Ο εμφύλιος πόλεμος στην Υεμένη και τα γεωπολιτικά συμφέροντα

Γράφει η Νίνα Παρθενοπούλου, Αναλύτρια ΚΕΔΙΣΑ

Ο εμφύλιος πόλεμος στην Υεμένη δεν έχει λάβει την δημοσιότητα του εμφύλιου πολέμου στην Συρία, παραμένει ωστόσο ένα σημαντικό ζήτημα που έχει λάβει μεγάλες διαστάσεις και επηρεάζει την ισορροπία  δυνάμεων  σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο. Εμφανίστηκε ως μέρος της ευρύτερης κρίσης στην Μέση Ανατολή με την ‘’Αραβική Άνοιξη’’ και εκδηλώθηκε με κίνημα μαζικών διαμαρτυριών, το 2011, στην πρωτεύουσα, Σαναά. Αίτημα του κινήματος ήταν να δοθεί ένα τέλος στην διαφθορά και να συντελεστεί αναδιοργάνωση στο εσωτερικό της χώρας. Ωστόσο η κατάσταση δεν είχε θετική τροπή. Δημιουργήθηκε εσωτερική διαμάχη ανάμεσα στον τότε πρόεδρο Ali Abdullah Saleh και στον αρχιστράτηγο Ali Mohsen al-Ahmar. Η εσωτερική αναταραχή ήταν μια ευκαιρία για το Ιράν να ανοίξει ένα ακόμη μέτωπο στον συνεχιζόμενο «Ψυχρό Πόλεμο» με την Σαουδική Αραβία, ο οποίος έχει λάβει τη μορφή πολέμου δια αντιπροσώπων (proxy war) .
Έπειτα από επίθεση στο τζαμί που προσευχόταν, ο Saleh αναγκάζεται να παραιτηθεί και να δώσει την θέση του, το 2012 στον αντιπρόεδρο Abdrabbuh Mansur Hadi, ο οποίος γίνεται πρόεδρος  μιας χώρας με πολλά εσωτερικά προβλήματα και έριδες ανάμεσα στις διάφορες φυλές. Συγκεκριμένα, η Bakil είναι η μεγαλύτερη πληθυσμιακά συνομοσπονδία φυλών και ακολουθούν η Hashid, στην οποία ανήκε και ο πρώην πρόεδρος Saleh και η Madjah. Ανίκανος να αντιμετωπίσει ο Al-Hadi, προβλήματα όπως η διαφθορά, η ανεργία, η έλλειψη τροφίμων, οι Houthis-οι οποίοι αποτελούν σημαντικό τμήμα μιας συμμαχίας ανταρτών γνωστή ως Ansar Allah και ακολουθούν το Σιιτικό Ισλάμ-θεώρησαν ότι αυτή η κυβέρνηση είναι ελεγχόμενη από ισχυρές δυνάμεις και ανίκανη να προασπιστεί τα συμφέροντα του λαού της. Με αρχηγό τον Hussein Badr al-Din al Houthi, στόχευαν σε μεγαλύτερη αυτονομία για τις επαρχίες τους και στην προστασία τους από την επιρροή του Σουνιτικού Ισλάμ. Το 2013 εκμεταλλεύτηκαν την αναρχία που επικράτησε-ιδιαίτερα στο εσωτερικό του στρατού- και πήραν υπό τον έλεγχό τους την βόρεια επαρχία της Saada και των γειτονικών περιοχών ενώ παράλληλα η Al Qaeda στην Αραβική Χερσόνησο (AQAP) απέκτησε τον έλεγχο περιοχών στον νότο.
Ο Hadi, αντιλαμβανόμενος το βαθύ χάσμα που επικρατούσε ανάμεσα στις φυλές, προσπάθησε να αναδιοργανώσει την χώρα και να εγκαθιδρύσει ομοσπονδιακή κυβέρνηση με έξι επαρχίες και κατ’αυτόν τον τρόπο να ισορροπήσει την κατάσταση στο εσωτερικό.  Οι Houthis, αποτελώντας το 30-35% του Σιιτικού πληθυσμού της χώρας, αντέδρασαν και κατέφυγαν στην χρήση βίας. Το 2014 εισήλθαν στην πρωτεύουσα, Σαναά. Ο Hadi μετέφερε τον ολιγάριθμο στρατό του στην πρωτεύουσα, δίνοντας κατ’αυτόν τον τρόπο στην AQAP την ευκαιρία να καταλάβει περισσότερα εδάφη στον νότο.
Τον Ιανουάριο του 2015 οι Houthis ενίσχυσαν την κατάληψη της πρωτεύουσας και τοποθέτησαν  τον Al-Hadi και τους υπουργούς του σε κατ’οίκον περιορισμό, ο οποίος δραπέτευσε στο Aden και αργότερα κατέφυγε στο εξωτερικό, τον Μάρτιο του ιδίου έτους. O Al-Hadi, μην επιθυμώντας την άνοδο των Houthis στην εξουσία, έθεσε ως κυρίαρχο υποψήφιο για την θέση του πρωθυπουργού τον Ahmad Awad bin Mubarak. Κάτι τέτοιο ωστόσο δεν έβρισκε σύμφωνους τους Houthis, καθώς επιθυμούσαν ένα δικό τους άτομο στην θέση αυτή.
Οι προσπάθειες του Ο.Η.Ε. για ειρηνική επίλυση των διαφορών απέβησαν άκαρπες και οι εχθροπραξίες συνεχίστηκαν.  Ύστερα από τετράμηνη μάχη με εκατοντάδες θύματα, οι φιλοκυβερνητικές δυνάμεις απέτρεψαν την κατάληψη του Aden από τους επαναστάτες. Εκμεταλλευόμενοι τις αναταραχές, οι τζιχαντιστές της Αραβικής Χερσονήσου και «θυγατρικές» οργανώσεις του αυτοαποκαλούμενου Ισλαμικού Κράτους κατέλαβαν εδάφη στην Νότιο Υεμένη και συνέχισαν να διενεργούν φονικές επιθέσεις κυρίως στην πόλη Aden, η οποία υπάγεται στον έλεγχο της κυβέρνησης.
Στις 26 Μαρτίου του 2015, η συμμαχία των κρατών του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου, υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας, επενέβη στρατιωτικά κατά των Houthis, στοχεύοντας στην αποκατάσταση στην εξουσία της νόμιμης κυβέρνησης. Το εναρκτήριο έναυσμα έδωσε η κίνηση του Ιράν να εκπλεύσει ναυτικά σκάφη στον Κόλπο, με πρόσχημα την καταπολέμηση της πειρατείας, ενώ στην πραγματικότητα παρείχαν εξοπλισμό στους Houthis.
Στις 2 Δεκεμβρίου 2017 ο Saleh, δήλωσε στην τηλεόραση ότι ήταν έτοιμος για μια καινούρια σελίδα με σκοπό τον τερματισμό του πολέμου και κάλεσε τον συνασπισμό υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας να σταματήσει τις αεροπορικές επιθέσεις και να άρει τον αποκλεισμό που έχει επιβάλλει στην Υεμένη. Δύο μέρες αργότερα δολοφονείται.

Ανθρωπιστική κρίση

Η Υεμένη είναι ένα κράτος στρατηγικής σημασίας και σε κομβικό σημείο, με αποτέλεσμα η αναταραχή στο εσωτερικό του να μην αφήνει αδιάφορη την διεθνή κοινότητα και τους περιφερειακούς δρώντες. Από την πλευρά του ο Ο.Η.Ε. κάνει λόγο για βάναυση παραβίαση του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου. Οι αριθμοί μιλάνε από μόνοι τους, φανερώνοντας το μέγεθος της ανθρωπιστικής καταστροφής. Συγκεκριμένα 20 εκατ. άνθρωποι είναι σε ανάγκη ανθρωπιστικής βοήθειας και έχουν υποσιτιστεί λόγω της έλλειψης τροφίμων, ως αποτέλεσμα του αποκλεισμού από μέρους της Σαουδικής Αραβίας. Επιπροσθέτως, 3 εκ. άνθρωποι αναγκάστηκαν να μετακινηθούν λόγω της ανασφάλειας που επικρατεί, ενώ ο μισός πληθυσμός δεν έχει πρόσβαση σε ασφαλή τρόφιμα.

Ανάμειξη τρίτων κρατών

Παρά το γεγονός ότι πρόκειται για εσωτερική διαμάχη, η κρίση απασχολεί και τρίτα κράτη, ιδιαιτέρως τους περιφερειακούς δρώντες, οι οποίοι έχουν ταχθεί είτε με τους Houthis είτε με τον Hadi. Εκτενέστερα, το Ιράν έχει προσφέρει την βοήθειά του-κυρίως σε ό, τι αφορά τον εξοπλισμό- στους Houthis. Ας μην ξεχνάμε ότι είναι ιδεολογικοί οι λόγοι που συνδέουν το Ιράν με τους Houthis, καθώς και οι δύο ακολουθούν το Σιιτικό Ισλάμ. Αντίστοιχα η Σαουδική Αραβία, ασκώντας παράλληλα επιρροή στα κράτη της περιφέρειας όπως το Μπαχρέιν, το Κουβέιτ, το Κατάρ, η Ιορδανία, το Σουδάν και η Αίγυπτος, στοχεύει στην υπεράσπιση της διεθνώς αναγνωρισμένης κυβέρνησης της Υεμένης πολεμώντας τους Houthis. Ειδικότερα, η Σαουδική Αραβία και τα κράτη αυτά επέβαλαν έναν μερικό αεροπορικό και ναυτικό αποκλεισμό στην Υεμένη, ώστε να μην έχουν πρόσβαση οι Houthis στις προμήθειες. Όμως αυτό έμελλε να έχει αρνητικές συνέπειες στον λαό της Υεμένης, προκαλώντας μεγάλη λιμό. Από την μεριά τους, το Djibouti και η Σομαλία επέτρεψαν την χρήση του εναέριου χώρου, των θαλάσσιων υδάτων και των στρατιωτικών τους βάσεων από την Σαουδική Αραβία.
Όντας υπερδύναμη, οι ΗΠΑ δεν μένουν αμέτοχες σε αυτήν την περιφερειακή κρίση. Δείχνουν την υποστήριξή τους προς την νόμιμη κυβέρνηση του Hadi και επιθυμούν την αποκατάσταση της ισορροπίας ισχύος, παρέχοντας γι’αυτόν τον σκοπό όπλα, πληροφόρηση και λογιστική υποστήριξη προς την κυβέρνηση του Hadi. Την ίδια οδό ακολουθεί και το Ηνωμένο Βασίλειο. Σημαντικό είναι να αναφερθεί το γεγονός ότι οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, η Ισπανία, ο Καναδάς και η Τουρκία διέθεσαν όπλα στην Σαουδική Αραβία συνολικής αξίας 5,9$ δις, εξοπλίζοντάς την με drones, βόμβες και πυραύλους. Με βάση όμως την συνθήκη εμπορίας όπλων θεωρείται παράνομη αυτή η ενέργεια, καθώς απαγορεύεται η μεταφορά όπλων όταν αυτά χρησιμοποιούνται σε παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου. Ας παραθέσουμε το σχετικό απόσπασμα όπως ορίζεται από την Συνθήκη:

‘’ …Κανένα Κράτος Μέρος δεν επιτρέπεται να αδειοδοτεί τη μεταφορά συμβατικών όπλων που καλύπτονται από το Άρθρο 2(1) ή ειδών που καλύπτονται από το Άρθρο 3 ή το Άρθρο 4, εάν γνωρίζει κατά το χρόνο της αδειοδότησης, ότι τα όπλα ή τα είδη πρόκειται να χρησιμοποιηθούν για τη διάπραξη γενοκτονίας, εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, σοβαρών παραβιάσεων των Συμβάσεων της Γενεύης του 1949, επιθέσεων κατά μη στρατιωτικών στόχων ή προστατευόμενων αμάχων, ή άλλων πολεμικών εγκλημάτων, όπως ορίζεται από διεθνείς συμφωνίες στις οποίες είναι Συμβαλλόμενο Μέρος.’’
Όσον αφορά το κόστος της συμμετοχής στον πόλεμο, είναι μικρότερο για το Ιράν απ’ό, τι είναι για την Σαουδική Αραβία και αυτό διότι το Ιράν παρέχει χαμηλής τεχνολογίας οπλικά συστήματα στους Houthis. Αντίθετα, το κόστος είναι αρκετά μεγαλύτερο για το βασίλειο της Σαουδικής Αραβίας, διότι αφενός δεν έχουν καταφέρει να νικήσουν τους Houthis(μία ολοκληρωτική νίκη εναντίον τους θα είναι αρκετά δύσκολη και χρονοβόρα) και αφετέρου δεν έχει καταφέρει να διασφαλίσει τα σύνορά της.

 

Είναι ένα ζήτημα που αφορά την Ελλάδα;

Ο εμφύλιος πόλεμος στην Υεμένη πέρα από τις εσωτερικές αναταραχές δύναται να προκαλέσει και περιφερειακές εντάσεις. Δεδομένου ότι τα γεγονότα αυτά διαδραματίζονται σε μια γεωστρατηγικά σημαντική περιοχή η οποία επηρεάζει και την Ελλάδα, είναι ένα θέμα που θα πρέπει να εστιάσουμε την προσοχή μας ειδικά αν αναλογιστούμε ότι θυγατρικές του Ισλαμικού Κράτους και η Al Qaeda αυξάνουν τις εδαφικές τους κατακτήσεις στην Υεμένη και επεκτείνονται. Πέρα από αυτό, η κρίση αυξάνει τον αριθμό των ανθρώπων που αναγκάζονται να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους λόγω της ανασφάλειας που επικρατεί. Άρα, ελλοχεύει ο κίνδυνος της αύξησης του κύματος των προσφύγων προς τις Μεσογειακές χώρες σε μία εποχή όπου η Ευρώπη ήδη έχει δεχτεί έναν υπέρογκο αριθμό προσφύγων από την Συρία.

 

Γεωστρατηγική σημασία της Υεμένης

Δεδομένου ότι το εμπόριο ανάμεσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, την Κίνα, την Ιαπωνία, την Ινδία καθώς και των υπόλοιπων κρατών της Ασίας περνάει καθημερινά από το Bab el-Mandeb, ή αλλιώς από τις «Πύλες των Δακρύων», αντιλαμβανόμαστε την υψηλής σημασίας γεωστρατηγική θέση της Υεμένης. Βρίσκεται σε ένα κομβικό σημείο και συνδέει την Ερυθρά Θάλασσα με τον κόλπο του Aden, την Αραβική Θάλασσα και τον Ινδικό ωκεανό. Το Bab-el Mandeb είναι ένας δίαυλος μεταφοράς του διεθνούς εμπορίου, άρα ορθώς θα μπορούσαμε να τον χαρακτηρίσουμε ως αρτηρία.
Ο εμφύλιος στην Υεμένη επηρεάζει όχι μόνο την Σαουδική Αραβία και το Ιράν αλλά και τους υπόλοιπους περιφερειακούς δρώντες όπως το κράτος του Ισραήλ. Για το Ισραήλ, η Υεμένη αποτελεί την έξοδό του προς τον Ινδικό Ωκεανό, ενώ από μέρους της Σαουδικής Αραβίας υποβόσκει ο φόβος ότι η Υεμένη θα αναπτύξει καλές σχέσεις με το Ιράν, κάτι το οποίο θα ευνοούσε αναταράξεις και επαναστάσεις εναντίον τους. Άρα, επιβεβαιώνεται το γεγονός ότι δεν πρόκειται απλά για μια εσωτερική κρίση του κράτους. Επηρεάζει τους διεθνείς και περιφερειακούς δρώντες της περιοχής και κατά συνέπεια δεν μπορούν να μείνουν αμέτοχοι.
Από την πλευρά των ΗΠΑ, η υποστήριξη προς την νόμιμη κυβέρνηση της Υεμένης και η βοήθεια που της παρέχουν στοχεύει στο να αποτρέψει το Ιράν, τη Ρωσία ή την Κίνα να αποκτήσουν στρατιωτικές βάσεις. Το παράδοξο το οποίο παρατηρείται εδώ είναι ότι το Ισραήλ και η Σαουδική Αραβία ένωσαν τις δυνάμεις τους για έναν κοινό σκοπό, να αποτρέψουν το Ιράν να αποκτήσει μεγαλύτερη ισχύ και επιρροή στην ευρύτερη περιφέρεια, καθώς κάτι τέτοιο θα ήταν αντίθετο προς τα συμφέροντά τους. Λαμβάνοντας υπόψιν ότι η Σαουδική Αραβία δεν είναι αρκετά ικανή ώστε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά μόνη της το Ιράν, αντιλαμβανόμαστε τον λόγο για τον οποίο έχει συνάψει συμμαχίες.

Συμπεράσματα

Οι εχθροπραξίες ανάμεσα στις δύο πλευρές συνεχίζονται και μία ολοκληρωτική νίκη  της μίας ή της άλλης πλευράς θα ήταν δύσκολο να επιτευχθεί. Υπάρχει η ανάγκη για την εγκαθίδρυση μιας νέας, αξιόπιστης κυβέρνησης ύστερα από κοινή συμφωνία, η οποία θα επαναφέρει την ασφάλεια στο εσωτερικό της χώρας και θα δώσει τέλος στις εχθροπραξίες. Κάτι τέτοιο όμως θεωρείται δύσκολο, λόγω της έλλειψης εσωτερικής συνοχής και εθνικής ταυτότητας. Το Ιράν και η Σαουδική Αραβία  θα μπορούσαν να δώσουν μία θετική τροπή στα πράγματα και να καταβάλλουν μία προσπάθεια, υπό την αιγίδα του Ο.Η.Ε, για την εξεύρεση ειρηνικής λύσης. Μία μεγαλύτερη αποσταθεροποίηση στην περιοχή της Αραβικής Χερσονήσου θα είχε συνέπειες για την διεθνή κοινότητα καθώς θα μπορούσε να οδηγήσει  στην έξαρση του φαινομένου της τρομοκρατίας, το οποίο έχει ήδη λάβει τεράστιες διαστάσεις, καθώς επίσης και στην άνοδο των τιμών του πετρελαίου εξέλιξη που θα επηρεάσει αρνητικά τη διεθνή οικονομία.

 

Πηγές

 

YEMEN: THE FORGOTTEN WAR, [Online] 2018, https://www.amnesty.org/en/latest/news/2015/09/yemen-the-forgotten-war/

Le Yémen face à la «pire crise humanitaire de la planète», Yohan Blavignat   Mis à jour le 23/11/2017 à 11:31  Publié le 23/11/2017 à 08:23, http://www.lefigaro.fr/international/2017/11/23/01003-20171123ARTFIG00050-le-yemen-face-a-la-pire-crise-humanitaire-de-la-planete.php

The Geopolitics behind the War in Yemen (I), MAHDI DARIUS NAZEMROAYA | 30.03.2015 | WORLD / AMERICAS, MIDDLE EAST, https://www.strategic-culture.org/news/2015/03/30/the-geopolitics-behind-the-war-in-yemen-i.html

Yemen crisis: Who is fighting whom?, 2 December 2017, http://www.bbc.com/news/world-middle-east-29319423

Yemen: “Now there will be a new level of civil war”, 4 Dec 2017, http://www.aljazeera.com/news/2017/12/yemen-level-civil-war-171204162917355.html

The war the world ignores, How—and why—to end the war in Yemen, A pointless conflict has caused the worst humanitarian crisis in the world, Nov 30th 2017, https://www.economist.com/news/leaders/21731823-pointless-conflict-has-caused-worst-humanitarian-crisis-world-howand-whyto-end

Saudis must lift Yemen blockade or ‘untold’ thousands will die, UN agencies warn, Patrick Wintour Diplomatic editor, Thu 16 Nov 2017, https://www.theguardian.com/world/2017/nov/16/lift-yemen-blockade-to-save-children-un-agencies-tell-saudis

Κύρωση της Συνθήκης Εμπορίας Όπλων, Νόμος 4365/2016 – ΦΕΚ 16/Α/12-2-2016, https://www.e-nomothesia.gr/kat-opla-ekrektika-puromakhika/nomos-4365-2016.html