Ελληνικά
Γράφει ο Πέτρος Γκάτζιος, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ
Εισαγωγή
Η άτυπη Σύνοδος Κορυφής στο Σάλτσμπουργκ (19-20/09/2018) επισκιάστηκε από το επικείμενο Brexit. Ήδη γνωρίζαμε πως δεν θα υπάρξουν συμπεράσματα, ούτε και κάποια συμφωνία σχετικά με το άλλο μεγάλο ζήτημα το μεταναστευτικό.
Το μόνο θέμα που προχώρησε αναφορικά με το τελευταίο, ήταν να ενταθούν οι προσπάθειες προς τις αραβικές χώρες της βόρειας Αφρικής (Λιβύη, Τυνησία) να συνεργαστούν στην καταπολέμηση των διακινητών παράτυπων μεταναστών.
Στο πλαίσιο αυτό, συμφωνήθηκε να πραγματοποιηθεί συνάντηση στο Κάιρο το Φεβρουάριο του 2019, μεταξύ Ευρωπαίων ηγετών και ομολόγων τους του Αραβικού Συνδέσμου.
Προς το παρόν, μόνο η Αίγυπτος συνεργάζεται με αντάλλαγμα κάποια κονδύλια. Οι προτάσεις για τη δημιουργία πλατφορμών δεν έχει προχωρήσει όπως προτάθηκε τον Ιούνιο καθώς τρίτες χώρες δεν δείχνουν κανένα ενδιαφέρον για αυτό.
Όπως έχω υποστηρίξει και σε προηγούμενες αναλύσεις, οι προτάσεις αυτές σε περίπτωση υιοθέτησης θα δημιουργήσουν εκτεταμένες νομικές, πρακτικές, πολιτικές και θεμελιώδεις προκλήσεις, ιδιαίτερα όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Προτάσεις Ευρωπαϊκής Επιτροπής
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (εφεξής Επιτροπή), παρουσίασε ήδη στις 12/09 τις προτάσεις της[1] για τις πρώτες συζητήσεις που έγιναν στην άτυπη Σύνοδο ενόψει του Ευρ. Συμβουλίου του Οκτωβρίου.
Κατά την ίδια, οι νέες προτάσεις ορίζουν ένα νέο επίπεδο φιλοδοξίας για την «Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή» και τον «Οργανισμό της ΕΕ για το Άσυλο», ενισχύοντας αυτούς τους δύο οργανισμούς προκειμένου να διασφαλιστεί ότι τα κράτη-μέλη μπορούν να βασίζονται στην πλήρη επιχειρησιακή στήριξη της ΕΕ ανά πάσα στιγμή.
Η Επιτροπή προτείνει επίσης τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των «διαδικασιών επιστροφής», με την αναπροσαρμογή των ισχυόντων κανόνων της ΕΕ όσον αφορά τις επιστροφές και τον καθορισμό των επόμενων βημάτων για τη «νόμιμη μετανάστευση».
Οι τρεις άξονες γύρω από τους οποίους κινούνται οι νέες προτάσεις είναι η ενίσχυση της προστασίας των εξωτερικών συνόρων, η επίσπευση των απελάσεων και το άνοιγμα νόμιμων δρόμων μετανάστευσης προς την Ευρώπη.
Από τα παραπάνω (σύμφωνα με τις ανακοινώσεις και τα έντυπα που δημοσιοποιήθηκαν), σημειώνω τα εξής:
Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή:
Θα αφορά ένα μόνιμο σώμα με επιχειρησιακό προσωπικό 10.000 ατόμων, το οποίο θα διαθέτει εκτελεστικές εξουσίες και δικό του εξοπλισμό, θα διασφαλίσει ότι η ΕΕ διαθέτει τις αναγκαίες ικανότητες για να παρεμβαίνει όταν και όπου χρειάζεται – κατά μήκος των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ καθώς και σε χώρες εκτός ΕΕ.
Θα διαθέτει ισχυρότερη εντολή όσον αφορά τις επιστροφές και θα συνεργάζεται στενά με τον νέο Οργανισμό της ΕΕ για το Άσυλο. Σταδιακά, θα μειωθεί ο αριθμός των εθνικών υπαλλήλων με βραχυπρόθεσμη απόσπαση και θα αντικατασταθεί από μόνιμο προσωπικό του Οργανισμού και προσωπικό που αποσπάται από τα κράτη μέλη σε μακροπρόθεσμη βάση, ώστε να διασφαλιστεί ότι ο Οργανισμός θα μπορεί να εργαστεί με την αναγκαία προβλεψιμότητα και ευελιξία.
Υπό την εποπτεία και τον έλεγχο του κράτους μέλους υποδοχής, στα εξωτερικά σύνορα, θα έχει τη δυνατότητα να πραγματοποιεί ελέγχους ταυτότητας, να εγκρίνει ή να αρνείται την είσοδο σε σημεία συνοριακής διέλευσης, να σφραγίζει ταξιδιωτικά έγγραφα, να περιπολεί στα σύνορα και να συλλαμβάνει άτομα που διασχίζουν παράτυπα τα σύνορα.
Η προτεινόμενη αύξηση όμως των εκτελεστικών εξουσιών του οργανισμού για τη φύλαξη των εξωτερικών συνόρων (FRONTEX), έχει προκαλέσει πολλές αντιδράσεις παρόλο που διευκρινίζεται πως ότι γίνεται θα είναι με τη σύμφωνη γνώμη του Κράτους-Μέλους.
Ωστόσο η άρνηση των ανατολικών χωρών για τη μεταρρύθμιση του Δουβλίνου καθώς και η προτεινόμενη συναρμοδιότητα FRONTEX/Κρατών-Μελών στην καταγραφή όσων μπαίνουν στην ΕΕ, ενδεχομένως να δημιουργήσει επιπλέον πίεση στις χώρες πρώτης υποδοχής από την αύξηση των μεταναστευτικών ροών.
Για τη χώρα μας επιπλέον σημειώνω και άλλα δύο σημεία όσον αφορά τα εξωτερικά σύνορα που πρέπει να προσεχθούν ιδιαίτερα, ιδίως λόγω Τουρκίας και τη θεωρία ύπαρξης γκρίζων ζωνών καθώς και σε θέματα έρευνας και διάσωσης όπου μπαίνει «σφήνα» καθώς είναι ένας από τους τρόπους που επιδιώκει συνδιαχείριση στο Αιγαίο.
Για παράδειγμα, στην Πρόταση Κανονισμού, στο 7ο τμήμα, άρθρο 37, παρ. 2 (γ), η υπηρεσία δύναται να πραγματοποιεί κοινές επιχειρήσεις με τρίτες χώρες, ενώ στο άρθρο 75, παρ. 2, η υπηρεσία θα μπορεί πάντα σε συνεννόηση με το τρίτο κράτος να περιπολεί στο έδαφος αυτής, θέμα που μπορεί να εκμεταλλευτεί καθώς πρακτικά δεν εφαρμόζονται τα όρια της Αιγ. Ζώνης, ούτε του Εθνικού Εναέριου Χώρου που είναι στα 10 ναυτικά μίλια!
Ένας ενισχυμένος Οργανισμός για το Άσυλο
Υπό την εποπτεία του κράτους-μέλους υποδοχής, το προσωπικό του θα είναι σε θέση να εκτελεί όλα τα αναγκαία καθήκοντα για την υποδοχή των αφικνούμενων, τη διάκριση μεταξύ των ατόμων που χρήζουν προστασίας και εκείνων που δεν χρήζουν και τη διεξαγωγή των διαδικασιών ασύλου και επιστροφής·
Το προσωπικού του θα είναι διαθέσιμο, εφόσον το ζητήσουν τα κράτη-μέλη ή με πρωτοβουλία του Οργανισμού κατόπιν συμφωνίας με ένα κράτος-μέλος, να παρέχει επιχειρησιακή και τεχνική συνδρομή καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας ασύλου καθώς και κατά τη διαδικασία δυνάμει του κανονισμού του Δουβλίνου. Τα κράτη μέλη θα λαμβάνουν όλες τις τελικές αποφάσεις.
Μια πιο αυστηρή και αποτελεσματική ευρωπαϊκή πολιτική επιστροφής
Μια νέα διαδικασία στα σύνορα:
Τα άτομα των οποίων η αίτηση ασύλου έχει απορριφθεί κατά τις διαδικασίες στα σύνορα θα υπόκεινται άμεσα σε μία απλοποιημένη διαδικασία επιστροφής, με καμία προθεσμία για οικειοθελή αναχώρηση και βραχύτερες προθεσμίες για την άσκηση προσφυγών. Αυτό θα εξασφαλίσει ότι οι αποφάσεις επιστροφής μπορούν να εκδίδονται γρήγορα και να επιβάλλονται πλήρως στα σύνορα και σε ελεγχόμενα κέντρα.
Σε αυτό το σημείο να θυμίσω πως θα μπορούσε σχετικά να εξεταστεί η ολλανδική περίπτωση όπου κάθε αιτών ασύλου αναλαμβάνεται εξ αρχής από έναν δικηγόρο, ενώ και η όλη διαδικασία ολοκληρώνεται μέσα σε μερικές εβδομάδες καθώς εστιάζει στη συνεργασία των αρμόδιων αρχών: οργανώσεων αρωγής, δικηγόρων και αστυνομίας.
Σαφείς διαδικασίες και κανόνες για την πρόληψη των καταχρήσεων:
Για να αποφεύγονται οι καθυστερήσεις, οι αποφάσεις επιστροφής θα πρέπει να εκδίδονται αμέσως μετά ή παράλληλα με την απόφαση λήξης της νόμιμης παραμονής. Κοινές προθεσμίες 5 ημερών κατ” ανώτατο όριο θα ισχύουν για τις προσφυγές κατά των αποφάσεων επιστροφής στην περίπτωση απόρριψης της αίτησης αιτούντων άσυλο, ενώ θα θεσπιστεί η υποχρέωση συνεργασίας εκ μέρους ατόμων που υπόκεινται σε διαδικασία επιστροφής, μεταξύ άλλων για την επαλήθευση της ταυτότητας και την απόκτηση ταξιδιωτικών εγγράφων.
Προώθηση νόμιμων οδών προς την Ευρώπη
Η πρόταση αυτή επικεντρώνεται σε τέσσερις βασικούς τομείς της νόμιμης μετανάστευσης, τονίζοντας την καίρια σημασία της ελεγχόμενης νόμιμης μετανάστευσης, ως απαραίτητο στοιχείο μιας ισορροπημένης και ολοκληρωμένης μεταναστευτικής πολιτικής, η οποία συνδέεται άρρηκτα με την αντιμετώπιση της παράτυπης μετανάστευσης: α) μετανάστευση για λόγους απασχόλησης και Μπλε Κάρτα της ΕΕ, β) επανεγκατάσταση, γ) συνεργασία με τις τρίτες χώρες και δ) ένταξη και περιλαμβάνει σημεία κλειδιά (key – elements), ανά τομέα, για τη βέλτιστη διαχείριση της νόμιμης μετανάστευσης.
Ειδικότερα:
α) Μετανάστευση για λόγους απασχόλησης και Μπλε Κάρτα της ΕΕ
Η πολιτική της μετανάστευσης για λόγους απασχόλησης και οι στρατηγικές για την ένταξη θα πρέπει να σχεδιάζονται συμφώνως προς το πλαίσιο της αγοράς εργασίας στα Κ-Μ, καθώς επίσης και προς τις κοινωνικές πολιτικές. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στην πρόταση θεσμοθέτησης της Ευρωπαϊκής Αρχής Εργασίας με στόχο τη βελτίωση της συνεργασίας και του συντονισμού μεταξύ των αρμοδίων Αρχών για τις εθνικές αγορές εργασίας.
Θα πρέπει να καταβληθούν πλείονες προσπάθειες, σε επίπεδο ΕΕ, για τη βελτίωση αντιστοίχισης προσφοράς και ζήτησης στην αγορά εργασίας, την αναγνώριση των δεξιοτήτων και τη διευκόλυνση της κινητικότητας για λόγους απασχόλησης.
Στο πλαίσιο αυτό, έμφαση δίδεται στην Πρόταση Οδηγίας σχετικά με τις προϋποθέσεις εισόδου και διαμονής υπηκόων τρίτων χωρών με σκοπό την απασχόληση υψηλής ειδίκευσης (Μπλε Κάρτα της ΕΕ).
β) Επανεγκατάσταση
Η επανεγκατάσταση έτσι όπως εξελίχθηκε τα τελευταία τρία χρόνια, συνιστά μια σημαντική οδό για τη νόμιμη και ασφαλή είσοδο των ατόμων που χρήζουν διεθνή προστασία. Στο πλαίσιο αυτό, αναφέρεται ότι η Επιτροπή θα εξετάσει τρόπους ενίσχυσης των Κ-Μ για τη θεσμοθέτηση προγραμμάτων επανεγκατάστασης μέσω ιδιωτικής χορηγίας.
Για το θέμα έχω αναφερθεί εκτενώς σε προηγούμενες αναλύσεις και δεν θα επεκταθώ εδώ.
γ) Συνεργασία με τις τρίτες χώρες
Οι νόμιμες οδοί κατά την Επιτροπή συμβάλλουν στη συντονισμένη, δομημένη και ολοκληρωμένη προσέγγιση της μετανάστευσης, μεγιστοποιώντας τις συνέργειες με τις τρίτες χώρες. Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή δεσμεύεται ότι θα συνεχίσει την οικοδόμηση και ενίσχυση των συνεργειών μεταξύ των διαφόρων τομέων πολιτικών, κυρίως για τους παρόχους υπηρεσιών, προτείνοντας διευκολύνσεις στην έκδοση θεωρήσεων βραχείας και μακράς διάρκειας.
δ) Ένταξη
Ως προς τον τομέα της ένταξης αναφέρεται ότι η καλύτερη διαχείριση της μετανάστευσης είναι δυνατόν να επιτευχθεί μόνο με την ενίσχυση των προσπαθειών από πλευράς ΕΕ και Κ-Μ στον εν λόγω τομέα για τους νομίμως διαμένοντες υπηκόους τρίτων χωρών. Για το σκοπό αυτό θα πρέπει να υπάρξει ενεργός συμμετοχή του συνόλου των εμπλεκομένων από όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης και της κοινωνίας πολιτών.
Επίλογος
Στο δια ταύτα, το μεταναστευτικό παρά την πληθώρα προτάσεων και συζητήσεων σε επίπεδο ΕΕ, δυστυχώς εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται βραχυπρόθεσμα, τμηματικά και μερικές φορές διασπαστικά.
Χρειάζεται ένα ολοκληρωμένο αλλά ευρωπαϊκό σχέδιο, και από θεσμούς, και από Κράτη Μέλη ταυτόχρονα.
Ωστόσο, επειδή αποτελεί ένα από τα φλέγοντα θέματα ενόψει των επόμενων ευρωεκλογών τον Μάιο του 2019, πολύ δύσκολα μέχρι τότε- με τα σημερινά δεδομένα πάντα- θα έχουμε κάποια ουσιώδη αντιμετώπιση.
Πλοία θα συνεχίσουν να προσπαθούν να βρουν κάποιο λιμάνι της Μεσογείου για αποβίβαση μεταναστών, οι ροές θα αυξομειώνονται ανάλογα με τις διαθέσεις της Τουρκίας, οι εγκλωβισμένοι θα παραμένουν σε αυτή την κατάσταση προκαλώντας οικονομική αν όχι κοινωνική διάλυση στις χώρες που βρίσκονται κτλ. κτλ.
Και η ΕΕ θα εξακολουθεί να προσφέρει ανταλλάγματα στις αφρικανικές χώρες μέσω συμφωνιών σε θέματα εμπορίου και ανάπτυξης.
Η συζήτηση πρέπει να είναι ειλικρινής, χωρίς εκατέρωθεν ανακρίβειες, ούτε όμως και προτάσεις οικονομικών κυρώσεων ή και ακόμα εκδίωξης από το χώρο Σένγκεν που όπως έχουμε δει δεν έχουν οδηγήσει πουθενά.
Πάνω απ” όλα, η συζήτηση πρέπει να ουσιαστική με ένα win-win αποτέλεσμα, αρχικά βραχυπρόθεσμα και σταδιακά μακροπρόθεσμα! Άλλωστε θα ασχολούμαστε πολλά ακόμη χρόνια με αυτό το policy, για αυτό και πρέπει να περάσουμε από το making στο policy implementation.
Υποσημείωση
[1] Αναλυτικά βλ. https://ec.europa.eu/home-affairs/news/soteu-2018-commission-proposes-last-elements-needed-compromise-migration-border-reform_en)