Το Μεγάλο Παζάρι Ε.Ε.-Τουρκίας και το Κυπριακό

Γράφει ο Δημήτρης Ράπτης, Δόκιμος Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ

            Αφορμή για την παρούσα ανάλυση αποτελούν οι εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα τις τελευταίες ημέρες κατά τη διάρκεια των Συνόδων Κορυφής για το Προσφυγικό/Μεταναστευτικό μεταξύ των ηγετών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Τούρκων εταίρων. Στη Σύνοδο Κορυφής στις 7 Μαρτίου, η Τουρκία έθεσε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων νέες απαιτήσεις από την Ε.Ε. Συγκεκριμένα, ζήτησε επιπλέον 3 δισ. Ευρώ, διευκολύνσεις σχετικά με τη βίζα προς χώρες Σένγκεν για Τούρκους πολίτες, συγκεκριμένη δέσμευση για αναβάθμιση της τελωνειακής ένωσης με την Ε.Ε αλλά και επίσπευση των ενταξιακών διαπραγματεύσεων. Οι παράλογες-θα μπορούσαμε να πούμε- απαιτήσεις της Τουρκίας προς τους ηγέτες της Ε.Ε. προκάλεσαν σφοδρές αντιπαραθέσεις και ρήξεις εντός της Συνόδου Κορυφής. Η Άγκυρα εκμεταλλευόμενη την κατάσταση στο Προσφυγικό/Μεταναστευτικό και τη δυσκολία διαχείρισης του προβλήματος, προσπαθεί να επιβάλλει στην Ε.Ε. με εκβιαστικό χαρακτήρα τις απαιτήσεις της, ώστε να συμβάλλει στη λύση του ζητήματος δεχόμενη πίσω ως αντάλλαγμα τους μη Σύρους πρόσφυγες. Οι απαιτήσεις αυτές της γείτονος χώρας δημιουργούν ωστόσο και ευρύτερες εντάσεις σε άλλα ζητήματα που άπτονται των ελληνοτουρκικών και τουρκοκυπριακών σχέσεων.

Η αξίωση της Άγκυρας για άνοιγμα των ενταξιακών της κεφαλαίων στα οποία η Κυπριακή Δημοκρατία ασκεί βέτο τα τελευταία χρόνια, δημιούργησαν αρνητικό κλίμα στις διαπραγματεύσεις στην έκτακτη Σύνοδο Κορυφής στις 7 Μαρτίου. Ο Κύπριος Πρόεδρος, Νίκος Αναστασιάδης, παρέμεινε σταθερός στη διαχρονική θέση της Κυπριακής Δημοκρατίας ότι το άνοιγμα των κεφαλαίων προϋποθέτει εκπλήρωση των υποχρεώσεων της Τουρκίας, όπως αυτές απορρέουν από το Διαπραγματευτικό της Πλαίσιο, ενώ αντιδράσεις εξέφρασαν και άλλοι ηγέτες της Ε.Ε. Συγκεκριμένα, η Γερμανίδα Καγκελάριος, Άνγκελα Μέρκελ, δήλωσε μετά τη λήξη της Συνόδου ότι η Τουρκία δεν έχει το πάνω χέρι στις διαπραγματεύσεις και η τουρκική ενταξιακή διαδικασία στην Ε.Ε. δεν βρίσκεται στην Ατζέντα των διαπραγματεύσεων.[1] Ο πρόεδρος της πολιτικής ομάδας των Φιλελεύθερων Δημοκρατών, Γκι Φερχόφσταντ, χαρακτήρισε ως λάθος τα «παζαρέματα» με την Τουρκία και δήλωσε ότι η Ε.Ε. θυσιάζει τις αρχές της.[2] Αρνητικός ήταν και ο επικεφαλής των ευρωσοσιαλιστών, Τζιάνι Πιτέλα, δηλώνοντας ότι «το Κυπριακό ή η ενταξιακή πορεία της Τουρκίας δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως ανταλλάγματα για ένα πάρε-δώσε για το προσφυγικό ανάμεσα σε Ε.Ε. και Τουρκία».[3] Τέλος, και οι 28 υπουργοί Εσωτερικών κρατών-μελών της Ε.Ε. εξέφρασαν επιφυλάξεις και προβληματισμό σχετικά με τη συμφωνία με την Τουρκία.

Οι διαπραγματεύσεις ένταξης της Τουρκίας στην Ε.Ε. ξεκίνησαν στις 3 Οκτωβρίου 2005. Το Διαπραγματευτικό Πλαίσιο της Τουρκίας εκτός από τα κριτήρια της Κοπεγχάγης προβλέπει και άλλα κριτήρια για τα οποία θα αξιολογείται, όπως είναι η υποστήριξη των διαπραγματεύσεων για επίλυση του Κυπριακού, η εξομάλυνση των σχέσεων με την Κυπριακή Δημοκρατία και η πλήρης εφαρμογή του Πρόσθετου Πρωτοκόλλου στη Συμφωνία της Άγκυρας του 1963 και η τήρηση των σχέσεων καλής γειτονίας όπως ακριβώς ορίζεται και από την απόφαση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας μεταξύ των κρατών μελών της στο άρθρο 3: «The European Community and its Member States expect full, non-discriminatory implementation of the Additional Protocol, and the removal of all obstacles to the free movement of goods, including restrictions on means of transport. Turkey must apply the Protocol fully to all EU Member States. The EU will monitor this closely and evaluate full implementation in 2006. The European Community and its Member States stress that the opening of negotiations on the relevant chapters depends on Turkey’s implementation of its contractual obligations to all Member States. Failure to implement its obligations in full will affect the overall progress in the negotiations».  Από τα 35 συνολικά Διαπραγματευτικά Κεφάλαια του ευρωπαϊκού κεκτημένου, έχουν ανοίξει μόνο τα 15 για την Τουρκία. Η καθυστέρηση αυτή οφείλεται στη συνεχιζόμενη άρνηση της γείτονος χώρας να εκπληρώσει την πλήρη εφαρμογή του Πρόσθετου Πρωτοκόλλου και την μη ύπαρξη προόδου στην τήρηση των σχέσεων καλής γειτονίας. Όταν τέθηκε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και η μη αναγνώριση της Κυπριακής Δημοκρατίας από πλευράς Τουρκίας, η Ε.Ε. αποφάσισε να επιβάλλει συγκεκριμένες κυρώσεις, δηλαδή πάγωμα 8 Διαπραγματευτικών Κεφαλαίων εις βάρος της Τουρκίας. Τα 6 Κεφάλαια που έχει μπλοκάρει η Κυπριακή Δημοκρατία μονομερώς από το 2009 είναι τα εξής: Κεφ. 15: Ενέργεια, Κεφ.23: Δικαστικές Υποθέσεις και Θεμελιώδη Δικαιώματα, Κεφ. 24: Δικαιοσύνη, Ελευθερία και Ασφάλεια, Κεφ.26: Παιδεία και Πολιτισμός, Κεφ. 31: Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Άμυνας και τέλος, Κεφ. 2 : Ελευθερία Διακίνησης Εργατών.

Η Σύνοδος Κορυφής στις αρχές Μαρτίου έληξε άδοξα και οι ηγέτες της Ε.Ε. ανανέωσαν το ραντεβού τους με τον Πρωθυπουργό της Τουρκίας στην επόμενη Σύνοδο Κορυφής στις 17-18 Μαρτίου. Παρά τις όποιες αντιδράσεις στην προηγούμενη Σύνοδο Κορυφής, μέχρι και την τελευταία στιγμή ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Ντόναλντ Τουσκ, εκτελούσε προπαρασκευαστικές συναντήσεις και συνομιλίες με τον Κύπριο Πρόεδρο και στελέχη της Τουρκικής Κυβέρνησης για εξεύρεση κοινού εδάφους. Το παράδοξο είναι ότι η Κυπριακή Δημοκρατία δέχτηκε πιέσεις για άνοιγμα των ενταξιακών κεφαλαίων της Τουρκίας ενώ οι 28 ηγέτες της Ε.Ε. γνωρίζουν ότι η Τουρκία πρέπει να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της Άγκυρας. Ο υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων της Τουρκίας, Βολκάν Μποζκίρ, σε συνέντευξή του δήλωσε ότι «όταν έχει γίνει ένα βήμα προς μία λύση, όταν έχει επιτευχθεί συμφωνία επί ενός πακέτου, δεν πρέπει να επιτραπεί να καταρρεύσει ολόκληρο το οικοδόμημα από το καπρίτσιο ενός κράτους μέλους της Ε.Ε.», φυσικά εννοώντας την Κυπριακή Δημοκρατία και κάλεσε τους ηγέτες της Ε.Ε. να μην υποκύψουν στις απαιτήσεις της Κύπρου.[4] Τέτοιες δηλώσεις θεωρούνται επιθετικές και προκαλούν αλυσιδωτές παρενέργειες και σε άλλα ζητήματα, όπως το Κυπριακό. Επιπλέον, ενώ ο Πρωθυπουργός της Τουρκίας, Αχμέτ Νταβούτογλου, δηλώνει ότι η Τουρκία δεν παζαρεύει για χρήματα από την Ε.Ε., ο Ερντογάν απείλησε πριν μερικές εβδομάδες ότι θα πλημμυρίσει την Ευρώπη με πρόσφυγες/μετανάστες και είναι σε θέση να παζαρεύει και για χρήματα αλλά και για το άνοιγμα των ενταξιακών κεφαλαίων της χώρας του.

Σημαντικό ερώτημα προς απάντηση είναι το εξής: Εφόσον οι Νταβούτογλου και Τσαβούσογλου δηλώνουν ότι η επίλυση του Κυπριακού είναι πολύ κοντά, γιατί οι ίδιοι επιθυμούν το άνοιγμα των ενταξιακών κεφαλαίων, τα οποία η Κυπριακή Δημοκρατία μπλοκάρει μονομερώς; Το λάθος προέρχεται από την Ε.Ε., η οποία θα έπρεπε να είχε απορρίψει εξαρχής τις απαιτήσεις της Τουρκίας. Μιας Τουρκίας που θεωρεί «εκλιπούσα» την Κυπριακή Δημοκρατία και δεν την αναγνωρίζει, δεν εφαρμόζει το Πρωτόκολλο της Άγκυρας και δε συνεργάζεται για την επίλυση του Κυπριακού. Όπως αναφέρθηκα σε προηγούμενη ανάλυση, η διαχρονικά αδιάλλακτη πολιτική της Τουρκίας στο Κυπριακό αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια στην επίλυσή του ζητήματος. Η πίεση που ασκεί η Άγκυρα για το άνοιγμα των ενταξιακών κεφαλαίων στην Ε.Ε. δυσχεραίνει την ήδη δύσκολη κατάσταση και καταστρέφει το θετικό κλίμα που προσπαθούν να δημιουργήσουν οι Αναστασιάδης και Ακιντζί.[5] Επιπροσθέτως, η δήλωση του Ντόναλντ Τουσκ, η οποία συνδέει τη συμφωνία του Προσφυγικού/Μεταναστευτικού μεταξύ Ε.Ε. και Τουρκίας με το Κυπριακό, κρίνεται λανθασμένη δεδομένου κιόλας ότι ο πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας σύμφωνα με τα λεγόμενά του δεν είχε ερωτηθεί εάν είχε πρόθεση για το άνοιγμα ενταξιακών κεφαλαίων και η άρνησή του θα τον έφερνε σε αντιπαράθεση με την Τουρκία. Η σύνδεση αυτή των δύο ζητημάτων προκάλεσε την αντίδραση του ηγέτη της τουρκοκυπριακής πλευράς, Μουσταφά Ακιντζί, ο οποίος δήλωσε ότι δε δέχεται να συνομιλεί η ελληνοκυπριακή πλευρά (όπως αποκάλεσε την Κυπριακή Δημοκρατία) με την Τουρκία αποκλείοντας την (παράνομη) «ΤΔΒΚ». Τέτοιες δηλώσεις δυσχεραίνουν τη διαδικασία επίλυσης του Κυπριακού και δυσκολεύουν τη συνεργασία μεταξύ των δύο ηγετών, η οποία τις τελευταίες ημέρες περνάει κρίση λόγω ασυμφωνίας και μη σύγκλισης των απόψεων στα θέματα εγγυήσεων και στρατού.

Η Τουρκία μπορεί να βρήκε ως εμπόδιο το άλυτο Κυπριακό Ζήτημα στο άνοιγμα των ενταξιακών της κεφαλαίων, ωστόσο η Κυπριακή Δημοκρατία από τη συμφωνία στη Σύνοδο Κορυφής στις 17-18 Μαρτίου δεν είχε κάποια παραπάνω οφέλη. Το άνοιγμα του 33^ου κεφαλαίου (προϋπολογισμός) όπως αποφασίστηκε στη Σύνοδο δε συγκαταλέγεται ανάμεσα σε αυτά που μπλοκάρει η Κύπρος, όμως υπάρχει η δέσμευση ότι η προπαρασκευαστική διαδικασία για το άνοιγμα άλλων κεφαλαίων θα ξεκινήσει με ταχείς ρυθμούς σύμφωνα με τις θέσεις των κρατών μελών της Ε.Ε. και το ήδη υπάρχον διαπραγματευτικό πλαίσιο. Η συμφωνία μεταξύ των 28 κρατών μελών και της Τουρκίας μπορεί να χαρακτηριστεί ως συμφωνία συμβιβασμών, η οποία δεν είναι σίγουρο ότι θα αντέξει στο χρόνο δεδομένου και των ακανθωδών ζητημάτων που κρύβει. Τέλος, η μη ρητή αναφορά των υποχρεώσεων της Τουρκίας απέναντι στην Ε.Ε. και συγκεκριμένα στην Κύπρο αφήνει περιθώρια στην πρώτη για μελλοντικές πιέσεις προς το άνοιγμα περεταίρω ενταξιακών κεφαλαίων χωρίς να έχει επιτευχθεί λύση στο Κυπριακό. Το μόνο σίγουρο είναι ότι ο Νταβούτογλου δεν είναι εύκολος διαπραγματευτής και η Τουρκία δεν είναι  ένα διαλλακτικό κράτος.

[1] Μέρκελ: Η Τουρκία δεν έχει το πάνω χέρι στο Προσφυγικό, Ο Φιλελεύθερος, 8 Μαρτίου 2016, http://www.philenews.com/el-gr/eidiseis-kosmos/47/302934/merkel-i-tourkia-den-echei-to-pano-cheri-sto-prosfygiko. Πρόσβαση στις 19 Μαρτίου 2016.

[2] Φερχόφσταντ: Θυσιάζει αρχές της η ΕΕ παζαρεύοντας με την Τουρκία, Ο Φιλελεύθερος, 8 Μαρτίου 2016,  http://www.philenews.com/el-gr/eidiseis-kosmos/47/302951/ferchofstant-thysiazei-arches-tis-i-ee-pazareyontas-me-tin-tourkia. Πρόσβαση στις 19 Μαρτίου 2016.

[3] Τζάνι Πιτέλα: Κυπριακό και ένταξη δεν μπαίνουν σε παζάρι με την Τουρκία, Ο Φιλελεύθερος, 8 Μαρτίου 2016, http://www.philenews.com/el-gr/eidiseis-politiki/39/302959/tzani-pitela-kypriako-kai-entaxi-den-bainoun-se-pazari-me-tin-tourkia. Πρόσβαση στις 20 Μαρτίου 2016.

[4] Τουρκία σε ΕΕ: Να μη χαλάσουν τη συμφωνία τα «κυπριακά καπρίτσια», Ο Φιλελεύθερος, 16 Μαρτίου 2016, http://www.philenews.com/el-gr/eidiseis-politiki/39/304073/tourkia-se-ee-na-mi-chalasoun-ti-symfonia-ta-kypriaka-kapritsia. Πρόσβαση στις 20 Μαρτίου 2016.

[5] Ράπτης Δημήτριος, Η Αδιαλλαξία της Τουρκίας Εμπόδιο στη Λύση του Κυπριακού, Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων, 18 Φεβρουαρίου 2016, http://kedisa.gr/%CE%B7-%CE%B1%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%B1%CE%BE%CE%AF%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%BA%CE%AF%CE%B1%CF%82-%CE%B5%CE%BC%CF%80%CF%8C%CE%B4%CE%B9%CE%BF-%CF%83%CF%84%CE%B7/