Ελληνικά
Γράφει η Κατερίνα Αντωνιάδη, Εξωτερική Συνεργάτης ΚΕΔΙΣΑ
Ο 21ος αιώνας χαρακτηρίζεται από πολυάριθμες τεχνολογικές εξελίξεις επιταχύνοντας τους ρυθμούς ανάπτυξης και την ταχύτητα διάδοσης γνώσεων. Τα παραπάνω σε συνδυασμό με την ανάγκη αντιμετώπισης νέων προκλήσεων, συμβάλλουν στην αντικατάσταση παλαιών συνηθειών και στη συνεπακόλουθη υιοθέτηση νέων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ενέργεια.
Η λεγόμενη “Ενεργειακή Μετάβαση” αναφέρεται ολοένα και συχνότερα ως απαραίτητη μεταβολή του εδραιωμένου συστήματος τόσο παραγωγής, όσο και κατανάλωσης. Τα αίτια της εν λόγω στροφής υπάγονται σε ένα εύρος τομέων που εν τέλει καλύπτουν όλο το φάσμα των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Η έλλειψη ορυκτών πόρων στη διεθνή αγορά επηρεάζει τη διακύμανση των τιμών και κατά συνέπεια την ευρύτερη ανάπτυξη των οικονομιών αλλά και των πολιτικών αποφάσεων των δρώντων. Αξίζει να υπενθυμιστεί πως η “έλλειψη” δε συνάδει απαραίτητα με τις πραγματικές διαθέσιμες ποσότητες ορυκτού πλούτου. Εξακολουθούν να υπάρχουν κοιτάσματα ανά τον κόσμο με σημαντικές ποσότητες, ικανές να καλύψουν ανάγκες για τις επόμενες δεκαετίες. Ταυτόχρονα όμως, αποτελούν και ένα βασικό μέσο άσκησης ισχύος και σκακιστικών ελιγμών στο διεθνές περιβάλλον. Από περιβαλλοντική άποψη, ενδείκνυται η αναζήτηση και χρήση εναλλακτικών ενεργειακών μορφών που έχουν μικρότερο αρνητικό αντίκτυπο στην κλιματική αλλαγή, τη βιοποικιλότητα, αλλά και την υγεία του ανθρώπου.
Το 2009, η Ευρωπαϊκή Ένωση ενέκρινε την Οδηγία για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, n.d.-a), σύμφωνα με την οποία, η Ένωση δεσμεύεται να καλύψει τουλάχιστον το 20% των συνολικών ενεργειακών αναγκών της με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας έως το 2020 (η αποκαλούμενη δέσμευση 20-20-20). Ο όρος «ανανεώσιμες πηγές ενέργειας» αναφέρεται σε όλους τους τύπους ενέργειας που παράγονται από μη πεπερασμένους πόρους. Με άλλα λόγια, η πηγή τους δεν εξαντλείται όταν χρησιμοποιείται. Τέτοιοι τύποι είναι -μεταξύ άλλων- αιολική, ηλιακή και υδροηλεκτρική αλλά και παλιρροιακή και γεωθερμική ενέργεια (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, n.d.-b). Κάθε χώρα-μέλος της Ένωσης έχει καθορίσει τα εθνικά επίπεδα παραγωγής εναλλακτικής ενέργειας λαμβάνοντας υπόψη το σημείο εκκίνησης –κάποιες χώρες κυρίως Σκανδιναβικές έχουν ήδη επενδύσει στον εν λόγω τομέα –, αλλά και τις δυνατότητες ανταπόκρισης στις ενεργειακές ανάγκες. Ως εκ τούτου, υπάρχει ένα ευρύ φάσμα ποσοστιαίων στόχων που κυμαίνεται μεταξύ 10% στη Μάλτα και 49% στη Σουηδία (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, n.d.-b). Σχεδόν τα μισά κράτη μέλη της ΕΕ πλησιάζουν ή έχουν ήδη επιτύχει τους εθνικούς τους στόχους (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, n.d.-a). Ωστόσο, έχει σημειωθεί προοδευτική επιβράδυνση του ρυθμού χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (Fleming, 2019) και ορισμένες χώρες φαίνεται να απέχουν σημαντικά από τους αρχικούς τους στόχους. Ας τονιστεί πως η καλή λειτουργία ενός συγκεκριμένου τομέα δεν οδηγεί αυτόματα σε μια καλή εθνική απόδοση. Οι Κάτω Χώρες αποτελούν ένα καλό παράδειγμα, καθώς όλες οι αμαξοστοιχίες τους κινούνται με αιολική ενέργεια και άλλες ανανεώσιμες πηγές (NS, n.d.), αλλά η χώρα εξακολουθεί να διατηρεί τις χαμηλότερες βαθμολογίες μεταξύ των Ευρωπαϊκών κρατών, κυρίως λόγω της εξακολουθούμενης υψηλής εξάρτησής της από τα ορυκτά καύσιμα (Fleming, 2019).
Μία ενδεχόμενη επίτευξη των στόχων θα είχε τεράστιο αντίκτυπο στο μέλλον της ΕΕ. Αρχικά, θα μείωνε την εξάρτηση από τα εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα και τις πεπερασμένες πηγές ενέργειας γενικότερα (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, n.d.-a). Ταυτόχρονα, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας συνδέονται με μια πιο βιώσιμη παραγωγή ενέργειας, καθώς παράγουν λιγότερους ρύπους σε σύγκριση με τα ορυκτά καύσιμα (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, n.d.-a). Η μείωση του επιπέδου επιβλαβών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου συνδέεται άρρηκτα με την ευρωπαϊκή ατζέντα 2020 αλλά και τη συμφωνία των Παρισίων (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2018). Όσον αφορά στην απασχόληση, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρει πως περίπου 1.2 εκατομμύρια άνθρωποι εργάζονταν στον τομέα εναλλακτικής ενέργειας το 2017 (IRENA, 2018) και πως οι αριθμοί αναμένεται να αυξηθούν παράλληλα με την ανάγκη για ενίσχυση της έρευνας και της καινοτόμου ανάπτυξης (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, n.d.-c). Οι βελτιωμένες τεχνολογίες θα συμβάλουν σε καλύτερα αποτελέσματα όσον αφορά τόσο το κόστος εγκατάστασης και συντήρησης, όσο και το επίπεδο παραγωγικότητας και χρήσης ανανεώσιμης ενέργειας από μεγαλύτερα τμήματα του πληθυσμού.
Είναι όμως η αποκαλούμενη και “πράσινη ενέργεια” πανάκεια του ενεργειακού προβλήματος; Οι ανανεώσιμες πηγές έχουν πολλά οφέλη, εφόσον υποστηρίζονται από κατάλληλες εγκαταστάσεις για συστηματική και αποτελεσματική χρήση της παραγόμενης ενέργειας. Όπως προαναφέρθηκε, θεωρούνται οικονομικά αποδοτικότερες από τα ορυκτά καύσιμα (Dudley, 2018) και συμβάλλουν στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Επιπρόσθετα, τα οφέλη είναι θετικά τόσο για την αποκατάσταση του τοπικού οικοσυστήματος όσο και για τη βελτίωση της ανθρώπινης υγείας. Είναι αποδεδειγμένο ότι τα ορυκτά καύσιμα συνδέονται με αναπνευστικά και καρδιακά προβλήματα (Thoubboron, 2018). Από την άλλη πλευρά, ορισμένες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας εξαρτώνται από τις τοπικές καιρικές συνθήκες (που είναι ένας απρόβλεπτος παράγοντας) και τη διαμόρφωση του φυσικού τοπίου (Thoubboron, 2018). Για παράδειγμα, υπάρχουν μέρες χωρίς αρκετό άνεμο για την παραγωγή αιολικής ενέργειας, ενώ τα απότομα βουνά δεν είναι κατάλληλα για ηλιακές εγκαταστάσεις. Συνεπώς προκύπτει μεγάλη ανάγκη αποθήκευσης ποσοτήτων ενέργειας (Thoubboron, 2018), που μπορεί να είναι επιβλαβείς για το περιβάλλον εξαιτίας των χημικών συστατικών της μπαταρίας συντήρησης (McLellan, 2017). Τέλος, υπάρχει και το ζήτημα του Not-In-My-Backyard, γνωστό και ως “NIMBY Effect” (Kinder, 2019). Σύμφωνα με αυτό, πολλοί άνθρωποι αντιτάσσονται στην εγκατάσταση και χρήση πράσινης ενέργειας επειδή θεωρούν πως εμποδίζει άλλες δραστηριότητες που θα μπορούσαν να είναι πιο επωφελείς για το τοπικό εισόδημα. Οι απόψεις διίστανται όσον αφορά την καταλληλότητα των ανανεώσιμων πηγών. Συνολικά ωστόσο, φαίνεται πως οι θετικές επιπτώσεις ξεπερνούν τις αρνητικές και επομένως, αποτελούν ένα δυναμικό βήμα προς τη μείωση χρήσης ορυκτών καυσίμων. Ας σημειωθεί πως η Ευρωπαϊκή ‘Ενωση προσπαθεί ήδη να μετριάσει τις αρνητικές πτυχές του θέματος.
Ο τομέας της ενέργειας κινείται σχετικά με γρήγορους ρυθμούς προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Τα ορυκτά καύσιμα πραγματοποιούν σταδιακά ένα βήμα πίσω, χωρίς αυτό να σημαίνει πως εγκαταλείπονται. Η Ευρωπαϊκή Ένωση επέλεξε να είναι ενεργός παίκτης σε αυτή τη μετάβαση και παρόλο που υπάρχουν δυσκολίες στην πορεία, όλα τα κράτη μέλη εργάζονται προς την ίδια κατεύθυνση, δηλαδή την εγκαθίδρυση ενός νέου και αποτελεσματικού ενεργειακού συστήματος. Είναι όμως εφικτό; Το 2017, η ανανεώσιμη ενέργεια αντιπροσώπευε το 17,5% της ενεργειακής κατανάλωσης στην ΕΕ (Eurostat, 2019). Είναι αξιοσημείωτο ότι η Ένωση αύξησε την παραγωγή πράσινης ενέργειας κατά δύο τρίτα σε μόλις μια δεκαετία, 2007-2017 (Eurostat, 2019). Με βάση τα στοιχεία που παρέχει η Eurostat, φαίνεται πολύ πιθανό να επιτευχθεί ο στόχος του 20% έως το 2020. Ωστόσο, οι διαφορές μεταξύ των κρατών μελών παραμένουν. Ενώ 11 χώρες ήδη πληρούν τους εθνικούς τους στόχους για το 2020 (Fleming, 2019), οι Κάτω Χώρες, η Γαλλία και η Ιρλανδία έχουν μείνει πολύ πίσω. Εάν δεν λάβουν επείγοντα μέτρα, η απόδοσή τους θα παραμείνει χαμηλή.
Παράδειγμα προς μίμηση
Η Ευρωπαϊκή Ένωση διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στο διεθνές σύστημα ως ισχυρός δρων. Η επίτευξη των στόχων του 2020 καθώς και η τήρηση των δεσμεύσεων της συμφωνίας των Παρισίων θα αναβαθμίσουν την παγκόσμια θέση της και θα λειτουργήσουν ως υπόδειγμα για άλλα κράτη και διεθνείς φορείς. Βέβαια, η διερεύνηση των τρόπων αύξησης και βελτίωσης της χρήσης ανανεώσιμης ενέργειας δεν θα πρέπει να σταματήσει το 2020. Οι χώρες πρέπει διαρκώς να υποστηρίζουν τις μελέτες στους τομείς της έρευνας και της καινοτομίας σε συνδυασμό με νέες τεχνολογίες, καθώς και να σχεδιάζουν μαζί με άλλα κράτη μέλη τα επόμενα βήματα. Είναι απαραίτητο να επενδύσουμε σε τέτοιες συνέργειες και να υποστηρίξουμε τις συνεργασίες και την ανταλλαγή γνώσεων τόσο σε περιφερειακό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο (EUR-Lex, 2009). Εξάλλου, σημαντικές μεταβολές και μεταβάσεις δεν μπορούν να επιτευχθούν χωρίς εταίρους και η Ευρωπαϊκή Ένωση το γνωρίζει πολύ καλά ήδη από τη σύσταση της δικής της ταυτότητας.
Πηγές
Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (n.d.-a). “Renewable Energy Directive”. Ανάκτηση: Νοέμβριος 22, 2019, https://ec.europa.eu/energy/en/topics/renewable-energy/renewable-energy-directive/overview.
Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (n.d.-b). “Renewable Energy: Overview”. Ανάκτηση: Νοέμβριος 22, 2019, https://ec.europa.eu/energy/en/topics/renewable-energy/overview.
Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (n.d.-c). “Renewable Energy”. Ανάκτηση: Νοέμβριος 22, 2019, https://ec.europa.eu/research/energy/index.cfm?pg=area&areaname=renewable.
Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2018, Οκτώβριος). “EU on track to implement Paris commitments, Member States preparing 2030 energy and climate plans”. Ανάκτηση: Νοέμβριος 22, 2019, https://ec.europa.eu/clima/news/eu-track-implement-paris-commitments-member-states-preparing-2030-energy-and-climate-plans_en.
EUR-Lex. (2009). “Directive 2009/28/EC of the European Parliament and of the Council of 23 April 2009 on the promotion of the use of energy from renewable sources and amending and subsequently repealing Directives 2001/77/EC and 2003/30/EC (Text with EEA relevance)”. Ανάκτηση: Νοέμβριος 22, 2019, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/ALL/?uri=celex%3A32009L0028.
Dudley, D., (2018, Ιανουάριος). “Renewable Energy Will Be Consistently Cheaper Than Fossil Fuels By 2020, Report Claims”. Forbes. Ανάκτηση: Νοέμβριος 22, 2019, https://www.forbes.com/sites/dominicdudley/2018/01/13/renewable-energy-cost-effective-fossil-fuels-2020/#7bad16dd4ff2.
Eurostat. (2019, Ιανουάριος). “Renewable Energy Statistics”. Ανάκτηση: Νοέμβριος 22, 2019, https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Renewable_energy_statistics.
Fleming, S., (2019, Φεβρουάριος). “These 11 EU states already meet their 2020 renewable energy targets”. World Economic Forum. Ανάκτηση: Νοέμβριος 22, 2019, https://www.weforum.org/agenda/2019/02/these-11-eu-states-already-meet-their-2020-renewable-energy-targets/.
IRENA, (2018, Φεβρουάριος). “Renewable Energy Prospects for the European Union”.
International Renewable Energy Agency. Ανάκτηση: Νοέμβριος 22, 2019, https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2018/Feb/IRENA_REmap-EU_2018_summary.pdf?la=en&hash=818E3BDBFC16B90E1D0317C5AA5B07C8ED27F9EF.
Kinder, P. D., (2019, Οκτώβριος). “Not in My Backyard Phenomenon”. Britannica. Ανάκτηση: Νοέμβριος 22, 2019, https://www.britannica.com/topic/Not-in-My-Backyard-Phenomenon.
McLellan, B., (2017, Αύγουστος). “Politically charged: do you know where your batteries come from?”. Energypost: the best thinkers on energy. Ανάκτηση: Νοέμβριος 22, 2019, https://energypost.eu/politically-charged-do-you-know-where-your-batteries-come-from/.
- (n.d.). “Sustainable Energy”, Ανάκτηση: Νοέμβριος 22, 2019, https://www.ns.nl/en/about-ns/sustainability/energy/sustainable-energy.html.
Thoubboron, K., (2018, Οκτώβριος). “Advantages and Disadvantages of Renewable Energy”. Energysage: Smarter energy decisions. Ανάκτηση: Νοέμβριος 22, 2019, https://news.energysage.com/advantages-and-disadvantages-of-renewable-energy/.
