Το Διεθνές Δίκαιο και η Στρατιωτικοποίηση του Διαστήματος

Γράφει η Ελένη Μπαρντακτσιάν, Αναλύτρια ΚΕΔΙΣΑ

 

Το Δίκαιο του Διαστήματος ορίζεται ως το σύνολο και το σύστημα κανόνων που ρυθμίζουν τις διεθνείς σχέσεις μεταξύ υποκείμενων του διεθνούς δικαίου, βασικά κρατών και διεθνών οργανισμών οι οποίες απορρέουν από την εξερεύνηση και τις διάφορες μορφές εκμετάλλευσης του (Γιόκαρης, 1996).

Το Δίκαιο του Διαστήματος όντας ένας από τους νεότερους κλάδος του Διεθνούς Δικαίου έχει ως απώτερο στόχο την ειρηνική χρήση του Διαστήματος το οποίο αποτελεί κοινή κληρονομιά για την ανθρωπότητα. Παρότι οι αρχές που την διέπουν είναι soft law (Ήπιο Δίκαιο) έχουν αποκτήσει εθιμικό χαρακτήρα λόγω της ευρείας αποδοχής που γνωρίζουν. Επομένως η κατάσταση στο Διάστημα μπορεί να χαρακτηριστεί ειρηνική και η στρατιωτική δραστηριότητα μπορεί να είναι εφικτή υπό όρους. Σήμερα η κύρια δραστηριότητα των στρατιωτικών μέσων στο Διάστημα παρατηρείτε για την διαδικασία επαλήθευσης (verification), των τηλεπικοινωνιών ή για ανθρωπιστικές αποστολές.

Το θεσμικό πλαίσιο του Δικαίου του Διαστήματος εντάσσεται στο πλαίσιο του ΟΗΕ με βασικότερη συνθήκη αυτή της Outer Space Treaty 1967 η οποία περιέχει διατάξεις erga omnes (έναντι όλων ) εισάγοντας την αρχή res communes ( κοινό κτήμα ανθρωπότητας), την ισχύ θεμελιωδών αρχών, την αρχή διεθνούς συνεργασίας κα. Δεύτερη σημαντική είναι η συνθήκη αναφορικά με τις δραστηριότητες των κρατών στη Σελήνη το 1984 και έπειτα η σύμβαση για τις απαγορεύσεις πυρηνικών δοκιμών το 1963. Ωστόσο η εφαρμογή του Δικαίου του Διαστήματος είναι δύσκολη γιατί προϋποθέτει την ύπαρξη συνόρων μιας και ούτε φυσικές γραμμές υπάρχουν στο Διάστημα ούτε κάποια διεθνή πράξη καθορίζει κάποια όρια. Μέχρι και σήμερα η επιτροπή COPUOS (Committee on the Ρeaceful Use of Outer Space), ιδρυθείσα το 1960, πραγματεύεται την οριοθέτηση των Διαστημικών συνόρων. Οι τρέχουσες θεσμικές πρωτοβουλίες που μπορούν να αφορούν αποκλειστικά για την στρατιωτικοποίηση του Διαστήματος είναι αρκετά περιορισμένες. Το 1985 το PAROS (Prevention of Arms in Outer Space) έθεσε τα θεμέλια για τον διεθνή κώδικα συμπεριφοράς στις διαστημικές δραστηριότητες. Το 2007 η ΕΕ θεσπίζει τον κώδικα καλής συμπεριφοράς υιοθετώντας ένα πλαίσιο καλών πρακτικών για την ασφαλή και βιώσιμη δραστηριότητα στο Διάστημα.

Η ειρηνική χρήση του Διαστήματος που συνεπάγεται την εξερεύνηση προς όφελος της ανθρωπότητας συνάδει με την ηθική διάσταση του Δικαίου του Διαστήματος καθώς η στρατιωτικοποίηση του Διαστήματος θα πρέπει να αποσκοπεί μονάχα στην υποστήριξη επίγειων δραστηριοτήτων όπου αυτές είναι νομικά δικαιολογημένες και συμβατές με το Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Οι κανόνες αφορούν τόσο τους πλανήτες όσο και το Διάστημα, εφαρμόζοντας απαγορεύσεις όπως την τοποθέτηση Όπλων Μαζικής Καταστροφής και τις πυρηνικές δοκιμές. Ωστόσο μπορεί για τους πλανήτες η ειρηνική χρήση να επιτάσσει απαγορεύσεις όπως την δοκιμή όπλων όμως επιτρέπεται η χρήση στρατιωτικού προσωπικού και οι εγκαταστάσεις για την επίτευξη ειρηνικών στόχων. Συνεπακόλουθα προκύπτουν και ζητήματα περιβαλλοντολογικής φύσεως όπως οι περιβαλλοντολογικές επιπτώσεις από δοκιμές οπλικών συστημάτων ή το ζήτημα των διαστημικών συντριμμιών (space debris). Η επιστημονική κοινότητα εκφράζει την δυσαρέσκειά της ακόμα και στην πρόκληση προσκρούσεων με σκοπό την διεξαγωγή πειραμάτων στην επιφάνεια των πλανητών. Οι περιορισμοί των πλανητών αίρονται στο κενό μιας και ποικίλες ρήτρες δεν προβλέπονται ούτε απαγορεύονται όπως πχ.  η διέλευση όπλων από το Διάστημα, η χρήση Διαστημικών αντικείμενων (δορυφόροι), η διεξαγωγή δοκιμών συμβατικών όπλων στο Διάστημα και έτσι η διττή τους χρήση είναι δύσκολο να διασαφηνιστεί για να προληφθεί η άσκοπη χρήση βίας. Οι δορυφόροι παρέχουν ουσιώδη ασφαλή επικοινωνία στο «θέατρο» του Διαστήματος, δεδομένα καιρού και πλοήγησης για τις επιχειρήσεις εδάφους, αέρα και στόλου, εκτοξεύσεις βαλλιστικών πυραύλων σε όλο τον κόσμο και τέλος προειδοποιούν για ενδεχόμενες απειλές. Οι Διαστημικές επιχειρήσεις της εποχής του Ψυχρού Πολέμου επικεντρώθηκαν στην  έγκαιρη προειδοποίηση εισερχόμενων εχθρικών πυραύλων, στις διαδικασίες εκτόξευσης, στον δορυφορικό έλεγχο, στην επιτήρηση του διαστήματος και στη διοίκηση και τον έλεγχο για την εθνική ηγεσία. Τα τελευταία χρόνια όμως κράτη όπως η Κίνα και η Ρωσία εμφανίζουν έντονη στρατιωτική δραστηριότητα στο Διάστημα καθώς υποστηρίζουν πως είναι το επόμενο μεγάλο κεφάλαιο στην ιστορία των ενόπλων δυνάμεών. Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ  ανακήρυξε και επίσημα την ίδρυση της Αμερικανικής Διαστημικής Δύναμης (USSF) ως έναν νέο κλάδο των Ένοπλων Δυνάμεων στις 20 Δεκεμβρίου 2019. Η νέα  Διαστημική Δύναμη  θα ενισχύσει το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα του Αμερικανικού Πενταγώνου στο Διάστημα ενώ θα προσαρμοστεί στις νέες στρατηγικές προκλήσεις. Το Διάστημα έχει γίνει όλο και πιο σημαντικό για την οικονομία των ΗΠΑ και για την καθημερινή ζωή. Το παγκόσμιο σύστημα εντοπισμού θέσης, για παράδειγμα, παρέχει υπηρεσίες πλοήγησης τόσο στον στρατό όσο και στους Αμερικανούς πολίτες.

Εν κατακλείδι η δημιουργία της νέας Διαστημικής Δύναμης μπορεί να χαρακτηριστεί ως μία προσπάθεια εφαρμογής της πολιτικής των κανονιοφόρων στον 21^ο αιώνα και θα πυροδοτήσει την επιστροφή του ανταγωνισμού στο «θέατρο» του διαστήματος. Στο Διάστημα πρέπει να δρούμε ως συνεργάτες τόσο για ρεαλιστικούς όσο και για ανθρωπιστικούς λόγους έχοντας ως πρόταγμα μας την παγκόσμια ειρήνη.

Πηγές

• https://gr.euronews.com/2019/07/14/stratiotiki-dioikisi-diastimatos-sistinei-i-gallia https://www.spaceforce.mil/
• https://sputniknews.gr/apopseis/201912305759138-Ipa-kina-Star-Wars-diastima/
• https://www.unidir.org/files/publications/pdfs/prevention–of–an–arms–race–in–outer–space–a–guide–to–the–discussions–in–the–cd–en-451.pdf
• https://www.unoosa.org/oosa/en/ourwork/copuos/index.html
• https://www.env.aegean.gr/wp–content/uploads/2015/10/ENV–POLICY–MANAGEMENT–CONF-2010-MINUTES–Versionpdf
• http://ejournals.lib.auth.gr/XVLaw/article/download/6777/6532
• Άγγελος Γιόκαρης (1996) Διεθνές Δίκαιο: Εναέριου χώρου- Διαστήματος, Εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα, σελ. 248).