Ελληνικά
Γράφει ο Αθανάσιος Χατζηιωάννου, Δόκιμος Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ
Η εγκαθίδρυση της θρησκευτικής ελευθερίας στην περιοχή του Καυκάσου μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ το 1991,οδήγησε σε μια έξαρση της μέχρι τότε απαγορευμένης θρησκευτικής λατρείας με τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό να κυριαρχεί στην Αρμενική και την Γεωργιανή κοινότητα[1] και το Ισλάμ να είναι η επικρατούσα θρησκεία του Αζερμπαϊτζάν, της Τσετσενίας και της Ινγκουσετίας.[2] Παρόλο που οι θρησκευτικές διαφορές δεν λειτουργούν ως καταλύτης για τις συγκρούσεις στην περιοχή, η πίστη λειτουργεί ως συλλογική ταυτότητα για τους καυκάσιους Χριστιανούς και Μουσουλμάνους, διαχωρίζοντας τους μεν από τους δε στις μεταξύ τους διαμάχες, συμπληρώνοντας τις, εξασθενημένες από το σοβιετικό παρελθόν, εθνικές ταυτότητες των γηγενών δημοκρατιών[3] και ευνοώντας την σημερινή αστάθεια και αμοιβαία καχυποψία στην περιφέρεια.[4] Συγχρόνως, η διάσταση Χριστιανισμού-Ισλάμ επεκτείνεται και στον τρόπο οργάνωσης της κοινωνικής και πολιτικής ζωής. Ειδικότερα, η Ισλαμική ταυτότητα των καυκάσιων λαών όπως το Ιράν, η Τουρκία, το Αζερμπαϊτζάν και η Τσετσενία, ασκεί επιρροή στην οργάνωση της κοσμικής εξουσίας ,ενθαρρύνοντας την διατήρηση αναχρονιστικών θεσμών κοινωνικού συντηρητισμού και κρατικού συγκεντρωτισμού καθώς και μια γενικότερη προσκόλληση στην Ασιατική και Ανατολίτικη σφαίρα επιρροής.
Στο νοτιότερο άκρο της Ρωσικής Ομοσπονδίας ,η δημοκρατία της Τσετσενίας καταλαμβάνει μέρος της Υπερκαυκασίας και συνορεύει με τις αυτόνομες δημοκρατίες της Ινγκουσετίας και του Νταγκεστάν. Η περιοχή έχει αναδειχθεί ως το προπύργιο του Ισλάμ και η πύλη εισόδου του Σαλαφιστικού Ισλάμ[5] στο εσωτερικό της Ρωσικής επικράτειας, με τους Τσετσένους μουσουλμάνους να αριθμούν περί το ένα εκατομμύριο ,ενώ οι αυτόχθονες φυλές έχουν μακρά ιστορία απέναντι στις προσπάθειες καθυπόταξης τους, με τις Τσαρικές εισβολές του 18ου και 19ου αιώνα να συναντάνε σφοδρή ένοπλη αντίσταση από τους Τσετσένους(Καυκάσιος πόλεμος) και τους τελευταίους να εκμεταλλεύονται την πολιτική ανισορροπία που ακολούθησε τον Ρωσικό εμφύλιο για να δημιουργήσουν ανεξάρτητο κράτος, το οποίο κατέληξε να ενσωματωθεί στην σοβιετική πια Ρωσία. Την σοβιετική διακυβέρνηση θα ακολουθήσει και ένας πολιτικός μετασχηματισμός της Τσετσενίας, η οποία θα απολαμβάνει ορισμένη αυτονομία από το Κρεμλίνο το 1924, αλλά μετά από 10 χρόνια θα σχηματίσει μαζί με την Ινγκουσετία, μια νέα αυτόνομη δημοκρατία εντός των σοβιετικών ορίων.[6] Μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο λαός της Τσετσενίας και της Ινγκουσετίας θα γνωρίσουν τον τρόμο της Μεγάλης Εκκαθάρισης του Στάλιν, όταν το 1944, όλοι οι πολίτες της δημοκρατίας θα εξοριστούν στις ασιατικές στέπες με το πρόσχημα της συνεργασίας τους με τους Ναζί και τα εδάφη της, θα μοιραστούν ανάμεσα στις γειτονικές δημοκρατίες. Ο Χρουστώφ θα επαναφέρει την ΣΣΔ της Τσετσενίας-Ινγκουσετίας το 1957,ωστόσο τα τραύματα του 1944 και η απαγόρευση Τσετσένων και Ινγκουσετίνων να επιστρέψουν σε εδάφη που είχαν εγκατασταθεί άλλες εθνότητες κατά την απουσία τους, θα τροφοδοτήσει την αντιπαράθεση με την Μόσχα. Τα επόμενα χρόνια, οι Τσετσένοι θα καταφέρουν να διεισδύσουν στην κομμουνιστική διοίκηση και να ελέγξουν τις τοπικές δυνάμεις καταστολής.
Η διάλυση της ΕΣΣΔ το 1991 θα δώσει το έναυσμα στην Τσετσενική ηγεσία για την προώθηση των αιτημάτων ανεξαρτησίας της, με τον νεοεκλεγμένο πρόεδρο του Κομμουνιστικού Κόμματος Τσετσενίας, Ντζοχάρ Ντουντάεβ μαζί με το Τσετσενικό Κοινοβούλιο να κηρύσσουν μονομερώς την ανεξαρτησία της επικράτειας και την μετονομασία της σε Δημοκρατίας της Ιτσκερίας. Η απάντηση του προέδρου Γιέλτσιν, ήρθε με τον οικονομικό αποκλεισμό της Τσετσενίας και την μετέπειτα αποστολή ρωσικού στρατού στην περιοχή για την επαναφορά της στον έλεγχο της Μόσχας[7] σηματοδοτώντας με αυτόν τον τρόπο, και την αρχή του Πρώτου Τσετσενικού Πολέμου. Μετά από δύο χρόνια βίαιων συγκρούσεων, η εξασθένιση του ομοσπονδιακού στρατού αλλά και του πολιτικού κεφαλαίου του Γιέλτσιν, σε συνδυασμό με την σθεναρότητα των Τσετσένων ανταρτών ανάγκασαν το Κρεμλίνο να τερματίσει την επέλαση του και να συμφωνήσει στην ανασκόπηση των τσετσενικών απαιτήσεων για ανεξαρτησία, μετά από πέντε χρόνια. Τα θύματα της σύρραξης υπολογίζονται ανάμεσα στις 45.000 και 60.000 άτομα, ενώ η Τσετσενική πρωτεύουσα Γκρόζνυ καταστράφηκε.
Η εισβολή Τσετσένων μαχητών στο γειτονικό Νταγκεστάν το 1999, με στόχο την προσάρτηση του στην Τσετσενία και τον σχηματισμό μιας Ισλαμικής Καυκάσιας πολιτείας υπήρξε η αφορμή για την διατάραξη της ανακωχής και το ξεκίνημα του Δεύτερου Τσετσενικού Πολέμου. Η άφιξη του ρωσικού στρατού απώθησε τους αντάρτες και σύντομα ακολούθησε μια δεύτερη εισβολή των Ρώσων στην Τσετσενία, η οποία στέφθηκε αυτήν την φορά με επιτυχία, εφόσον κατέληξε στην κατάληψη του μεγαλύτερου μέρους της δημοκρατίας από τους Ομοσπονδιακούς ενόπλους, με εξαίρεση τις νότιες εσχατιές της.
Στις δύο συρράξεις, το Ισλάμ διαφαίνεται να χρησιμοποιήθηκε για να συσπειρώσει τους αποσχιστές και να ριζοσπαστικοποιήσει τον Τσετσενικό εθνικισμό, τοποθετώντας εθνικιστές και ισλαμιστές υπό την ίδια πολιτική σκέπη ενάντια στους «άπιστους καταπιεστές» Ρώσους, γεγονός που αποδεικνύεται και από την δραστηριοποίηση ισλαμιστικών τρομοκρατικών οργανώσεων στην περιοχή αλλά και από την γενικότερη μουσουλμανική χροιά με την οποία έχει ενδυθεί το κίνημα από τους ηγέτες του.[8]. Μέχρι σήμερα, στα ακρότατα σημεία της χώρας, που η Μόσχα de facto δεν ελέγχει, έχουν εγκατασταθεί οι εναπομείναντες Τσετσένοι αποστάτες αλλά και μια απύθμενη γκάμα εξτρεμιστικών ισλαμιστικών ομάδων, τις οποίες συντόνιζε παλαιότερα το Καυκάσιο Εμιράτο, μια ακραία αυτονομιστική οργάνωση Τζιχαντιστών του Καυκάσου και πλέον, μετά την παρακμή του τελευταίου, συντονίζει το Vilayat Kavkaz[9], το παράρτημα του ISIS στον Καύκασο, με στόχο την δημιουργία ενός Ισλαμικού κράτους του Βορείου Καυκάσου, εκδιώχνοντας οποιοδήποτε ψήγμα ρωσικής παρουσίας ή νόμου στην περιοχή και αντικατάστασης του τελευταίου με τον Ιερό Ισλαμικό Νόμο, την επονομαζόμενη Σαρία.[10] Μετά το τέλος των τελευταίων συρράξεων, οι Τσετσένοι αντάρτες εξακολουθούν να μάχονται εναντίον της Μόσχας, έχοντας ωστόσο πλέον αλλάξει την τακτική τους, καταφεύγοντας σε τρομοκρατικά χτυπήματα εναντίον Ρώσων αμάχων και σποραδικές ανταλλαγές πυρών με ομοσπονδιακούς στρατιώτες, ενώ και στην ίδια την περιοχή του Βόρειου Καυκάσου ανθεί η εγκληματικότητα και η μαύρη αγορά.
Ολοκληρώνοντας την παρούσα ανάλυση, το μέλλον την Τσετσενίας αναμένεται να καθοριστεί από την δυναμική της σχέσης του Πούτιν με τον τωρινό της πρόεδρο, Ramzan Kadyrov καθώς παρά την επιτυχία του όσον αφορά τον περιορισμό της δραστηριότητας αυτονομιστών και Τζιχαντιστών, ο υπερβάλλων ζήλος του Τσετσένου Προέδρου στην αντιμετώπιση των εχθρών του Πούτιν, οι αλλοπρόσαλλές πολιτικές του κινήσεις, η βαθιά διαφθορά του καθεστώτος του και φυσικά οι προσπάθειες του να χειραγωγήσει την Μόσχα για να διατηρεί την εξουσία, έχει οδηγήσει το πάλαι πότε φιλικό Κρεμλίνο σε ακραία καχυποψία απέναντι σε αυτόν και την αυτόνομη δημοκρατία του[11].
Βιβλιογραφία
Λευτέρης Δρακόπουλος, Καύκασος και Κεντρική Ασία : Ισλαμική ταυτότητα και διακρατικές σχέσεις, Αθήνα 1988
Μάνος Καραγιάννης, Εθνοτικές συγκρούσεις στον Καύκασο και την Κεντρική Ασία : μία συγκριτική ανάλυση, Αθήνα 2005
Frederik Coene, The Caucasus: An Introduction, 2010 New York
Παναγιώτης Σουλτάνης κ. α , Πάπυρος Larousse(Το παπυράκι), Αθήνα 2003
Pulitzer Center
http://www.eng.kavkaz-uzel.eu/
Worldpolicy.org
www.vox.com
Σημειώσεις
[1] Frederick Coene, 2010 σ.82
[2] Frederick Coene, 2010 σ.86
[3] Καραγιάννης Μ. 2005, σ.54
[4] Δρακόπουλος Λ. 1998 σ.21
[5] https://worldpolicy.org/2013/04/19/islam-and-chechnya/
[6] Καραγιάννης Μ. 2005, σ.33
[7] Frederik Coene, 2010 σ.143
[8] Pulitzer Center http://pulitzercenter.org/reporting/eurasia-caucasus-soviet-union-tsarnaev-boston-marathon-chechnya-dagestan-georgia-armenia-azerbaijan-culture-geography-violence-religion-conflict (6/1/2016)
[9] http://www.understandingwar.org/backgrounder/isis-declares-governorate-russia%e2%80%99s-north-caucasus-region
[10] http://eng.kavkaz-uzel.ru/articles/11635 (6/1/2016)
[11] https://www.vox.com/2016/7/11/12148922/vladimir-putin-ramzan-kadyrov-chechnya