Ελληνικά
Γράφει ο Πέτρος Γκάτζιος, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ
Εισαγωγή
Η ΕΕ έχει από καιρό ενεργό συμμετοχή στην περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων (ΔΒ). Από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (ΕΣ) της Θεσσαλονίκης[1] το 2003 υποστήριξε το μέλλον της περιοχής ως αναπόσπαστο τμήμα της ΕΕ.
Το 2014, και αφού εντάχθηκαν Βουλγαρία-Ρουμανία (2007) και Κροατία (2013), η νεοεκλεγείσα Ευρωπαϊκή Επιτροπή δήλωνε ότι δεν θα υπάρξει διεύρυνση κατά τη διάρκεια της θητείας της (2014-2019).
Ωστόσο, μετά από αυτό το αρχικό μήνυμα, ορισμένα γεγονότα το 2016 και το 2017[2], κατέδειξαν την αυξανόμενη βούληση να προσανατολιστεί η διεύρυνση προς την ατζέντα της ΕΕ, ενισχύοντας έτσι τις προσδοκίες των ΔΒ για το 2018.
Ήδη από τον περασμένο Σεπτέμβριο, ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κ. Γιούνκερ ανέφερε πως «η πολιτική διεύρυνσης της ΕΕ πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ευρύτερης στρατηγικής για την ενίσχυση της Ένωσης έως το 2025[3]».
Αρχής γενομένης με το κείμενο στρατηγικής για τη διεύρυνση (Ευρ. Επιτροπή 06/02 βλ. παρακάτω αναλυτικά), το 2018 θα πραγματοποιηθούν από πλευράς ΕΕ σειρά δράσεων και Συνόδων για την ανανέωση της δέσμευσης προς την περιοχή των ΔΒ.
Ακολουθούν οι εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για κάθε κράτος ξεχωριστά (17/04/2018), η Σύνοδος των Βαλκανίων (17/05/2018) στη Σόφια, καταλήγοντας στο ΕΣ του Ιουνίου 2018.
Διαφορετική προσέγγιση;
Τι καινούργιο υπάρχει σε αυτήν την νέα ανανέωση για την περιοχή των ΔΒ;
Κατά την άποψή μου, με εξαίρεση την παρότρυνση προς τους εταίρους να εφαρμόσουν τις απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις και να δοθούν κατευθύνσεις σχετικά με τα μέτρα που απαιτούνται ώστε να προχωρήσουν όσο το δυνατόν ταχύτερα στην πορεία προς την προσχώρηση στην ΕΕ, δεν παρατηρώ κάτι καινούργιο.
Για μερικούς, η ΕΕ επικεντρώνεται πλέον στην επίλυση θεμάτων ασφαλείας και ενίσχυσης του κράτους δικαίου αντί της πολιτικής για πολιτική συνεργασία ως αποτέλεσμα της οικονομικής σύνδεσης[4].
Διαφωνώ. Τα παραπάνω αποτελούν ένα μεγάλο κομμάτι της διαδικασίας ένταξης ήδη από τη δεκαετία του 90 και τα κριτήρια της Κοπεγχάγης που συμφωνήθηκαν.
Τα νέα δεδομένα με το επικείμενο Brexit καθώς και το έντονο ενδιαφέρον Ρωσίας και Κίνας για την περιοχή[5], αναγκάζουν κατά την άποψή μου την ΕΕ να υπενθυμίσει πως η πόρτα παραμένει ανοικτή για τα ΔΒ, με την υποσημείωση πως πρέπει να την περάσουν από μόνοι τους!
Όπως ανέφερε και ο Μακιαβέλι στον «Ηγεμόνα»: «η υπόσχεση που δόθηκε ήταν μια αναγκαιότητα του παρελθόντος. Ο λόγος που δεν κρατήθηκε είναι μια αναγκαιότητα του παρόντος».
Από την άλλη, φυσικά και δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη η σταθερότητα που επιτεύχθηκε μετά τα πολεμικά γεγονότα της δεκαετίας του 90 και παραμένει προς το συμφέρον όλων των ενδιαφερόμενων, να καταστήσουν την προσχώρηση ρεαλιστική προοπτική για τα ΔΒ.
Σημειώνω και τη σημασία της συνεργασίας των τελευταίων στον έλεγχο της παράτυπης μετανάστευσης προς την ΕΕ, ιδιαίτερα μετά το κλείσιμο του Βαλκανικού διαδρόμου και την συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας τον Μάρτιο του 2016.
Στρατηγική για τα Δυτικά Βαλκάνια
Τι περιλαμβάνει η στρατηγική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για «μια αξιόπιστη προοπτική διεύρυνσης για τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων και μια ενισχυμένη δέσμευση της ΕΕ προς τις χώρες αυτές»[6];
Εκτός από τα ειδικά θέματα για κάθε χώρα, οι εμπειρογνώμονες που παρακολουθούν την περιοχή έχουν εντοπίσει μια σειρά τάσεων, όπως η «διάβρωση» της δημοκρατίας, το κράτος δικαίου και η ελευθερία των μέσων ενημέρωσης, οι χαλαρές οικονομικές επιδόσεις, τα ταχέως αναπτυσσόμενα εθνικιστικά αισθήματα και οι εξωτερικές επιρροές.
Για αυτό και η Στρατηγική ανακοίνωσε έξι συγκεκριμένες δράσεις για τη στήριξη των προσπαθειών μετασχηματισμού των ΔΒ σε τομείς αμοιβαίου ενδιαφέροντος.
Οι δράσεις αυτές λαμβάνουν τη μορφή πρωτοβουλιών για κράτος δικαίου, ασφάλεια και μετανάστευση, κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη, συνδεσιμότητα στους τομείς των μεταφορών και της ενέργειας, ψηφιακό θεματολόγιο, συμφιλίωση και σχέσεις καλής γειτονίας.
Το πιο πιεστικό ζήτημα σύμφωνα με την Στρατηγική, είναι «η υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων στον τομέα του κράτους δικαίου, των θεμελιωδών δικαιωμάτων και της χρηστής διακυβέρνησης, καθώς και η συνεργασία για τη συμφιλίωση και τις σχέσεις καλής γειτονίας».
Ειδικά για το τελευταίο επισημαίνει πως δεν θα δεχθεί να εισαχθούν στην Ένωση διμερείς διαφορές για αυτό και «πρέπει να βρεθούν και να εφαρμοστούν οριστικές και δεσμευτικές λύσεις πριν από την προσχώρηση μιας χώρας».
Συστήνει μάλιστα «να τεθούν σε εφαρμογή ειδικές ρυθμίσεις και αμετάκλητες δεσμεύσεις για να εξασφαλιστεί ότι τα νέα κράτη μέλη δεν θα είναι σε θέση να εμποδίσουν την προσχώρηση άλλων υποψηφίων χωρών των Δυτικών Βαλκανίων[7]».
Τέλος, το έτος 2025 δεν αποτελεί σύμφωνα με την Στρατηγική, ούτε καθορισμένη ημερομηνία ούτε ημερομηνία στόχο για την προσχώρηση, με Σερβία και Μαυροβούνιο να προπορεύονται χωρίς αυτό να σημαίνει κάτι για το τελικό στάδιο.
Κριτική
Συνοπτικά, η ΕΕ κατά την άποψή μου παρουσιάζει ένα φιλόδοξο χρονοδιάγραμμα περισσότερο για να δώσει κίνητρο παρά για να φαντάζει ρεαλιστικό.
Δεν είναι ρεαλιστικό -αν και στην πολιτική «όλα γίνονται»- αφού το 2025 που ενδέχεται να μπορεί να πραγματοποιηθεί η επόμενη διεύρυνση, η Ένωση θεωρητικά δεν θα είναι η ίδια[8] (βλ. σενάρια για το μέλλον της ΕΕ), ενώ και στην περίπτωση που κάποιο Κ-Μ ολοκληρώσει τις διαπραγματεύσεις των 35 κεφαλαίων, χρειάζεται πολύς χρόνος ακόμα για την επικύρωση από Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Κ-Μ.
Δεν είναι επίσης ρεαλιστικό καθώς οι συστάσεις της Επιτροπής τα μετατρέπει σε κράτη δεύτερης κατηγορίας, αφού τους απαγορεύει όταν ενταχθούν, να μπορούν να παρεμποδίσουν μελλοντική διεύρυνση με κράτος των ΔΒ!
Η επίλυση διμερών διαφορών είναι προς την σωστή κατεύθυνση, ιδιαίτερα αν αναλογιστεί κανείς την αντιπαράθεση Σλοβενίας-Κροατίας σχετικά με τον κόλπο του Πιράν στη βόρεια Αδριατική. Ωστόσο, υποτίθεται πως είχε επιλυθεί για να ενταχθεί τελικά η Κροατία, αλλά συνεχίζει να ταλαιπωρεί την ΕΕ!
Στην περίπτωση της Σερβίας, όπως φαίνεται θα πρέπει να υπάρξει μια ολοκληρωμένη, νομικά δεσμευτική συμφωνία εξομάλυνσης των σχέσεων με το Κόσοβο -χωρίς να αναφέρεται πως η πρώτη αναγνωρίζει τη δεύτερη-, ούτως ώστε να μπορέσουν να ακολουθήσουν την αντίστοιχη ευρωπαϊκή πορεία τους.
Και αν αυτό αποτελέσει τελικά νομικό προηγούμενο για την περίπτωση των τουρκοκυπρίων ή ακόμα χειρότερα για το θέμα της πΓΔΜ; Για την Ισπανία με την Καταλονία;
Και γιατί η πΓΔΜ αν ενταχθεί αφού λυθεί το θέμα της ονομασίας με την Ελλάδα να μην ισχυριστεί όπως και η Κροατία ότι η νομική διαδικασία που ακολουθήθηκε τίθεται υπό αμφισβήτηση και, ως εκ τούτου, είναι άκυρη;
Τέλος, δεν βλέπω η Επιτροπή να προτείνει συγκεκριμένα μέτρα ή πολιτικές για την αντιμετώπιση των δομικών προβλημάτων της περιοχής όπως η διαφθορά (παρόλο που επισημαίνεται), οι πελατειακές σχέσεις και οι ελλειπτικές ελίτ.
Αντίθετα, αναθέτει στα ίδια τα ΔΒ να αντιμετωπίσουν τη διαφθορά, όταν αντιμετώπισε το ίδιο πρόβλημα με Ρουμανία-Βουλγαρία που είναι για το συγκεκριμένο θέμα υπό καθεστώς ειδικής παρακολούθησης από όταν εντάχθηκαν στην ΕΕ το 2007.
Επίλογος
Ποια η προοπτική των ΔΒ για το 2018 και ποια η θέση της Ελλάδας;
Σύμφωνα με την στρατηγική, «ενώ άλλες χώρες θα μπορούσαν να προφθάσουν ή να προσπεράσουν η μία την άλλη, το Μαυροβούνιο και η Σερβία είναι οι μόνες δύο χώρες με τις οποίες ενταξιακές διαπραγματεύσεις βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη».
«Αλβανία και πΓΔΜ σημειώνουν σημαντική πρόοδο στην πορεία τους προς την Ευρώπη και η Επιτροπή είναι έτοιμη να υποβάλει συστάσεις για την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων, στη βάση προϋποθέσεων που πληρούνται».
«Η Επιτροπή θα αρχίσει να συντάσσει γνωμοδότηση σχετικά με την αίτηση προσχώρησης της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης μετά την παραλαβή λεπτομερών και ολοκληρωμένων απαντήσεων στο ερωτηματολόγιό της. Με συνεχή προσπάθεια και δέσμευση, Βοσνία-Ερζεγοβίνη θα μπορούσε να καταστεί υποψήφια για προσχώρηση».
«Το Κόσοβο έχει μια ευκαιρία να σημειώσει βιώσιμη πρόοδο με την εφαρμογή της Συμφωνίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης και να προχωρήσει στην ευρωπαϊκή του πορεία εφόσον το επιτρέπουν οι αντικειμενικές συνθήκες».
Στο δια ταύτα, στο ΕΣ του Ιουνίου 2018 θα ληφθούν εκτός απροόπτου αποφάσεις αν θα ξεκινήσουν ενταξιακές διαπραγματεύσεις η Αλβανία και η πΓΔΜ.
Το ότι η Επιτροπή προτείνει –στην περίπτωση της πΓΔΜ από το 2009- δεν σημαίνει πως το ΕΣ θα το κάνει δεκτό. Υπενθυμίζω πως για την ένταξη της Ελλάδας η Επιτροπή τη δεκαετία του 70 ήταν αρνητική αλλά το Συμβούλιο Υπουργών αποφάσισε διαφορετικά!
Ασφαλώς και θα υπάρξει πίεση στην Ελλάδα να συναινέσει, ιδιαίτερα μετά και τις κινήσεις από πλευράς Σκοπίων για μετονομασία του κρατικού αερολιμένα και του κεντρικού αυτοκινητόδρομου αλλά και τις συμφωνίες με Βουλγαρία το περασμένο καλοκαίρι.
Όπως και για την Αλβανία. Υπενθυμίζω πως στις 27/06/2014 επί ελληνικής προεδρίας η Αλβανία ανακηρύχτηκε υποψήφιο προς ένταξη κράτος, ως ένδειξη καλής θέλησης από την ελληνική πλευρά μεταξύ άλλων και δεν είδαμε βελτίωση στη μεταχείριση της ελληνικής εθνικής μειονότητας και των περιουσιών της, ούτε στη συμπεριφορά απέναντί μας σε θέματα εξωτερικής πολιτικής.
Καλό είναι λοιπόν, να μην απομονωθούμε αλλά παράλληλα να μην στρουθοκαμηλίζουμε και να επιδιώξουμε οι όποιες αποφάσεις να ληφθούν συναινετικά, χωρίς άσκηση δικαιώματος αρνησικυρίας. Δίνοντας την μπάλα στο γήπεδο των ίδιων των υποψηφίων, επικείμενων και μη.
Η νέα διαδικασία Τουσκ που ανέφερα στις δύο προηγούμενες αναλύσεις μου (25/10/2017 και 19/12/2017) μπορεί να δημιουργήσει περισσότερα προβλήματα από αυτά που μπορεί να λύσει.
Σαφώς ως χώρα είναι προς το συμφέρον μας η ευρω-ατλαντική ένταξη των ΔΒ, αλλά αυτό σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να γίνει εις βάρος μας και με άλυτα τα διμερή θέματα.
Υποσημειώσεις
[1] http://europa.eu/rapid/press-release_DOC-03-3_el.htm
[2] Brexit, μεταναστευτικό, απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία, εκλογή Τράμπ στις ΗΠΑ, άνοδος των εθνικιστικών δυνάμεων στις ευρωπαϊκές χώρες, εντάσεις σε διάφορα Κ-Μ των ΔΒ όπως μεταξύ άλλων η εικαζόμενη απόπειρα πραξικοπήματος στο Μαυροβούνιο, οι αναταραχές στα κοινοβούλια της πΓΔΜ και της Αλβανίας και οι εντάσεις μεταξύ Σερβίας και Κοσόβου με πιο πρόσφατη τη δολοφονία του θεωρούμενου Σέρβου ηγέτη στο Κόσοβο.
[3] Στο πλαίσιο του ευρύτερου Χάρτη Πορείας για πιο Ενωμένη, πιο Ισχυρή και πιο Δημοκρατική Ένωση: Ομιλία για την κατάσταση της Ένωσης, 13/09/2017.
[4] «EU Western Balkans Strategy: A welcome change of approach» στο
https://wiiw.ac.at/eu-western-balkans-strategy-a-welcome-change-of-approach-n-283.html
[5] Αποτροπή ευρω-ατλαντικής ένταξης η πρώτη, υπονόμευση των ευρωπαϊκών προτύπων με τις επενδύσεις που κάνει η δεύτερη.
[6] Βλ. https://ec.europa.eu/commission/publications/eu-western-balkans-strategy-credible-enlargement-perspective_en
[7] Βλ. MEMO/18/562 σσ.3-4 και Ανακοίνωση Στρατηγικής, σσ.7,16.
[8] Δεν γνωρίζουμε ακόμα ποιο σενάριο για το μέλλον της ΕΕ θα προκριθεί ή θα συμφωνηθεί. Οι πρώτες αλλαγές αφορούν την μείωση των ευρωβουλευτών από 751 σε 705: 46 από τις 73 θέσεις ευρωβουλευτών του Ηνωμένου Βασιλείου θα μπουν σε αποθεματικό για ενδεχόμενη μελλοντική τους χρήση από νέες χώρες που θα ενταχθούν στην ΕΕ. Οι υπόλοιπες 27 θα διανεμηθούν μεταξύ των 14 χωρών της Ένωσης που επί του παρόντος υποεκπροσωπούνται, ενώ η Ελλάδα και η Κύπρος δεν θα λάβουν επιπλέον έδρες. Βλ.:
http://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20180202IPR97025/size-of-parliament-to-shrink-after-brexit