Ελληνικά
Γράφει ο Σωτήρης Κατσέλος, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ
Όσο η πανδημική κρίση εξελίσσεται, έχουν αρχίσει πλέον να γίνονται αρκετά σαφείς οι μεταβλητές που θα διαμορφώσουν την πορεία των συνεπειών της και των μελλοντικών εξελίξεων. Καταρχάς η πρώτη μεταβλητή αφορά τη σοβαρότητα της. Είναι σαφές πλέον έχουμε να κάνουμε μια πραγματική πανδημία που καθιστά αδύνατο να λειτουργήσει μια χώρα χωρίς κανέναν έλεγχο. Η δεύτερη μεταβλητή, αφορά στη συμβολή της Ε.Ε. για την «επόμενη ημέρα». Για αυτή τη δεύτερη μεταβλητή είναι σαφές για την ώρα ότι αν και θα υπάρξει μια σχετική συμβολή και υποστήριξη, αυτή θα έχει όρια, θα απλωθεί σε χρονική διάρκεια και δεν θα είναι εμπροσθοβαρής όπως θα έπρεπε κανονικά προκειμένου να αποκαταστήσεις σε σύντονο χρόνο τις ζημιές που έχουν δημιουργηθεί από τα μέτρα αντιμετώπισης της εξάπλωσης του ιού. Τέλος, είναι δεδομένο ότι η όποια θεραπεία, είτε με τη μορφή εμβολίου ή άλλου τύπου φαρμακευτική αγωγή θα χρειαστεί τουλάχιστον ένα έτος σύμφωνα με τις προβλέψεις που ως τώρα υπάρχουν με πιο πιθανή τη διετία ως χρονικό ορίζοντα.
Τα δεδομένα αυτά σχηματοποιούν κάπως το πλαίσιο των εξελίξεων που διαμορφώνονται με την πανδημική κρίση. Καταρχάς, είναι σαφές ότι αυτή πλέον μπορεί να διαχωριστεί σε τρεις διακριτές φάσεις. Η πρώτη είναι η φάση που ουσιαστικά διανύουμε τώρα, δηλαδή των έκτακτων, συχνά σκληρών, μέτρων (lockdown) που λαμβάνουν οι χώρες για να «απλώσουν την καμπύλη» ώστε να μπορέσουν να αναπροσαρμόσουν όσο γίνεται τα συστήματα υγείας τους και αναμένεται βέβαια να είναι σχετικά βραχυχρόνια. Η δεύτερη φάση η οποία θα ακολουθήσει είναι η φάση της «μερικής ελευθερίας», όπου πλέον θα αρχίσει η οικονομία αναγκαστικά να λειτουργεί με περιορισμούς, χωρίς να έχει βρεθεί κάποιο πλήρες μέσο θεραπείας του ιού ή να έχει διατεθεί σε σημαντικό μέρος του πληθυσμού. Αυτό το στάδιο αναμένεται να διαρκέσει τουλάχιστον ένα έτος και να φτάσει μέχρι και τα τρία με τις μέχρι τώρα πληροφορίες η ποιότητα του, εξαρτάται τουλάχιστον από το πόσο γρήγορα θα διατεθούν αξιόπιστα και οικονομικά τεστ διάγνωσης. Τα δύο προαναφερόμενα στάδια είναι δυστυχώς πιθανόν να εναλλαχθούν αρκετές φορές, αν στο δεύτερο στάδιο προχωρήσει κάποια χώρα με απρόσεκτο τρόπο, σημειώνουμε ότι πλέον περιγράφονται από πολλούς αναλυτές ως το «σφυρί» και ο «χορός» (the hummer & the dance). Τέλος το τρίτο στάδιο, είναι αυτό που θα ακολουθήσει μετά την εύρεση κάποιας θεραπείας ή αν αναπτυχθεί κάποιου είδους ανοσία, ώστε να επηρεάζεται σε πολύ μικρό βαθμό η δημόσια υγεία από την ύπαρξη του ιού η τρίτη αυτή μακροπρόθεσμη περίοδος θα αφορά πρακτικά τους δομικούς μετασχηματισμούς της παγκόσμιας οικονομίας μετά το οριστικό τέλος της πανδημικής κρίσης.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι στο πρώτο στάδιο όπου έχουμε την πανδημική κρίση σε έξαρση θα πρέπει ο πρώτος και κύριος στόχος να είναι η διάσωση των ζωών των πολιτών, τόσο κυριολεκτικά από την εγρήγορση του συστήματος υγείας, όσο και μεταφορικά με την έννοια της διατήρησης μιας ελάχιστης ποιότητας ζωής προς όλους τους πολίτες. Για το σκέλος της υγείας θα ασχοληθούν οι ειδικοί, αλλά για το θέμα της διατήρησης της ελάχιστης ποιότητας ζωής θα πρέπει να είμαστε πραγματικά εφευρετικοί. Σίγουρα κάποια μέτρα έχουν ληφθεί σε θετική κατεύθυνση, ωστόσο δεν θα πρέπει να αφήνουμε έξω από τη συζήτηση και πιο «ακραία» μέτρα, όπως το προσωρινές απαγορεύσεις εξώσεων και διακοπών ρεύματος ή ύδατος, ή και το ενοικιοστάσιο σε κάποιες περιπτώσεις (με ανάλογες βοήθειες προς τους ιδιοκτήτες) σε κάθε περίπτωση η στρατηγική θα πρέπει να αφορά τη συνολική εξισορρόπηση της απότομης μείωσης της κυκλοφορίας του χρήματος. Το δεύτερο στάδιο είναι αυτό που ουσιαστικά έχει τις μεγαλύτερες απαιτήσεις από οικονομικής διαχείρισης καθώς η ύφεση της παγκόσμιας οικονομίας θα είναι ιδιαίτερα έντονη, οι συνδιαλλαγές θα έχουν περιορισμούς και κλάδοι όπως ο τουρισμός και οι μεταφορές θα βρεθούν ουσιαστικά σε δραματική πτώση αλλά και σε μετάλλαξη, επίσης και η κτηματομεσιτική αγορά, αλλά και η ευρύτερη κατανάλωση πέρα από ένα προσωρινό rebound τις πρώτες μέρες μετά τη σταδιακή απελευθέρωση, αναμένεται να είναι πολύ μειωμένη καθώς πολλές επιχειρήσεις θα είναι σε κρίση και δυστυχώς η ανεργία θα εκτοξευθεί. Εδώ η κάθε πρόκληση της όποιας οικονομικής διαχείρισης θα είναι η μεσοπρόθεσμη ελάφρυνση των συνεπειών αυτής της φάσης — χωρίς να υποπέσεις ξανά στη πρώτη — και ταυτόχρονα η προετοιμασία για την τρίτη και τελευταία φάση όπου θα πρέπει να έχουν προετοιμαστεί οι στρατηγικού χαρακτήρα αλλαγές για την οικονομία. Κοινώς η δεύτερη φάση θα έχει ένα μεταβατικό διαχειριστικό χαρακτήρα για την τρίτη. Ωστόσο μπορούμε να πούμε ότι οι εξειδικευμένες ενέργειες για την ανακούφιση κλάδων που έχουν πληγεί (π.χ εστίαση, τουρισμός) με στρατηγικού χαρακτήρα διευκολύνσεις (π.χ. μείωση ΦΠΑ/φόρων κλπ) είναι τακτικές που θα πρέπει να υιοθετηθούν για αυτή τη περίοδο, ίσως με βραχυχρόνιες, ταχείες, λογικές που δεν έχουμε συνηθίσει ως τώρα (π.χ απαλλαγές Χ χρεώσεων για ένα εξάμηνο κλπ).
Η τρίτη φάση αναμφίβολα είναι αυτή που εμπεριέχει τα μεγαλύτερα ερωτηματικά, καθώς είναι πιο μακρινή. Τι μπορούμε ίσως να πούμε όμως με ασφάλεια για αυτήν; Σίγουρα διαφαίνεται ότι ενισχύεται η τάση της αποπαγκοσμιοποίησης καθώς αν και σε κάποια επίπεδα οι συνεργασίες μεταξύ των χωρών θα συνεχίσουν να υπάρχουν σε άλλα είναι σαφές ότι παίρνουν αποκλίνουσες πορείες με μια τάση προς την ανεξαρτητοποίηση και καθετοποίηση των παραγωγικών διαδικασιών. Επίσης είναι σαφές ότι οι μεταφορές και ο τουρισμός θα κάνουν πολλά χρόνια να επανέλθουν στα πρότερα επίπεδα και στο ενδιάμεσο θα έχουν άλλη λογική (π.χ. High end τουρισμός σε καθεστώς ασφάλειας). Είναι ασφαλές να πούμε ότι ολόκληρος ο τομέας των υπηρεσιών θα αποκτήσει μικρότερη σημασία (χρηματοοικονομικα, κτηματομεσιτικά κλπ) με εξαίρεση των εξειδικευμένων υπηρεσιών τεχνολογίας και υποστήριξης σε θέματα ασφάλειας, δικτύων κλπ των επιχειρήσεων. Για να αποκωδικοποιήσουμε ακόμα πιο απλά τα πράγματα, διαφαίνεται πώς οδεύουμε προς μια νέου τύπου οικονομία της αυτάρκειας — όχι με την έννοια ότι το διεθνές εμπόριο θα σταματήσει — αλλά πλέον η επιδίωξη διατήρησης στρατηγικού χαρακτήρα παραγωγικές δυνατότητες και συγκριτικά πλεονεκτήματα θα έχει άλλη βαρύτητα, μια γενική δηλαδή επιστροφή στον δευτερογενή τομέα (και μέρους του πρωτογενούς) φαίνεται να αποτελεί μονόδρομο ανάπτυξης ή και επιβίωσης. Για την Ελλάδα το ερωτηματικό αφορά την Ε.Ε. και το πώς θα βγει μέσα από αυτή τη κρίση, αν θα αποτελέσει δηλαδή ένα ενιαίο παραγωγικό σύνολο ή θα κερματιστεί και αυτό. Σε κάθε περίπτωση αν και έχουμε να τετραγωνίσουμε βασικά το κύκλο με το δύσκολο παζλ του να βελτιώσεις τις τεχνολογικές — παραγωγικές/μεταποιητικές δυνατότητες με τη ταυτόχρονη μείωση της κατανάλωσης, η υιοθέτηση τολμηρών αλλά συγκροτημένων στρατηγικών προς αυτή τη κατεύθυνση είναι μονόδρομος. Επένδυση στη τεχνολογία, σε νέες μεθόδους παραγωγής (πχ 3D printing ) και στην επιδίωξη ενός μετασχηματισμού του παραγωγικού μοντέλου προς τομείς που δεν είχαμε καν αγγίξει στο παρελθόν τουλάχιστον σε ευρεία κλίμακα, αποτελούν πιθανή διέξοδο επιβίωσης.