενότητα των πόρων οδήγησε τα κράτη-μέλη στο να προσπαθήσουν να εντατικοποιήσουν την μεταξύ τους συνεργασία έτσι ώστε να καταφέρουν να μειώσουν τα κόστη αποκομίζοντας τα μεγαλύτερα δυνατά οφέλη από τα δαπανηθέντα ποσά. Η Συνεκμετάλλευση και ο Επιμερισμός (Pooling & Sharing – P&S), είναι μία από τις πρακτικές που προκρίθηκαν έτσι ώστε να επιτευχθεί ο παραπάνω στόχος. Το Pooling & Sharing αναφέρεται στην από κοινού κτίση και/ή εκμετάλλευση οπλικών συστημάτων ή/και ερευνητικών εγκαταστάσεων ή/και δομών διοίκησης και εκπαίδευσης από δύο ή και περισσότερα κράτη-μέλη της Ε.Ε.

Ως ληξιαρχική πράξη γεννήσεως του P&S μπορεί να θεωρηθεί η «Πρωτοβουλία της Γάνδης» (Ghent Initiative) ένα κείμενο χάραξης πολιτικής το οποίο συνέγραψαν Γερμανοί και Σουηδοί αξιωματούχοι και δρομολογήθηκε στο πλαίσιο της άτυπης συνόδου των Υπουργών Άμυνας της ΕΕ τον Σεπτέμβριο του 2010 (Larivé, 2014: 91).

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο χαιρέτησε την δυναμική που δημιούργησε η «Πρωτοβουλία της Γάνδης» και υπερθεματίζοντας πρότεινε στα κράτη-μέλη να χρησιμοποιήσουν την συνεργασία ως «πολλαπλασιαστή δυνάμεων» και τα κάλεσε να αξιοποιήσουν όλες τις «ευκαιρίες συνεργασίας στον τομέα της ανάπτυξης δυνατοτήτων» (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, 2010).

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ακολουθώντας την συλλογιστική του Συμβουλίου σε Ψήφισμά του, του Δεκεμβρίου του 2011, οριοθέτησε τις επιπτώσεις της χρηματοπιστωτικής κρίσης στον αμυντικό τομέα και τόνισε πως εξαιτίας της κρίσης η πρακτική του Pooling & Sharing δεν αποτελεί πλέον «επιλογή αλλά αναγκαιότητα». (Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2011).

Επιπλέον, το Κοινοβούλιο όρισε τους τομείς της στρατηγικής και τακτικής μεταφορά, της υλικοτεχνικής υποστήριξης, της συντήρησης, των διαστημικών ικανοτήτων, της άμυνας στον κυβερνοχώρο, της ιατρικής υποστήριξης, της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, ως αυτούς στους οποίους θα μπορούσαν πιο εύκολα να ευοδώσουν προσπάθειες που σχετίζονταν με την πρακτική του Pooling & Sharing.  Μάλιστα, θα ήταν απαραίτητο να αναφερθεί πως οι τομείς που προκρίνονται είναι αυτοί που κατά την κρίση του Κοινοβουλίου τα κράτη-μέλη «μπορούν να αποκομίσουν μεγάλα οφέλη από τη συνεκμετάλλευση και τον επιμερισμό ορισμένων λειτουργιών και στοιχείων, χωρίς να δημιουργούνται σημαντικές εξαρτήσεις που θα μπορούσαν να περιορίσουν την κυριαρχία τους στη λήψη αποφάσεων» (Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2011).

Η τοποθέτηση αυτή αποτελεί ουσιαστικά την ουσία του Pooling & Sharing αλλά και την ασφαλιστική δικλείδα που τα κράτη-μέλη θεωρούν ως απαραίτητη για να μπουν στην διαδικασία να διερευνήσουν τις προοπτικές μιας πρωτοβουλίας η οποία θα εμπεριείχε την από κοινού εκμετάλλευση στρατιωτικών πόρων, δομών και υλικού. Η διατήρηση της εθνικής κυριαρχίας δεν αποτελεί εμπόδιο για την πραγματοποίηση δράσεων που εμπίπτουν στην πρακτική του Pooling & Sharing. Τα κράτη-μέλη παραμένουν κυρίαρχα και διατηρούν την δυνατότητα που έχουν στο να εκμεταλλεύονται τους υπό κοινή χρήση στρατιωτικούς πόρους κατά το δοκούν.        

Το 2015 βρίσκονταν σε εξέλιξη τουλάχιστον 393 έργα αμυντικής συνεργασίας στα οποία συμμετείχε ένα ή και περισσότερα από τα 28 κράτη-μέλη της ΕΕ τα οποία θα μπορούσαν να ενταχθούν στις εξής κατηγορίες: «εξοπλισμός και ανάπτυξη» (91 έργα), «συντήρηση, προμήθεια και διοικητική μέριμνα» (53), «επιχειρησιακή ικανότητα και διοίκηση» (90), «εποπτεία και πληροφόρηση» (30), «εκπαίδευση» (117) και «μεταφορές» (13) (European Parliament, 2015).

Κατηγορία	Αριθμός Έργων	(%) επί του Συνόλου των Έργων
Εξοπλισμός και ανάπτυξη	91	23,2%
Συντήρηση, προμήθεια και διοικητική μέριμνα	90	22,9%
Επιχειρησιακή ικανότητα και διοίκηση	117	29,8%
Εποπτεία και πληροφόρηση	53	13,5%
Εκπαίδευση	30	7,6%
Μεταφορές	12	3,1%
Σύνολο	393

Έργα αμυντικής συνεργασίας – Πηγή: Ίδια επεξεργασία βασισμένη σε στοιχεία από το State of play of the implementation of EDA’s pooling and sharing initiatives and its impact on the European defence industry.

Είναι αρκετά δύσκολο να ορίσει κάποιος ένα μείγμα πολιτικής το οποίο θα αποτελούσε την ‘συνταγή επιτυχίας’ αυτών των έργων. Ορισμένες μεταβλητές, όπως για παράδειγμα η γεωγραφική εγγύτητα και το παρεμφερές γεωγραφικό μέγεθος των συνεργαζόμενων χωρών, η κοινή στρατηγική κουλτούρα, η προϋπάρχουσα πολιτική συνεργασία, η ευθυγράμμιση των πολιτικών τους συμφερόντων καθώς και η διασύνδεση των αμυντικών τους βιομηχανιών είναι πιθανό να βοηθήσουν δύο ή και περισσότερα κράτη να βρουν κοινό έδαφος πάνω στο οποίο θα μπορούσαν να οικοδομήσουν ένα έργο βασισμένο στην πρακτική του Pooling & Sharing. Στις περισσότερες περιπτώσεις, όμως, η επιτυχία της συνεργασίας βασίζεται κατά κύριο ρόλο στην πολιτική βούληση των αρχών των χωρών που συμμετέχουν σε αυτή(European Parliament, 2015). Παράγοντες όπως η χάραξη μιας ευρύτερης Ευρωπαϊκής στρατηγικής ή/και η δημιουργία μιας υπερεθνικής δομής που θα κάλυπτε μια «Ευρωπαϊκή ανάγκη» ως αυτούσιο δεδομένο και όχι ως σύνολο εθνικών αναγκών/στρατηγικών σπάνια διαδραματίζουν κάποιο ρόλο.  

Το Pooling & Sharing, όπως άλλωστε και κάθε άλλη πρωτοβουλία στον τομέα της άμυνας σε επίπεδο Ε.Ε. αντανακλά περισσότερο ένα πολιτικό ιδεολόγημα, ένα όραμα της ηγεσίας των θεσμών της Ε.Ε. παρά μία παγιωμένη πρακτική. Τα κράτη-μέλη εξακολουθούν να επιδιώκουν την εξοπλιστική τους αυτονομία υπερτονίζοντας με αυτό τον τρόπο το εθνικό έναντι του Ευρωπαϊκού.

 

Βιβλιογραφία

1. European Parliament DIRECTORATE-GENERAL FOR EXTERNAL POLICIES, POLICY DEPARTMENT 2015, State of play of the implementation of EDA’s pooling and sharing initiatives and its impact on the European defence industry, ISBN: 978-92-823-7157-2.
2. Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης 2011, Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 14ης Δεκεμβρίου 2011 σχετικά με τον αντίκτυπο της χρηματοπιστωτικής κρίσης στον αμυντικό τομέα των κρατών μελών της ΕΕ (2011/2177(INI)), 2013/C 168 E/03.  
3. Ευρωπαϊκός Οργανισμός Άμυνας -ΕΟΑ- (European Defence Agency), Defence Data 2014, τελευταία επίσκεψη 21/3/18, http://www.eda.europa.eu/docs/ default-source/brochures/eda-collective-and-national-defence-data-2005-2014-(excel).xlsx.
4. Ευρωπαϊκό Συμβούλιο 2010, ΑΝΑΚΟΙΝΩΘΕΝ ΤΥΠΟΥ, 3055η και 3056η σύνοδος του Συμβουλίου, Εξωτερικές Υποθέσεις, Άμυνα και Ανάπτυξη, Βρυξέλλες: PRESSE 342, PR CO 46, 17745/10.
5. Larivé, M 2014, Debating European Security and Defense Policy Understanding the Complexity, New York: Routledge.