Ελληνικά
Γράφει ο Ιωάννης Μπαλτζώης*, Αντιστράτηγος ε.α. & Μέλος Δ.Σ. ΕΛΙΣΜΕ
Ο εκλεγείς πρόεδρος της Τουρκίας ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, απόλυτος κυρίαρχος πλέον, ορκίστηκε Σουλτάνος της Νέας Τουρκίας. Η σημερινή πολιτική σκηνή στην Τουρκία και φυσικά στην τουρκική κοινωνία, με την κυριαρχία του κόμματος του ΑΚΠ, του προέδρου Ερντογάν, έχει διαμορφωθεί ως αποτέλεσμα μιας μακροχρόνιας πορείας και πολιτικών διεργασιών στο στρατόπεδο των ισλαμιστικών δυνάμεων κατά τις τελευταίες δεκαετίες της τουρκικής δημοκρατίας. Ο εμπνευστής της πορείας αυτής, του πολιτικού Ισλάμ ήταν ο πρώην πρωθυπουργός Νετσμεντίν Ερμπακάν, ο πολιτικός μέντορας του Ερντογάν, ο δάσκαλός του και εμπνευστής του. Και ο συνεπής μαθητής, ο πρίγκηπας του Ερμπακάν, όπως τον ονόμαζαν το 1994 όταν έγινε δήμαρχος Κωνσταντινούπολης, υλοποίησε στο ακέραιο το όνειρο του μέντορά του και το προχώρησε ακόμη περισσότερο.
Με την εγκαθίδρυση της Τουρκικής δημοκρατίας (Οκτώβριος 1923) από τον ιδρυτή της, τον Μουσταφά Κεμάλ, το Ισλάμ γίνεται κεντρικός στόχος της κυβέρνησης και του κεμαλικού ιδεολογικού εγχειρήματος. Το Ισλάμ εκδιώκεται από την δημόσια πολιτική και κοινωνική σκηνή. Το κεμαλικό καθεστώς επιδιώκει και προωθεί τελικά μια πολυδιάστατη πολιτική εκκοσμίκευση. Στην πραγματικότητα επρόκειτο για «συμβολική εκκοσμίκευση» (π.χ. ένδυση, εμφάνιση), θεσμική εκκοσμίκευση (π.χ. κατάργηση του Χαλιφάτου), λειτουργική εκκοσμίκευση (λ.χ. στην εκπαίδευση, στην δικαστική λειτουργία) και νομική εκκοσμίκευση ( υιοθέτηση δυτικοευρωπαικών Κωδίκων, Ελβετικού Αστικού Κώδικα, του Ιταλικού Ποινικού Κώδικα κλπ), σύμφωνα με την Binnaz Toprak(1)
ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΙΣΛΑΜ
Tα πρώτα σημεία εμφάνισης του Ισλάμ στην πολιτική σκηνή της Τουρκίας εμφανίζονται από το 1950, με το Δημοκρατικό κόμμα. Η πρώτη περίοδος (1950-1980) είναι “η περίοδος εμφανίσεως των χαρακτηριστικών της Nahba”, δηλαδή της Ισλαμικής αφύπνισης. Σε αυτή την περίοδο κυριαρχεί η μορφή του Νετσμεντίν Ερμπακάν, ο οποίος βάζει την σφραγίδα του στην πολιτική σκηνή της Τουρκίας, ιδιαίτερα την δεκαετία του 1970, αφενός με τα Ισλαμικά κόμματα που ιδρύει και αφετέρου με την συμμετοχή αυτών σε διάφορες κυβερνήσεις συνασπισμών, την περίοδο 1974-1977 (2).
Τα κόμματα που δημιουργεί διαδοχικά ο Ερμπακάν , την περίοδο αυτή είναι κατά χρονολογική σειρά: Κόμμα Εθνικής Τάξης (Milli Nizam Partisi), το 1970, Κόμμα Εθνικής Σωτηρίας (Mili Selamet Partisi), το 1972, Κόμμα Ευημερίας (Refah partisi), το 1983 και το Κόμμα Αρετής Fazilet Partisi), το 1997 . H δε ενίσχυση της ισλαμικής ταυτότητας γνώρισε την πολιτική κορύφωσή της, με την μετατροπή του κομματικού Ισλάμ σε δύναμη εξουσίας και διακυβέρνησης και ιδιαίτερα μετά το 2002 και την άνοδο του Ερντογάν (συνεχιστή του Ερμπακάν) στην εξουσία.
Το ισλαμιστικό πολιτικό στρατόπεδο ήδη από την δεκαετία του 1970, δια του Ερμπακάν παρουσίασε την πολιτικο-ιδεολογική του πρόταση, η καλουμένη Milli Gorus (Εθνική Θέαση), ένα πρόγραμμα αρχών διακυβέρνησης , το οποίο θεωρείτο, σαν κινητήριο μοχλό πολιτικού συστήματος. Αργότερα ο Ερμπακάν παρουσίασε μια άλλη ιδεολογική πρόταση , την Adil Ekonomik Duzen (Δίκαιη Οικονομική Τάξη), η οποία ήταν μια εξελιγμένη έκφραση της Εθνικής Θέασης.
TA ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
Το 1975, ο Ερμπακάν παρουσίασε το πλαίσιο ιδεών του για μια ισχυρή Τουρκία , το πρόγραμμα – κίνημα Εθνική Θέαση. Με αυτό το πρόγραμμα- κίνημα της Εθνικής Θέασης, ο Ερμπακάν επεδίωξε να εισαγάγει μια ιδεολογική πλατφόρμα, ένα πλαίσιο ιδεών, αρχών και στόχων για την ευημερία και την ανάπτυξη της Τουρκίας και την ανέλιξή της σε σημαντική χώρα του παγκόσμιου συστήματος, όπως ήταν ακριβώς κάποτε η Οθωμανική αυτοκρατορία.
Εξηγώντας την Εθνική Θέαση, ο Ερμπακάν γράφει χαρακτηριστικά:
«Η Εθνική Θέαση είναι η ψυχή και το πνεύμα του Έθνους μας, τα οποία κατά την διάρκεια της ένδοξης ιστορίας μας κατέκτησαν την Κωνσταντινούπολη και έτσι έκλεισαν μια εποχή και άνοιξαν μιαν άλλη, τα οποία πολιόρκησαν την Βιέννη, τα οποία κέρδισαν στο Τσaνάκαλε, τα οποία έκαναν τον πόλεμο της ανεξαρτησίας μας, και πρόσφατα πέτυχαν θαύματα στην Κύπρο. Το Έθνος μας θα βρει στην Εθνική Θέαση, τον ίδιο του τον εαυτό, θα βρει αυτό που ψάχνει».
Οι κύριοι στόχοι σύμφωνα με τον εμπνευστή της Εθνικής Θέασης είναι:
- Αδελφοσύνη μεταξύ των πολιτών
- Ελευθερία σκέψης και πίστης
- Δικαιώματα γυναικών και οικογενειακά επιδόματα
- Οικονομική ευημερία
- Εκβιομηχάνηση
- Παιδεία
- Δικαιοσύνη
- Ανάπτυξη κλπ.
Σε ότι αφορά την είσοδο της Τουρκίας στην Κοινή Αγορά (Ε.Ε. σήμερα), ο Ερμπακάν ήταν εντελώς αντίθετος και την απέρριπτε. Ο Ερμπακάν θεωρούσε ότι η Κοινή Αγορά ήταν «μια ένωση καθολικών» και ότι «αν η Τουρκία έμπαινε σε αυτήν, τότε θα γινόταν αποικία της Δύσης, καθόσον η Ένωση αυτή, είναι σχέδιο της Χριστιανικής Ευρώπης για να διαλύσει την Μουσουλμανική Τουρκία» Για την Εθνική Θέαση και τον Ερμπακάν , η Κοινή Αγορά των Ευρωπαϊκών κρατών ήταν «στην ουσία ένα Σιωνιστικό κόλπο(…) έργο δηλαδή των σιωνιστών, που θέλουν να εξουσιάζουν τον κόσμο»
Ο Ερμπακάν πίστευε ότι σε περίπτωση εισόδου τελικά της Τουρκίας στην Κοινή Αγορά, η Ευρώπη θα καταστρέψει την Τουρκία, τον τουρκικό εθνικισμό και την τουρκική εθνική βιομηχανία. Αντιθέτως προτιμούσε να ιδρύσει η Τουρκία μαζί με τα ισλαμικά κράτη, μια αντίστοιχη της Κοινής Αγοράς Οικονομική Ένωση, η οποία σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα θα μπορούσε να ισχυροποιήσει την Τουρκία, θα της έδινε δυναμική και θα την μετέτρεπε σε μια μεγάλη δύναμη του μουσουλμανικού κόσμου(3).
Διαπιστώνουμε ότι η επιρροή της πολιτικής σκέψης του Ερμπακάν και της Εθνικής Θέασης είναι καταλυτική στον Ερντογάν, καθόσον οι οικονομικές και πολιτικές απόψεις του Ερμπακάν είναι η πεμπτουσία του πολιτικού και οικονομικού του προγράμματος. Πως αλλιώς να εξηγήσει κανείς αυτή την απίστευτη εμμονή του σήμερα σε ένα πολυπολικό κόσμο που αλλάζει, στην νέο-οθωμανική αντίληψη και την ηγετική πρωτοκαθεδρία της Τουρκίας σε όλο τον μουσουλμανικό κόσμο;
Ο ΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ
Αναλύοντας το αποτέλεσμα των τουρκικών εκλογών διαπιστώνεται η ύπαρξη των δύο πυλώνων επί των οποίων εδράζεται διαχρονικά η Τουρκική κοινωνία και συντηρούν συνεχώς τον Τουρκικό εθνικισμό. Οι πυλώνες αυτοί είναι η παράδοση στην ¨ΕΘΝΙΚΗ ΘΕΑΣΗ- Mili Gurus¨, που προαναφέραμε και σήμερα εκπροσωπείται από το κόμμα AKP του Ερντογάν και ο παραδοσιακός Εθνικισμός – Ülkücülük ¨, εκπροσωπούμενος από το Εθνικιστικό Κίνημα Μνήμης MHP (Γκρίζοι Λύκοι). Ο συνδυασμός των δύο αυτών ιδεολογιών είναι παλιός και συντηρείται με την μορφή της «τουρκικής-ισλαμικής σύνθεσης». Αποτελεί το μίγμα του εθνικισμού και του μουσουλμανικού θρησκευτικού συντηρητισμού των πιστών Σουνιτών Μουσουλμάνων, κάτι που εκμεταλλεύτηκε ο Ερντογάν με την συμμαχία του με το ΜΗΡ και κέρδισε τις λαϊκές μάζες στην ύπαιθρο της Τουρκίας. Και το εκδήλωνε συνεχώς με την στήριξή του στους Σουνίτες μουσουλμάνους σε ολόκληρη την περιοχή της Μέσης Ανατολής και όχι μόνον.
Στις τελευταίες εκλογές η κοσμική αντιπολίτευση το Λαϊκό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα (CHP), έπαιξε στο ίδιο μοτίβο του εθνικισμού και των ακραίων διεκδικήσεων (π.χ. ο πρόεδρος Μπαχτσελί κατηγόρησε τον Ερντογάν ότι παρέδωσε 18 νησιά στην Ελλάδα, τα οποία αυτός όταν γίνει πρόεδρος θα κάνει πόλεμο και θα τα πάρει πίσω), αλλά το αφήγημα δεν έγινε πιστευτό. Διαπιστώνουμε έτσι, ότι το πρόβλημα της κοσμικής αντιπολίτευσης όλα αυτά τα χρόνια δεν ήταν ότι απέτυχε να βρει έναν «χαρισματικό» αντι-Ερντογάν, αλλά ότι δεν είχε να παρουσιάσει κάτι που να μοιάζει με εναλλακτικό σχέδιο, στον τυφώνα Ερντογάν.
ΤΟΥΡΚΙΑ. Η ΤΡΙΧΟΤΟΜΗΜΕΝΗ ΧΩΡΑ
Οι εκλογές αποκάλυψαν αυτό που χαρακτηρίζει σήμερα την Τουρκία. Μια ανομοιογενή τριχοτομημένη χώρα. Από την μια ο Σουλτάνος Ερντογάν, που κυριάρχησε σε ολόκληρη την Τουρκία και στις λαϊκές μάζες των μουσουλμάνων και από την άλλη πλευρά η κοσμική ελίτ των μεγάλων πόλεων, των παραλίων της Δυτικής Τουρκίας, και το τρίτο μέρος οι Κούρδοι, που ακόμη αντέχουν και αντιστέκονται. Τρεις κόσμοι διαφορετικοί ιδεολογικά και το κυριότερο πολιτισμικά.Κυρίαρχος αυτής της τριχοτομημένης χώρας ο Σουλτάνος, μόνος και μοναδικός, αφού δεν υπάρχει πλέον ο θεσμός του πρωθυπουργού, ένας θεσμός που υπήρχε για πάνω από χίλια χρόνια στο σύστημα διακυβέρνησης της χώρας, από την εποχή των Σελτζούκων, στην εποχή των Οθωμανών και στην εποχή της Δημοκρατίας από το 1923. Ο Ερντογάν «θα έχει πλέον τη θεσμική και νομική εξουσία για να ελέγχει σχεδόν τα πάντα» βάσει του νέου συστήματος, εξηγεί η Αϊσέ Αγιάτα καθηγήτρια πολιτικών επιστημών στο τεχνικό πανεπιστήμιο της Μέσης Ανατολής στην Άγκυρα. Ακόμη «θα έχει τον έλεγχο των βουλευτών του κόμματός του, κάτι που σημαίνει ότι θα ελέγχει την εκτελεστική, τη δικαστική και τη νομοθετική εξουσία της χώρας», υπογράμμισε ο Εμρέ Ερντογάν καθηγητής πολιτικών επιστημών στο πανεπιστήμιο Μπιλγκί της Κωνσταντινούπολης. Δηλαδή ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν θα έχει σχεδόν τις ίδιες εξουσίες που είχε ο ιδρυτής της Τουρκικής δημοκρατίας το 1923, ο Μουσταφά Κεμάλ, με επιδίωξη να γίνει ο δεύτερος και ο καλύτερος Ατατούρκ (πατέρας των Τούρκων), αφού πρώτα κάνει την Τουρκία μεγάλη περιφερειακή δύναμη σε ολόκληρη την περιοχή της Μέσης Ανατολής και Ανατολικής Μεσογείου και στην συνέχει πλανητική δύναμη στον νέο πολυπολικό σύστημα που εξελίσσεται. Ολοκληρώνοντας το όνειρό του, αφού υλοποίησε πλήρως τα όνειρα και τις πολιτικές αντιλήψεις του μέντορά του Ερμπακάν για το πολιτικό Ισλάμ, θα μετουσιώσει την Τουρκία σε Ισλαμική δημοκρατία Σουνιτικού τύπου, μέχρι το 2023, 100 χρόνια μετά την γέννηση της τουρκικής δημοκρατίας. Και για να ολοκληρώσει τον μεγαλοϊδεατισμό του, πολύ πιθανόν να μεταφέρει την πρωτεύουσα από την Άγκυρα στην Κωνσταντινούπολη, την γενέτειρά του πόλη, σε μια κίνηση υψίστου συμβολισμού για τα σχέδιά του!
Πηγές
(1) Binnaz Toprak, Islam and Political Development in Turkey, E.J. Brill, Leiden 1981.
(2) Ιωάννης Μάζης, Μυστικά Ισλαμικά Τάγματα και Οικονομικο-πολιτικό Ισλάμ στην σύγχρονη Τουρκία, Προσκήνιο, Αθήνα, 2000.
(3) Γώγος, Κ.Χ., Τουρκικό Πολιτικό Ισλάμ και Ισλαμιστικά Δίκτυα στην Γερμανία, Λιβάνης 2011
Η παρούσα ανάλυση δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Παραπολιτικά» το Σάββατο 14/7/2018
*Η δημοσίευση της παρούσης ανάλυσης του κ.Ιωάννη Μπαλτζώη αντιστρατήγου ε.α. & Μέλος Δ.Σ. του ΕΛΙΣΜΕ πραγματοποιείται μέσα στα πλαίσια της συνεργασίας του ΚΕΔΙΣΑ με το ΕΛΙΣΜΕ σε επίπεδο cross-posting αναλύσεων.