Γράφει ο Στέφανος Βιτωράτος, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ

Η εκκίνηση της διαδικασίας αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση, αναμένεται να είναι ένα από τα πολλά πολιτικά γεγονότα που θα σημαδέψουν το 2017.

Όπως ανακοινώθηκε και επίσημα στις 20 Μαρτίου 2017 [1],η ενεργοποίηση του άρθρου 50 της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης [2] από την κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη 29 Μαρτίου 2017. Ο Sir Tim Barrow, επίσημος αντιπρόσωπος του Ηνωμένου Βασιλείου στην Ευρωπαϊκή Ένωση παρέδωσε το γράμμα με την πρόθεση της κυβέρνησής του. Αυτή η τόσο συμβολική όσο και ουσιαστική κίνηση ενεργοποιεί την αντίστροφη μέτρηση επίπονων διαπραγματεύσεων δύο χρόνων μέχρι την 29η Μαρτίου 2019, ημερομηνία κατά την οποία το προαναφερθέν πολιτικό διαζύγιο θα πρέπει να έχει ολοκληρωθεί, εκτός κι αν και οι δύο πλευρές αποφασίσουν ομόφωνα να πάρει παράταση.

Με την κίνηση αυτή, λήγει ο πρώτος κύκλος ενός πολιτικού σίριαλ που διαρκεί από τον Ιούνιο του 2016, μετά το σχετικό δημοψήφισμα, κατά το οποίο η πλειοψηφία των Βρετανών αποφάσισε την έξοδο [3]. Στη συνέχεια, μεσολάβησε η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου  στην υπόθεση Miller [4] που υποχρέωνε το Κοινοβούλιο να επικυρώσει τη λαϊκή βούληση και μέσω νομοθετικής πράξης του (act of Parliament). Τα δύο σώματα του Κοινοβουλίου, (House of Commons, House of Lords) μετά από περίπου δύο μήνες (26/1-16/3) συζητήσεων και προτεινόμενων τροπολογιών (εκ μέρους της Βουλής των Λόρδων, οι οποίες απορρίφθηκαν στην πορεία απ” τη Βουλή των αντιπροσώπων) έδωσαν το πράσινο φως στην εκτελεστική εξουσία να προχωρήσει με τις διαπραγματεύσεις [5].

Άπαντες (Ε.Ε. και Ηνωμένο Βασίλειο) δήλωναν προετοιμασμένοι, με τον Daniel Tusk να σημειώνει μέσω twitter ότι μέσα σε 48 ώρες από την επίσημη ενεργοποίηση του άρθρου 50 θα υπάρξει η πρώτη απάντηση της Ένωσης [6], η οποία όμως, θα είναι απλά ενδεικτική, αφού θα πρέπει να περιμένουμε τη Σύγκληση της Συνόδου Κορυφής, στις 29 Απριλίου  για να συμφωνηθούν πλήρως οι διαπραγματευτικές γραμμές μεταξύ των 27 [7]. Το μόνο σίγουρο είναι ότι βαδίζουμε σε αχαρτογράφητα μονοπάτια.

Η συγκεκριμένη ανάλυση δεν ασχολείται με εικασίες ως προς την έκβαση και τις θέσεις των δύο υπό διαπραγμάτευση πλευρών για τις οποίες έχουν γραφεί πολλά και θα γραφούν ακόμα περισσότερα, αλλά μ” ένα ζήτημα εξίσου πολιτικά κρίσιμο για το Ηνωμένο Βασίλειο. Το ζήτημα αυτό αφορά το αν και κατά πόσο θα παραμείνει ενωμένο το Ηνωμένο Βασίλειο στην πορεία προς την έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Πολλοί αναλυτές και δημοσιογράφοι [8], κατηγόρησαν την πρωθυπουργό Theresa May ότι καθυστέρησε πολύ να εκκινήσει τις διαδικασίες. Έτσι, αφενός έχασε το momentum του δημοψηφίσματος, αφετέρου έδωσε το δικαίωμα στη Nicola Sturgeon, πρωθυπουργό της Σκωτίας να ζητήσει τη διενέργεια νέου δημοψηφίσματος για την ανεξαρτησία της χώρας της, ενόψει της εξόδου του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

To επιχείρημα πίσω από αυτή την κίνηση είναι ότι, ο βασικότερος λόγος για τον οποίο οι Σκωτσέζοι αποφάσισαν να παραμείνουν στο Ηνωμένο Βασίλειο, κατά το δημοψήφισμα του 2014, ήταν η συμμετοχή στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Πλέον όμως, αυτός ο λόγος δεν υφίσταται πλέον και συνεπώς ο λαός της Σκωτίας έχει δικαίωμα να εξετάσει εκ νέου το ποια θα είναι η ετυμηγορία του. Πιο συγκεκριμένα, η Sturgeon σε διάγγελμα της ανακοίνωσε ότι θα καταθέσει  στο σκωτσέζικο κοινοβούλιο σχετικό νομοσχέδιο που θα την εξουσιοδοτήσει να συζητήσει την πιθανότητα αυτή με τη βρετανική κυβέρνηση [9]. Το νομοσχέδιο είναι σίγουρο ότι θα περάσει από το κοινοβούλιο, στο οποίο το Scottish National Party (στο εξής SNP), κόμμα του οποίου ηγείται η Sturgeon, έχει αυτή τη στιγμή την πλειοψηφία.

Η προτεινόμενη περίοδος διενέργειας του δεύτερου δημοψηφίσματος υπολογίζεται από το φθινόπωρο του 2018 μέχρι την άνοιξη του 2019, όταν δηλαδή και η διορία εξόδου του Ηνωμένου Βασιλείου θα πλησιάζει [10]. Η λογική πίσω από τον καθορισμό της συγκεκριμένης περιόδου βασίζεται στην υπόθεση ότι, έως τότε, σε μεγάλο βαθμό θα έχει γίνει γνωστό το πλαίσιο στο οποίο κινείται η συμφωνία εξόδου, εάν υπάρχει τέτοια. Ως εκ τούτου, οι Σκωτσέζοι θα έχουν επαρκή στοιχεία στα χέρια τους για ν” αποφασίσουν για το μέλλον τους: Ένα Ηνωμένο Βασίλειο ή μια Ενωμένη Ευρώπη;

Αφού περάσει από το σκωτσέζικο κοινοβούλιο το σχετικό νομοσχέδιο, η Sturgeon θα πρέπει να διαπραγματευτεί με τη βρετανική κυβέρνηση, όπως προαναφέρθηκε, η οποία τελικά θα της επιτρέψει ή όχι να διενεργήσει το δημοψήφισμα. Στο Λονδίνο έσπευσαν να χαμηλώσουν τους τόνους λέγοντας ότι τώρα δεν είναι η ώρα για τέτοιες συζητήσεις, Στην πραγματικότητα όμως, υποχρεώνεται η Downing Street, να παίξει σ” ένα διπλό διαπραγματευτικό ταμπλό, από τη μία με τα 27 Κράτη Μέλη, ώστε να κλείσει την κατά το δυνατό ευνοϊκότερη συμφωνία και από την άλλη με τη Σκωτία για να κρατήσει το Ηνωμένο Βασίλειο ενωμένο. Στα πλαίσια αυτά, μία πιθανή άρνηση προς τους Σκωτσέζους, θα είχε ιδιαίτερα αρνητικό αντίκτυπο για τη Βρετανία (ουσιαστικό και συμβολικό), η οποία διανύει μια περίοδο επαναπροσδιορισμού θέσης στο χάρτη των διεθνών σχέσεων και αναζήτησης νέων συμμάχων. Επομένως, έστω κι αν η Βρετανική κυβέρνηση φαίνεται να ελέγχει την κατάσταση, δεν είναι απίθανο να έρθει αντιμέτωπη με απρόβλεπτες εξελίξεις.

Σε περίπτωση άρνησης, εάν η Sturgeon θελήσει να τραβήξει στα άκρα την κατάσταση, έχει ακόμα μια επιλογή. Μπορεί να παραιτηθεί από τη θέση της και να προκαλέσει εκλογές με κεντρικό αίτημα του κόμματος της την ανεξαρτησία και το δημοψήφισμα, προκειμένου να πολώσει κι άλλο το κλίμα.

Αν πάρουμε την περίπτωση, όπου το δημοψήφισμα διενεργηθεί με επιτυχία, η Σκωτία αναμένεται να αντιμετωπίσει ένα καθεστώς σκληρών συνοριακών δασμών με το υπόλοιπο Βασίλειο. Η κατάσταση αυτή πιθανότατα θα επηρεάσει σημαντικά την οικονομία της, δεδομένου ότι 63% των εξαγωγών της διενεργούνται εντός αυτού [11].Παράλληλα, είναι πολύ αμφίβολο αν θα της επιτραπεί να κρατήσει τη λίρα ως νόμισμα, επιχείρημα το οποίο ακουγόταν και κατά την προ-δημοψηφισματική περίοδο 2012-2014. [12]

Το βασικότερο επιχείρημα κατά την ίδια περίοδο (2012-2014), των υπέρμαχων της παραμονής στο Ηνωμένο Βασίλειο, ήταν το δικαίωμα της συμμετοχής στην Ενωμένη Ευρώπη. Αυτό όμως, όχι μόνο πλέον εκλείπει από τη φαρέτρα τους αλλά  έχει γίνει πλέον το βασικό επιχείρημα της αντίπαλης πλευράς, δεδομένου ότι το Ηνωμένο Βασίλειο είναι αυτό που τραβάει τη Σκωτία εκτός Ευρώπης, ενώ πάνω από το 60% των Σκοτσέζων ψήφισαν υπέρ της παραμονής [3] Ωστόσο, το επόμενο ερώτημα που τίθεται εδώ, είναι, αν μια ανεξάρτητη Σκωτία, θα γίνει μέλος της Ένωσης απευθείας, απόρροια της συνέχειας της παρούσας συμμετοχής της μέσω Ηνωμένου Βασιλείου ή θα πρέπει να μπει στο καθεστώς υπό-ένταξη χωρών και να διαπραγματευτεί την είσοδο της. Σίγουρα, μια τέτοια εξέλιξη προκαλεί μια συζήτηση ενόψει και άλλων εθνικιστικών αποσχιστικών κινημάτων στην Ευρώπη με κυριότερο και πιο πολιτικά ρεαλιστικό αυτό της Καταλονίας στην Ισπανία. Η Ισπανίας ως κράτος μέλος της ΕΕ έχει τη δυνατότητα να ασκήσει βέτο σε ενδεχόμενη ένταξη της Σκωτίας στην Ένωση μετά την απόσχισή της , προκειμένου να μη δημιουργηθεί προηγούμενο το οποίο θα την έβαζε σε περιπέτειες στο εσωτερικό της.

Η κίνηση της Sturgeon, θεωρητικά βάζει τη Σκωτία σε μια περίοδο αβεβαιότητας, όμως  μπορεί να θεωρηθεί έξυπνη με όρους πολιτικού ρεαλισμού. Κι αν και η ήττα στο προηγούμενο δημοψήφισμα [13] είναι ακόμα νωπή για τους υποστηρικτές της απόσχισης, το SNP ζύγισε την κατάσταση κι εκμεταλλεύτηκε την πολιτική συγκυρία προς όφελος του, θεωρώντας τη μακράν την πιο απτή ευκαιρία που θα έχει σε βάθος πολλών χρόνων για να επαναφέρει το ζήτημα στο τραπέζι.

Δεδομένου των ανωτέρω, δεν διαφαίνεται πρόοδος στο θέμα του δημοψηφίσματος. Όχι γιατί απαραίτητα θα το μπλοκάρει η βρετανική κυβέρνηση, αλλά γιατί αν και μπορεί να χαρακτηριστεί έξυπνη κίνηση, τα δημοκοπικά ποσοστά δεν ευνοούν την ανεξαρτητοποίηση [14] και το SNP δεν θα άντεχε μια δεύτερη ήττα στο συγκεκριμένο ζήτημα,  κάτι το οποίο ταυτόχρονα θα σήμαινε και την πολιτική καταδίκη της Sturgeon. Εξάλλου, στο Ηνωμένο Βασίλειο έχουν πρόσφατη εμπειρία πολιτικών αυτοκτονιών υπό το διακύβευμα οριακών δημοψηφισμάτων. Όμως, μπορεί να θεωρηθεί ένα ισχυρό διαπραγματευτικό χαρτί, για τη Σκωτία, για να πετύχει περαιτέρω επιστροφή εξουσιών, κυρίως φορολογικών, με αντάλλαγμα μια τελική υπαναχώρηση στο συγκεκριμένο ζήτημα.

Όπως ήταν αναμενόμενο βέβαια, η εξαγγελία αυτή, δημιούργησε τριγμούς και στις άλλες περιοχές του Ηνωμένου  Βασιλείου. Συγκεκριμένα, ο Ουαλός πρωθυπουργός, Carwyn Jones, με δηλώσεις του στις 19 Μαρτίου [15] προειδοποίησε την May ότι θα πρέπει να ακούσει όλους τους λαούς, κι όχι μόνο τους Σκωτσέζους αλλιώς θα πέσει στην παγίδα του να διχάσει περαιτέρω. Στη Βόρειο Ιρλανδία, το Sinn Fein, που τάσσεται υπέρ της ανεξαρτητοποίησης της χώρας και την ένωση με την Ιρλανδία, ζήτησε επίσης δημοψήφισμα, χωρίς ωστόσο να αποτελεί αυτό ρεαλιστική πιθανότητα, αφού δεν είναι το κυβερνών κόμμα  [16].

Το ζήτημα όμως είναι ότι, όσο πληθαίνουν οι φωνές διάσπασης και ανεξαρτητοποίησης στο εσωτερικό του Ηνωμένου Βασιλείου τόσο δημιουργείται σχετικό κλίμα. Μια σχετική δημοσκόπηση της Opinium/Observer  έδειξε ότι 54% των Βρετανών θεωρούν ότι η πιθανότητα διάσπασης του Ηνωμένου Βασιλείου έχει αυξηθεί, ενώ μόνο το 16% διαφωνεί. [17]. Δεν είναι τυχαίο ότι, η Theresa May προγραμμάτισε επισκέψεις στην Ουαλία τη Σκωτία και τη Βόρειο Ιρλανδία, πριν την ημερομηνία ορόσημο της 29ης Μαρτίου 2017 που ενεργοποιήθηκε το άρθρο 50 της Συνθήκης της Λισαβόνας. O σκοπός είναι ξεκάθαρος: να συσπειρώσει γύρω της τα υπόλοιπα μέλη του Ηνωμένου Βασιλείου και να κλείσει τον ασκό του Αιόλου που φαίνεται να άνοιξε η πρωτοβουλία της Σκωτίας.

Συμπερασματικά και εν αναμονή περαιτέρω εξελίξεων, γίνεται εμφανές ότι το Ηνωμένο Βασίλειο, εισέρχεται σε μία περίοδο διαπραγματεύσεων στο εσωτερικό και εξωτερικό πολιτικό του περιβάλλον, που μόνο ενωμένο θα καταφέρει να φέρει εις πέρας. Αυτό έχει γίνει αντιληπτό, τόσο από την κεντρική κυβέρνηση, όσο και απ” αυτές των επί μέρους μελών με κάθε πλευρά να μάχεται για τα συμφέροντα της, παράλληλα προς τις επίσημες διεργασίες εξόδου από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

 

Βιβλιογραφία

1.	ASTHANA; BOFFEY; ELGOT. UK to trigger article 50 on 29 March, but faces delay on start of talks. The Guardian, 2017.
2.	EUR-LEX , 26 Οκτώβριος 2012. Disponivel em: <http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=celex%3A12012E%2FTXT>.
3.	KIRK; MALCOLM; COLES. EU referendum results and maps: Full breakdown and find out how your area voted. The Telegraph, 2016.
4.	COURT, T. S. R (on the application of Miller and another) (Respondents) v Secretary of State for Exiting the European Union (Appellant). The Supreme Court – Case details, 24 Janauary 2017. Disponivel em: <https://www.supremecourt.uk/cases/uksc-2016-0196.html>. Acesso em: 25 March 2017.
5.	PARIAMENT, B. parliament.uk, March 2017. Disponivel em: <http://services.parliament.uk/bills/2016-17/europeanunionnotificationofwithdrawal/stages.html>.
6.	TUSK, D. Twitter. https: //twitter.com, 20 March 2017. Disponivel em: <https://twitter.com/eucopresident/status/843795328717520897>.
7.	MERRICK, R. EU leaders to decide Brexit negotiations strategy at special April summit. independent.co.uk, 21 March 2017. Disponivel em: <http://www.independent.co.uk/news/uk/politics/eu-leaders-brexit-negotiations-stategy-talks-april-summit-brussels-donald-tusk-european-council-a7641146.html>.
8.	HOPE, C. Theresa May accused of “losing momentum” and “making errors” by delaying formal start of Brexit talks. The Telegraph, 2017.
9.	STONE, J. Nicola Sturgeon announces second Scottish referendum. The Independent, 2017.
10.	CARRELL, S. Late 2018 could be best time for new Scottish referendum. The Guardian, p. https://www.theguardian.com/uk-news/2017/mar/09/late-2018-could-be-best-time-for-new-scottish-referendum-says-sturgeon, 2017.
11.	SCOTTISH GOVERNMENT. Export Statistics Scotland. gov.scot., 2015. Disponivel em: <http://www.gov.scot/Topics/Statistics/Browse/Economy/Exports/ESSPublication>.
12.	MCTAGUE; COOPER. Scotland pushes for independence post Brexit. politico.eu, 13 March 2017. Disponivel em: <http://www.politico.eu/article/nicola-sturgeon-calls-for-second-scottish-independence-referendum/>.
13.	BBC. bbc.co.uk, 18 September 2014. Disponivel em: <http://www.bbc.co.uk/news/events/scotland-decides/results>.
14.	WHAT SCOTLAND THINKS. How would you vote in a Scottish independence referendum if held now? (asked after the EU referendum). http: //whatscotlandthinks.org, 2016-2017. Disponivel em: <http://whatscotlandthinks.org/questions/how-would-you-vote-in-the-in-a-scottish-independence-referendum-if-held-now-ask#line>.
15.	ELGOT. Theresa May is warned of looming battle over devolution. theguardian.com, 19 March 2017. Disponivel em: <https://www.theguardian.com/politics/2017/mar/19/theresa-may-warned-of-looming-battle-over-devolution>.
16.	WHITMAN, G. Theresa May’s ‘Two Union’ Problem: Scotland and Article 50. chathamhouse.org, 14 March 2017. Disponivel em: <https://www.chathamhouse.org/expert/comment/theresa-may-s-two-union-problem-scotland-and-article-50>.
17.	GAYLE, D. Most Britons say Brexit vote makes break-up of UK more likely – poll. theguardian.com, 18 March 2017. Disponivel em: <https://www.theguardian.com/politics/2017/mar/18/majority-britons-believe-brexit-break-up-uk-nicola-sturgeon-theresa-may>.