Ελληνικά
Γράφει ο Γιώργος Κωσταράς, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ
Το Σαχέλ αποτελεί μια ιδιόμορφη λωρίδα της Αφρικανικής Ηπείρου που σχηματίζει μια μεταβατική ζώνη ανάμεσα στις έρημες εκτάσεις της Σαχάρας στον Βορρά και στις υγρές σαβάνες στο Νότο. Η προαναφερθείσα ζώνη εκτείνεται διαμέσου 10 Αφρικανικών χωρών: Της βόρειας Σενεγάλης, της νότιας Μαυριτανίας, του κεντρικού Μάλι, του βόρειου μέρους της Μπουρκίνα Φάσο, των κεντρικών εκτάσεων του Νίγηρα, του Τσαντ και του Σουδάν και τέλος των βόρειων κομματιών του Νότιου Σουδάν και της Ερυθραίας, καταλήγοντας στην Ερυθρά θάλασσα. Επιπλέον, αποτελεί συνδετικό κρίκο μεταξύ της Μεσογειακής λεκάνης και της υπό-σαχάριας Αφρικής, όντας μια περιοχή όπου το πλέγμα της ασφάλειας, της ανάπτυξης και της μετανάστευσης συνδέονται άρρηκτα μεταξύ τους, συμβάλλοντας στην αστάθεια της[1].
Στρατολόγηση και Τρομοκρατία στο Σαχέλ: Μια πληγή χωρίς θεραπεία
Σύμφωνα με τους Cooke και Sanderson[2], oι πόλεμοι που ξέσπασαν στο ευρύτερο Μαγκρέμπ και ειδικότερα στην Λιβύη και στο Μάλι, ενθάρρυναν την διασύνδεση παραγόντων πολιτικής και ασφάλειας, οδηγώντας στην ανάδυση μη-κρατικών δρώντων. Οι μη-κρατικοί αυτοί δρώντες εκμεταλλεύθηκαν την απουσία πολιτικής εξουσίας σε περιοχές του Σαχέλ καλύπτοντας το πολιτικό κενό και στρατολογώντας άλλοτε τοπικούς πληθυσμούς ή εθνοτικές ομάδες με βαθύ μίσος προς τις κεντρικές αρχές. Τέτοιες ομάδες είναι οι Τουαρέγκ, οι Πελ και οι Φούλα οι οποίες επιπροσθέτως ανήκουν θρησκευτικά στο Ισλάμ. Ένα στοιχείο το οποίο έδωσε χωρική παρουσία σε τρομοκρατικές ομάδες σύμφωνα με τους Lacher και Steinberg, είναι ο πολιτικός κατακερματισμός των κεντρικών αρχών του κάθε κράτους, η αδυναμία των οποίων να παρέχουν τροφή και προστασία σε τοπικές κοινότητες, ώστε να αποφορτίσουν το δυσμενές κλίμα απέναντι τους, οδήγησε στο ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα[3]. Ταυτοχρόνως, ο οικονομικός αποκλεισμός ολόκληρων τοπικών κοινοτήτων οδήγησε στην αύξηση της διακίνησης όπλων και του λαθρεμπορίου των ναρκωτικών. Αν προστεθούν και οι υψηλοί δείκτες ανεργίας αλλά και αναλφαβητισμού, είναι παραπάνω από κατανοητοί οι υψηλοί δείκτες στρατολόγησης από τζιχαντιστικές τοπικές ομάδες.
Αφετηρία της εμφάνισης ισλαμιστικών δικτύων αποτέλεσε ο Αλγερινός Εμφύλιος Πόλεμος του 1992, ο οποίος ξέσπασε στον απόηχο των εθνικών εκλογών όταν το τότε κυβερνών κόμμα ακύρωσε τις κοινοβουλευτικές εκλογές φοβούμενο ότι θα χάσει από το Ισλαμικό Μέτωπο Σωτηρίας. Η εξέλιξη αυτή, οδήγησε στην ομαδοποίηση βετεράνων ισλαμιστών που ίδρυσαν την Ένοπλη Ισλαμική Ομάδα (GIA) με στόχο την αποσταθεροποίηση της χώρας, μέσω επιθέσεων απέναντι στις εθνικές δυνάμεις ασφαλείας. Οι πρωτοφανείς σφαγές πολιτών από επιθέσεις της ομάδας, σηματοδότησαν την περίοδο εκείνη ως την μαύρη δεκαετία της Αλγερίας. Ενώ το 1998, δόθηκε πολιτική αμνηστία σε ομάδες της αντιπολίτευσης, μέλη της ομάδας αποχώρησαν με αρχηγό τον Ηassan Hattab και ίδρυσαν την Οργάνωση των Σαλαφιστών για το Κήρυγμα και τη Μάχη (GSPC), με σκοπό να συνεχίσουν τις επιθέσεις ενάντια στο καθεστώς, ταυτόχρονα όμως αποκηρύσσοντας τις επιθέσεις σε άμαχους πολίτες.
Μετά το 2003, η προαναφερθείσα οργάνωση άρχισε να αγκαλιάζει την ιδέα του παγκόσμιου τζιχάντ που πρέσβευε η Αλ Κάιντα. Αυτή η εξέλιξη οδήγησε προοδευτικά στην επίσημη ένωση των δύο οργανώσεων και στην ίδρυση της Αλ Κάιντα του Ισλαμικού Μαγκρέμπ (AQIM). Παράλληλα, η πίεση που άσκησαν οι Αλγερινές ένοπλες δυνάμεις, οδήγησε την οργάνωση στα βόρεια τμήματα του Μάλι, του Νίγηρα και της Μαυριτανίας, όπου το προφίλ της οργάνωσης στην ευρύτερη περιοχή του Σαχέλ οδήγησε στην ίδρυση ταξιαρχιών και στην εξάπλωση τοπικών δικτύων ληστών. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός, ότι ενώ ο στόχος της AQIM είναι η εφαρμογή της Σαρία (Ισλαμικού Νόμου) στις περιοχές που ελέγχει, η οργάνωση δημιούργησε θεσμούς με τις τοπικές κοινότητες μέσω της υιοθέτησης αποδεκτών μοντέλων διακυβέρνησης από τις τελευταίες[4].
Παρόλα αυτά η Αλγερινή φυσιογνωμία των υψηλών κλιμακίων της AQIM δεν ήταν αποδεκτή από όλες τις ομάδες, κάτι που οδήγησε σε σταδιακές διακλαδώσεις νέων ένοπλων ομάδων. Το 2011, συστήθηκε το Κίνημα για Ενότητα και Τζιχάντ στη Δυτική Αφρική (MUJAO), με στόχο την εξάπλωση του τζιχάντ διαμήκους της υπο-σαχάριας Αφρικής, ενισχύοντας την συμμετοχή μελών από το Μάλι και την Μαυριτανία. Παρά το γεγονός ότι η φυσιογνωμία του MUJAO ήταν διαφορετική παρέμεινε σύμμαχος της AQIM. Παράλληλα, οι σχέσεις μεταξύ των στρατιωτικών αξιωματούχων της AQIM δεν ήταν οι καλύτερες, συμβάλλοντας στην αποχώρηση του Mokhtar Belmokhtar και στην δημιουργία της δικής του ταξιαρχίας με όνομα Αλ-Μουλαταμίν (Μασκοφόρα Ταξιαρχία). Το 2013, το Αλ-Μουλαταμίν ενώθηκε με το MUJAO,σχηματίζοντας το Αλ-Μουραμπιτούν, έναν νέο σχηματισμό με ριζοσπαστική ιδεολογία που βασιζόταν στην διατήρηση και εξάπλωση του Ισλάμ μέσω του στρατιωτικού ελέγχου περιοχών.
Tην ίδια περίοδο, η εξέγερση των εθνοτικών ομάδων Τουαρέγκ στο βόρεια τμήματα του Μάλι, έδωσε στον στρατηγό Lyad Ag Ghali την απαιτούμενη ώθηση για την δημιουργία του Άνσαρ Ντιν, το οποίο κατέλαβε εκμεταλλευόμενο την προαναφερθείσα εξέγερση, στρατηγικές πόλεις του Μάλι[5] το 2012, όπως το Τιμπουκτού και το Γκάο με στόχο την εφαρμογή της Σαρία στην χώρα. Έχοντας καταλάβει σημαντικά σημεία ελέγχου, η ομάδα εξάπλωσε το δίκτυο της, ιδρύοντας νέες τζιχαντιστικές ομάδες, όπως το Απελευθερωτικό Μέτωπο Μακινά. Εν έτει 2017, και μετά την αποφασιστική Γαλλική εμπλοκή στο Μάλι η οποία αποδυνάμωσε την AQIM, η τελευταία μαζί με τις ομάδες Αλ-Μουραμπιτούν, Άνσαρ Ντιν και το Απελευθερωτικό Μέτωπο Μακινά θέσπισαν την Ομάδα Υποστήριξης στο Ισλάμ και τους Μουσουλμάνους (JNIM) το οποίο αποτελεί με αρχηγό τον Ghali, το νέο τρομοκρατικό σχηματισμό που κυριαρχεί στο Σαχέλ.
Η Γαλλική εμπλοκή στο Σαχέλ: Μια στρατηγική σε αδιέξοδο
Η επέμβαση της Γαλλίας στην περιοχή του Σαχέλ, τέθηκε σε εφαρμογή κατόπιν της ομόφωνης υιοθέτησης του ψηφίσματος 2085 από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, καθώς και επίσημου αιτήματος της κυβέρνησης του Μάλι εκείνη την περίοδο. Η Επιχείρηση Serval ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2013 και ολοκληρώθηκε τον Ιούλιο του 2014 πετυχαίνοντας τους σκοπούς της[6]. Την επιτυχία αυτή, διαδέχθηκε η Επιχείρηση Barkhane τον Αύγουστο του 2014, η οποία αποτελεί μια ενοποιημένη αντιτρομοκρατική αποστολή 4.500 ανδρών, αντικαθιστώντας τις Επιχειρήσεις Serval στο Μάλι και την 28-ετή Επιχείρηση Épervier στο Τσαντ. Στόχος της Barkhane[7], είναι η διεξαγωγή κοινών στρατιωτικών επιχειρήσεων, η παροχή επιχειρησιακής εκπαίδευσης καθώς και ο συντονισμός και σχεδιασμός των Αφρικανικών επιχειρήσεων, με στόχο την αποδυνάμωση της τρομοκρατίας σε βαθμό που κρίνεται ως ελεγχόμενη από τις χώρες του Σαχέλ.
Αναμφίβολα η ετοιμότητα της χώρας καθώς και η ανάμειξη στην περιοχή του Σαχέλ, αποδεικνύει έμπρακτα πως τα Γαλλικά συμφέροντα στην Αφρική παραμένουν ζωτικά. Ωστόσο, η αδυναμία επιχειρησιακού σχεδιασμού και συντονισμού από τις Αφρικανικές χώρες του Σαχέλ, έχει προοδευτικά καταστήσει την Γαλλική παρουσία ως απαραίτητη προκειμένου να πραγματοποιούνται αντιτρομοκρατικές επιχειρήσεις, είτε μέσω της Γαλλικής καθοδήγησης, είτε μέσω διεξαγωγής κοινών επιχειρήσεων πεδίου. Ως εκ τούτου και κατόπιν της σύστασης της στρατιωτικής συμμαχίας G5 Σαχέλ, η Γαλλία εξετάζει μια στρατηγική εξόδου[8] από την μόνιμη και πολυδάπανη παρουσία της στο Αφρικανικό έδαφος, καθώς η συντήρηση της Επιχείρησης ανέρχεται στο 1 εκ. ευρώ ημερησίως. Σε ένα τέτοιο σενάριο βέβαια, κρίνεται επισφαλής η δυνατότητα ανεξάρτητης και αποτελεσματικής δράσης των κοινών δυνάμεων των Αφρικανικών χωρών απέναντι στην JNIM.
Αντί Επιλόγου
Το 2014, οι αρχηγοί κρατών της Μπουρκίνα Φάσο, του Μάλι, της Μαυριτανίας, του Νίγηρα και του Τσαντ δημιούργησαν το θεσμικό πλαίσιο για ένα περιφερειακό όργανο συντονισμού πολιτικών άμυνας, ασφάλειας και διακυβέρνησης στο Σαχέλ, με στόχο να καλύψει τα κενά μεταξύ της Επιχείρησης Barkhane και της Πολυδιάστατης Ολοκληρωμένης Αποστολής Σταθεροποίησης των Ηνωμένων Εθνών στο Μάλι (MINUSMA). Κατόπιν της υιοθέτησης, του ψηφίσματος 2359 από το Συμβούλιο Ασφαλείας το 2017, συστήθηκε επισήμως η κοινή στρατιωτική δύναμη των G5 Σαχέλ.
Όμως, τα τρομοκρατικά χτυπήματα στην Γαλλική Πρεσβεία στην Ουαγκαντουγκού τον Μάρτιο 2018, και στα αρχηγεία των G5 στο Σεβαρέ στις 29 Ιουνίου του 2018, απέδειξε με τον σκληρότερο τρόπο την απουσία αμυντικών μηχανισμών και αναγκαίου συντονισμού μεταξύ των Αφρικανικών χωρών. Συμπερασματικά, παρά την επερχόμενη αύξηση οικονομικής βοήθειας από πλευράς Ε.Ε και Γαλλίας για τα επόμενα χρόνια, θα χρειαστούν ουσιαστικά μέτρα[9] προκειμένου να καταστεί πλήρως λειτουργική η αποστολή μέχρι και τα τέλη του 2018.
Πηγές
[1] Giuseppe Dentice. Terrorism in the Sahel Region: An Evolving Threat to Europe’s Doorsteps. Euro-Mediterranean Research Dialogue, Advocacy. 2018, (80), p.2-3. [Online]
Available from: https://www.euromesco.net/wp-content/uploads/2018/02/Brief80_Terrorism-in-the-Sahel-Region.-An-evolving-threat-on-Europe-doorstep.pdf [Accessed 2 September 2018].
[2] Ibid
[3] D. Ghanem-Yazbeck (Ed.), R. Barras Tejudo, G. Faleg, Y. Zoubir. The Sahel: Europe’s African Borders. Euro-Mediterranean Research Dialogue, Advocacy. 2018. [Online]
Available from https://www.euromesco.net/wp-content/uploads/2018/03/EuroMeSCo-Joint-Policy-Study-8_The_Sahel_Europe_African_Border.pdf [Accessed 2 September 2018].
[4] Jennifer G. Cooke, Thomas M. Sanderson. Militancy and the Arc of Instability: Violent Extremism in the Sahel, 2016. Washington DC. p15-19. [Online] Available from: https://www.csis.org/programs/transnational-threats-project/past-projects/militancy-and-arc-instability/militancy-and-a-2 [Accessed 4 September 2018].
[5] Οι σκοποί της Επιχείρησης ήταν: Να σταματήσει τις επιθέσεις των τρομοκρατικών ομάδων, να ενισχύσει την ασφάλεια στο Μπαμακό προστατεύοντας τους Γάλλους πολίτες εκεί, καθώς και να διατηρήσει την εδαφική ακεραιότητα του Μάλι.
[6] Amandine Gnanguênon. Operation Barkhane: A Show of Force and Political Games in the Sahel-Sahara, 2014. [Online] Available from https://theglobalobservatory.org/2014/09/operation-barkhane-force-political-games-sahel-sahara/ [Accessed 4 September 2018].
[7] Reuters. Heading to Sahel, France’s Macron scrambles for exit strategy, 2017. [Online]
Available from https://www.reuters.com/article/us-france-sahel-idUSKBN19L0FM [Accessed 4 September 2018].
[8] Istituto Affari Internazionali. Bernardo Venturi. The EU and the Sahel: A Laboratory of Experimentation for the Security–Migration–Development Nexus, 2017. [Online] Available from: http://www.iai.it/sites/default/files/iaiwp1738.pdf [Accessed 1 September 2018].
[9] Αrthur Boutellis. Shake-up of G5 Sahel Joint Force Starts at Home, in Mali, 2018. [Online] Available from https://theglobalobservatory.org/2018/07/shakeup-g5-sahel-joint-force-starts-home-mali/ [Accessed 5 September 2018].