Το κενό ισχύος στην Ανατολική Μεσόγειο

Γράφει η Παρασκευή Σουλτάτου, Αναλύτρια ΚΕΔΙΣΑ

 

Η Ανατολική Μεσόγειος αποτελεί μία εξαιρετικά σημαντική από γεωπολιτικής και γεωοικονομικής απόψεως περιοχή του πλανήτη.Η Ελλάδα και η Κύπρος είναι τα μόνα Ευρωπαϊκά και Oρθόδοξα Χριστιανικά  κράτη στην περιοχή και το Ισραήλ το μόνο Εβραϊκό κράτος (Jewish State). Τα υπόλοιπα κράτη είναι ως επί το πλείστον Μουσουλμανικά και χαρακτηρίζονται από την όχι τόσο επιτυχημένη θεσμική τους οργάνωση, με την Τουρκία να είναι ίσως το πιο σταθερό πολιτικά. Εκτός από τα κράτη, μη κρατικοί δρώντες δραστηριοποιούνται στην περιοχή, όπως το αυτοαποκαλούμενο «Ισλαμικό Κράτος»(ISIS),καθώς και άλλες Ισλαμιστικές τρομοκρατικές οργανώσεις. Παρόλη την προσπάθεια πολλαπλών δρώντων στη περιοχή κανένας από αυτούς, μέχρι στιγμής, δεν κατάφερε να αναδειχθεί κυρίαρχος (1).

Η ισχύς στον γεωγραφικό αυτό χώρο δεν απολαμβάνεται εξολοκλήρου ούτε από κάποια Μεγάλη Δύναμη. Οι ΗΠΑ μετά την εισβολή τους στο Ιράκ δεν αποτελούν πλέον δυναμικό παίκτη στην περιοχή. Η Ρωσία, από την άλλη, με την εμπλοκή της στον πόλεμο της Συρίας, η οποία είναι πλέον υπό Ρωσική επιρροή επιρροή, δείχνει μια πιο δυναμική παρουσία στο χώρο, όχι όμως και ηγετική. Το κενό ισχύος που υπήρξε στην περιοχή, σε συνδυασμό με την Αραβική Άνοιξη και τη γεωστρατηγική ρευστότητα, έδωσαν στη Ρωσία την ευκαιρία να αποκτήσει σημαντική παρουσία στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή. Επίσης, η συνεργασία της Ρωσίας με την Τουρκία και την Αίγυπτο στον αμυντικό τομέα (πώληση οπλικών συστημάτων) αποδεικνύουν την αναβαθμισμένη της θέση στην περιοχή. Οι ΗΠΑ συνεχίζουν μέχρι και σήμερα με τόσες προκλήσεις να έχουν μια μετριοπαθή στάση και το ΝΑΤΟ να μην ισχυροποιείται όσο ήταν αναμενόμενο (2).

Ένα δυναμικός παράγοντας στο γεωπολιτικό παιχνίδι που εξελίσσεται στην Ανατολική Μεσόγειο είναι και το Διεθνές Δίκαιο. Τα κράτη της περιοχής κάνουν έναν αγώνα δρόμου τα τελευταία χρόνια για να επεκτείνουν τα χωρικά τους ύδατα και να εκμεταλλευτούν τις θαλάσσιες ζώνες τους (3). Η Κύπρος έκανε την αρχή το 2003 και το 2007 με οριοθετήσεις ΑΟΖ με την Αίγυπτο και το Λίβανο (4). Από τότε έχουν υπάρξει πολλές διαπραγματεύσεις για τις θαλάσσιες ζώνες μεταξύ κρατών της Ανατολικής Μεσογείου και διαφαίνονται αρκετές συμμαχίες και εναλλαγές μεταξύ αυτών ανά τα χρόνια. Η πιο πολυσυζητημένη συμφωνία και συμμαχία είναι αυτή της Τουρκίας με τη Λιβύη. Το παράνομο τουρκολιβυκό σύμφωνο, βάσει των κανόνων του διεθνούς δικαίου, αμφισβητεί ότι τα ελληνικά νησιά έχουν υφαλοκρηπίδα και μηδενίζει την επήρεια του Καστελόριζου. Η Τουρκία έχει βάλει σε εφαρμογή το θεώρημα της «Γαλάζιας Πατρίδας», το οποίο τίθεται σε ισχύ με το τουρκολιβυκό μνημόνιο και την επιστολή που κατέθεσε στα Ηνωμένα Έθνη με διεκδικήσεις και προκλήσεις προς γειτονικά κράτη στην Ανατολική Μεσόγειο (5). Η Ελλάδα σε αυτές τις προκλήσεις απάντησε με τη συμφωνία μερικής οριοθέτησης ΑΟΖ με την Αίγυπτο. Μια επιπλέον δυναμική συμμαχία εξελίχθηκε με τον EastMed, ο οποίος ενώ αναμενόταν να φέρει ενεργειακή σταθερότητα, οι ελπίδες για ολοκλήρωση του έργου όλο και ασθενούν λόγω του οικονομικού κόστους και της παρέμβασης του τουρκολιβυκού συμφώνου.

Ο λόγος που γίνεται αναφορά στις διεκδικήσεις της Τουρκίας είναι γιατί με αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να καλύψει το κενό ισχύος της περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου και να εδραιωθεί ως περιφερειακή ηγεμονική δύναμη. Η Τουρκία, βάσει της ιστορίας της, είναι ένα επεκτατικό κράτος, που αν και τον τελευταίο αιώνα δεν προχώρησε σε επεκτατικούς πολέμους, παρέμεινε επιθετική. Η γεωστρατηγική και η εξέλιξή της στην περιοχή αναδεικνύει την ανάγκη επεκτατισμού μέσω των θαλάσσιων ΑΟΖ. Το διεθνές δίκαιο χρησιμοποιείται ως δυναμική ισχύος. Τα κράτη έχουν αρχίσει να αντιλαμβάνονται την ΑΟΖ πέρα από χώρο εκμετάλλευσης πόρων και ως χώρο άσκησης των κυριαρχικών τους δικαιωμάτων (6). Οι μεγαλύτερες χώρες τείνουν να είναι πιο επιθετικές από τις μικρότερες και να επιζητούν την αύξηση της ισχύος τους, πριν κάποιος ανταγωνιστής μεγιστοποιήσει τη δική του (7). Ο κανόνας επιβεβαιώνεται από τις αντίστοιχες συμπεριφορές της Τουρκίας και της Ελλάδας. Η Ανατολική Μεσόγειος είναι μια γεωγραφική περιοχή χωρίς ηγεμόνα και αυτόν τον ρόλο επιδιώκει να αναλάβει η Τουρκία με το θεώρημα της «Γαλάζιας Πατρίδας». Ο υδάτινος επεκτατισμός θεωρείται ως πηγή πλούτου που θα βγάλει ενδεχομένως τη χώρα από μια δύσκολη οικονομική κατάσταση. Δεδομένου ότι ο ενεργειακός μαραθώνιος στην περιοχή από πολλούς δρώντες συμπεριλαμβανομένου των παράκτιων κρατών, καθώς και της Γαλλίας, των ΗΠΑ, της Ρωσίας, της Ιταλίας επιβεβαιώνει το οικονομικό κίνητρο των πράξεων τους, δεν εξηγεί όμως απόλυτα τα ηγεμονικά κίνητρα της Τουρκίας. Η Τουρκία, όπως μαρτυρούν τουρκικές πηγές, ένιωσε αποκλεισμένη από την Ελλάδα και είναι γι’ αυτό το λόγο ιδιαίτερα  επιθετική προς την Αθήνα (8).

Εν κατακλείδι, η Ανατολική Μεσόγειος είναι μια περιοχή «ακυβέρνητη», με πολλούς δρώντες να διεκδικούν μερίδιο των ενεργειακών πόρων της. Οι μεγάλες δυνάμεις συμπεριλαμβανομένου των ΗΠΑ και της Ρωσίας δεν έχουν αναλάβει ηγετικό ρόλο στην περιοχή. Η ΕΕ ενδιαφέρεται για τη σταθερότητα, με τη Γερμανία να επιζητεί τον ειρηνικό διάλογο και τη Γαλλία που ζητά ενεργειακό μερίδιο, να μην ενδιαφέρεται να αναλάβει τα ηνία της περιοχής λόγω του φόβου μην κατηγορηθεί για νέο-αποικιακές πρακτικές (9). Η Τουρκία με όποιον τρόπο, επιθυμεί να αναλάβει τον ρόλο που κανείς δεν επιδιώκει και όλοι απεύχονται να αναλάβει η Τουρκία. Επιδιώκει να αποτρέψει άλλους από το να κυριαρχήσουν στην περιοχή, αμφισβητεί την θαλάσσια ισχύ τους μέσω των παράνομων διεκδικήσεων στις θαλάσσιες ζώνες και αποσκοπεί στο να μεγιστοποιήσει την ισχύ της λόγω της ιμπεριαλιστικής της φύσης. Η ορθολογική επιδίωξη των κρατών για αύξηση της ισχύος τους μέσα σε ένα άναρχα δομημένο διεθνές σύστημα με τεράστιο ανταγωνισμό, ώστε να καταστήσουν εφικτή την επιβίωσή τους, είναι μια διαχρονική συμπεριφορά που δεν φαίνεται να αλλάζει στο άμεσο μέλλον (7). Η Τουρκία δεν αλλάζει τον κανόνα αυτό, τον επιβεβαιώνει. Η επιθετικότητά της ίσως προκαλέσει ένα ενισχυμένο δίλλημα ασφαλείας μεταξύ χωρών της Ανατολικής Μεσογείου αν δεν κατευναστεί άμεσα.

Πηγές

1. Litsas, S. N., & Tziampiris, A. (Eds.). (2018). The New Eastern Mediterranean: Theory, Politics and States in a Volatile Era. Springer.
2. https://www.kathimerini.gr/939727/article/k-blogs/security-bulletin/h-die8nhs-politikh-den-apodexetai-to-keno-h-rwsia-se-anatolikh-mesogeio-kai-mesh-anatolh
3. https://www.huffingtonpost.gr/entry/e-toerkia-keklonei-te-mesoyeio_gr_5de4a31fe4b0913e6f81257a
4. https://www.tanea.gr/2013/01/11/greece/h-symfwnia-tis-kyproy-me-aigypto-kai-libano/
5. https://www.kathimerini.gr/1054208/article/epikairothta/politikh/petros-liakoyras-to-8ewrhma-ths-galazias-patridas-se-plhrh-efarmogh
6. https://slpress.gr/ethnika/pos-i-geografia-ischyos-tha-metallaxei-tin-aoz/?fbclid=IwAR0olAr6RcE7LIjvyc1W_fdfHR1_1AbNkJc9n9DtYpIab_iZbBeEaaAW5Aw#.X0GbwCB2z9Y.facebook
7. Mearsheimer, J. J. (2001). The tragedy of great power politics. WW Norton & Company.
8. https://www.kathimerini.com.cy/gr/apopseis/arthrografia/nikos-stelgias/toyrkiki-geopolitiki
9. https://www.kathimerini.com.cy/gr/apopseis/prosopikotites-stin-k/gallia-kai-anatoliki-mesogeios