Οι προτεραιότητες της Πορτογαλικής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ

Γράφει ο Πέτρος Γκάτζιος, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ

 

Εισαγωγή

Η γερμανική Προεδρία -που για μερικούς ήταν ίσως η μοναδική που μπορούσε να διαχειριστεί αυτή την πρωτόγνωρη κατάσταση που βιώνουμε με την πανδημία-έδωσε την σκυτάλη στην πορτογαλική[1] με αρκετές εκκρεμότητες (leftovers), παρά τις επιτυχίες που σημείωσε.

Και αυτό γιατί παρά τις δυσκολίες γύρω από τη συμφωνία που επιτεύχθηκε τελικά για το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ) για το 2021-2027 και το Ταμείο Ανάκαμψης[2], η πορτογαλική Προεδρία πρέπει τώρα να επικεντρωθεί στο δύσκολο κομμάτι της εφαρμογής αυτής της συμφωνίας, με την υγειονομική κρίση λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού να παραμένει στο επίκεντρο και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να δυσκολεύεται να συντονίσει τις πολιτικές σχετικά με την διανομή των εμβολίων.

Πρόλογος

Στην ανάλυση αυτή λοιπόν, θα αναφέρω τις σημαντικότερες κατά την άποψή μου πτυχές των προτεραιοτήτων[3] της πορτογαλικής προεδρίας, επισημαίνοντας ορισμένους προβληματισμούς και σκέψεις επ’αυτών, με κριτική και όχι κακοπροαίρετη διάθεση, αναγνωρίζοντας σε μεγάλο βαθμό τις δυσκολίες και τα εμπόδια που έχει να υπερβεί η εκ περιτροπής προεδρία, έχοντας παράλληλα και εμπιστοσύνη στον τρόπο διαχείρισης.

Ξεκινάω με το Σύνθημα: «Ώρα για αποτελέσματα: μια δίκαιη, πράσινη και ψηφιακή ανάκαμψη». Παρόλο που ο κατάλογος των προτεραιοτήτων περιλαμβάνει πέντε μεγάλους τομείς, κατά την άποψή μου η Πορτογαλία θα εστιάσει στην οικονομικό-κοινωνική ανάκαμψη, τον κοινωνικό πυλώνα και την στρατηγική αυτονομία της Ευρώπης.

ΠΔΠ 2021-27_Next Generation EU

Ως προς την ενίσχυση της ανθεκτικότητας της Ευρώπης, και την εκκίνηση  του νέου ΠΔΠ 2021-2027 και του Next Generation EU, με σκοπό την ανάκαμψη της ευρωπαϊκής οικονομίας και τη δημιουργία θέσεων εργασίας, η διάθεση μπορεί να είναι αισιόδοξη, ωστόσο η εξίσωση περιλαμβάνει πολλές μεταβλητές που δύσκολα μπορεί να επιλυθεί σε διάστημα λίγων μηνών.

Με τα σημερινά δεδομένα, τα τελικά κείμενα Εθνικών Προγραμμάτων Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας των κρατών-μελών θα κατατεθούν προς έγκριση τον Απρίλιο και δεν αναμένεται κάποια εκταμίευση πριν το β εξάμηνο του 2021. Δεν πρέπει να διαφεύγει ότι το μεγαλύτερο κομμάτι των πόρων θα είναι επιχορηγήσεις που σημαίνει πως πρέπει να είναι άρτια γραμμένα και επαρκώς τεκμηριωμένα.

Από την άλλη όμως, το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών χωρών έχει διευρυνθεί αρκετά, αφήνοντας πίσω ένα τεράστιο δημόσιο χρέος. Ήδη οι διαφορετικές ταχύτητες αντιμετώπισης της πανδημίας έριξαν την κυβέρνηση στην Ιταλία ενώ και η μετάλλαξη της αγοράς εργασίας με τις τόσες κοινωνικές ανισότητες που έχει προκαλέσει, είναι πολύ δύσκολο να επαναφέρει την οικονομία και τις σχέσεις απασχόλησης στα προ πανδημίας επίπεδα, τουλάχιστον σε βραχυπρόθεσμο επίπεδο.

Κοινωνικός πυλώνας και Συνέδριο για το Μέλλον της Ευρώπης

Στη Σύνοδο Κορυφής για τα κοινωνικά θέματα (Πόρτο, 7-8/5/2021), στόχος είναι να υπογραφεί κοινή δήλωση, δεσμευτικού χαρακτήρα για τον κοινωνικό πυλώνα (με την κατοχύρωση κοινωνικών δικαιωμάτων, όπως το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα), ο οποίος πράγματι μπορεί να ενδυναμώσει την εμπιστοσύνη των πολιτών.

Προς αυτή την κατεύθυνση, η συμφωνία να ξεκινήσει -ένα χρόνο μετά από ότι είχε προγραμματιστεί-  το «Συνέδριο για το Μέλλον της Ευρώπης», την Ημέρα της Ευρώπης (9/5/2021), υπό την εξουσία των Προέδρων του Συμβουλίου, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, με την συνδρομή μία «εκτελεστικής Επιτροπής» είναι προς την σωστή κατεύθυνση[4]. Άλλωστε η Ένωση πρέπει να προετοιμαστεί καλύτερα για το μέλλον- με άμεση συμμετοχή των πολιτών της όμως- και να συζητήσει για το ποια είναι η Ευρώπη και πώς προβάλλεται η ισχύς της στις γεωπολιτικές εξελίξεις συνολικά. Και εδώ η έμφαση που θα αποδοθεί στην στρατηγική αυτονομία της ΕΕ είναι σημαντική.

Στρατηγική Αυτονομία

Παρόλο που η στρατηγική αυτονομία υπάρχει ως έννοια από το 2016, αυτή δεν αφορά μόνο την ενίσχυση και τη μεταρρύθμιση της Κοινής Πολιτικής Άμυνας και Ασφάλειας στο πεδίο εφαρμογής της ΚΕΠΠΑ, αλλά περιλαμβάνει μια ευρύτερη κατανόηση που αφορά επίσης θεμελιώδη ζητήματα σχετικά με τον ρόλο και την επιρροή της εξωτερικής πολιτικής της Ευρώπης.

Όταν αναφερόμαστε στην στρατηγική αυτονομία της Ένωσης, εννοούμε την ικανότητα να κάνει η τελευταία περισσότερα, κατά προτίμηση με άλλους δρώντες, αλλά αν χρειαστεί και μόνη της. Η στρατηγική αυτονομία όπως σωστά το έθεσε ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου κ.Σαρλ Μισέλ[5], «αποτελεί προτεραιότητα, η οποία απορρίπτει τον προστατευτισμό, δίνοντας παράλληλα έμφαση στην ανάγκη η ΕΕ να αποτελέσει παγκόσμιο παράγοντα με ενισχυμένες εταιρικές σχέσεις σε όλο τον κόσμο».

 Πρέπει όμως να γίνει κατανοητό σε όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ πως μία περισσότερο αυτόνομη στρατηγική της Ένωσης σε θέματα Άμυνας, δεν σημαίνει υποβάθμιση του ΝΑΤΟ ή της διατλαντικής σχέσης και σε καμία περίπτωση δεν υπονομεύεται η σχέση ΕΕ-ΝΑΤΟ. Η πορτογαλική προεδρία, ευτυχώς το έχει ξεκαθαρίσει από την αρχή αυτό[6].

Διατλαντική σχέση όμως δεν είναι μόνο το ΝΑΤΟ. Είναι και άλλα πράγματα και τα δύσκολα σημεία αυτή την στιγμή αφορούν την εμπορική πολιτική, ιδιαίτερα μετά και την σύναψη εμπορικής σχέσης ΕΕ-Κίνας[7] (30/12/2020). Μην ξεχνάμε και εδώ πρέπει να είμαστε ρεαλιστές, πως για την Ένωση, η Κίνα αποτελεί ταυτόχρονα και συνεργάτη, και ανταγωνιστή, αλλά και συστηματικό αντίπαλο!

 Εξωτερικές Σχέσεις

Εκτός από τα παραπάνω, άλλοι στόχοι στον τομέα αυτό αποτελούν η σύγκληση Συνόδου Κορυφής ΕΕ – Ινδίας, τον Μάιο, η υπογραφή εταιρικών συμφωνιών με τις χώρες ΑΚΕ (Αφρικής, Καραϊβικής και Ειρηνικού), η προώθηση των εμπορικών συμφωνιών με την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία, καθώς και η πραγματοποίηση της Συνόδου Κορυφής ΕΕ – Αφρικανικής Ένωσης, η οποία αρχικώς περιλαμβανόταν στο πρόγραμμα της γερμανικής Προεδρίας. Οι σχέσεις ΕΕ – Αφρικής θα αποτελέσουν βασικό θέμα, λαμβάνοντας υπόψη τόσο τους ιστορικούς δεσμούς της Πορτογαλίας με την ήπειρο αυτή, όσο και την κρισιμότητα των αφρικανικών χωρών σε συνάρτηση με το μεταναστευτικό (χώρες προορισμού και διέλευσης μεταναστών).

Η συνέχιση της ενταξιακής διαδικασίας Αλβανίας και Β. Μακεδονίας  επίσης εντάσσεται μεταξύ των προτεραιοτήτων, όπως και η αναζωογόνηση των σχέσεων της ΕΕ με τις χώρες της Νότιας Εταιρικής Γειτονίας.

Τουρκία

Στην παρούσα φάση και μετά την αντίδραση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου τον Δεκέμβριο, η Τουρκία δείχνει κάποια διάθεση για αλλαγή πλεύσης για αυτό και ξεκίνησαν οι διερευνητικές επαφές με την Ελλάδα.

Το θέμα είναι όμως αυτή η διάθεση και συμπεριφορά να διέπονται από σταθερότητα, διάρκεια και συνέπεια, πάντα υπό το πρίσμα των σχέσεων ΕΕ-Τουρκίας.

 Αρκετές κυβερνήσεις διατηρούν σχέσεις οικονομικών συμφερόντων με την Τουρκία και λαμβάνουν υπόψη το ζήτημα του μεταναστευτικού που χρησιμοποιείται συστηματικά από την τελευταία, ωστόσο παραμένει άγνωστο τι θα συμπεριλαμβάνει η Έκθεση Μπορέλ στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Μαρτίου.

Η Πορτογαλία από ην άλλη έχει εκφράσει την αντίθεσή της αρκετές φορές σε άνομες απαιτήσεις και απειλές κατά των κυριαρχικών δικαιωμάτων κρατών μελών της ΕΕ, και ως Προεδρία θα υπεραμυνθεί των συμφερόντων της Ένωσης, αλλά και των κρατών μελών της, προκειμένου να διασφαλιστεί η περιφερειακή σταθερότητα.

 Brexit

Η Πορτογαλία θα πρέπει επίσης να αντιμετωπίσει και τα ζητήματα που θα προκύψουν μετά την αποχώρηση του ΗΒ από την ΕΕ. Δεν θα ήθελα να διανοηθώ καν την περίπτωση κάποια εθνική ή τοπική βουλή ή ακόμα και το ΕΚ να μην επικυρώσει την συμφωνία που επετεύχθη την παραμονή Χριστουγέννων[8]. Και μπορεί με αυτή την συμφωνία να απετράπη ένα άτακτο Brexit, πολλά ωστόσο θέματα χρήζουν διευκρινίσεων, με έμφαση στην μελλοντική σχέση ΕΕ – ΗΒ, και τις εμπορικές σχέσεις της ΕΕ, τόσο δια της συμμετοχής της στη διαδικασία εκσυγχρονισμού του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, όσο και δια διμερών εμπορικών συμφωνιών.

Νέο Σύμφωνο για Μετανάστευση και Άσυλο

Παράλληλα, η προεδρία θα πρέπει να προχωρήσει το νέο σχέδιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για μια κοινή, ευρωπαϊκή μεταναστευτική πολιτική, το οποίο παρουσιάστηκε τον περασμένο Σεπτέμβριο[9] κι έχει προκαλέσει αντιδράσεις από τις χώρες που δέχονται τον μεγαλύτερο όγκο των προσφύγων και των μεταναστών, όπως η Ιταλία, η Ελλάδα, η Ισπανία και η Κύπρος, αλλά και αυτών που είναι αντίθετες στην υποδοχή τους, όπως η Πολωνία και η Ουγγαρία. Σημασία πρέπει να δοθεί στη θεσμοθέτηση μίας δεσμευτικής και όχι ευέλικτης αλληλεγγύης και στην ουσιαστική ενίσχυση των χωρών της πρώτης γραμμής.

Να υπενθυμίσω πως η συμβολή της Πορτογαλίας στον τομέα αυτό είναι σημαντική, τόσο με την αποδοχή μετεγκατάστασης προσφύγων στην επικράτειά της όσο και με τη συνδρομή της στην προστασία των εξωτερικών συνόρων.

Στόχος της άλλωστε είναι να υπάρξει συμφωνία για έναν ενιαίο μηχανισμό, ο οποίος θα είναι ανθεκτικός και αξιόπιστος και θα βασίζεται σε μια δίκαιη κατανομή καθηκόντων και υποχρεώσεων.

Πράσινη Ευρώπη

Σημαντική προτεραιότητα αποτελεί και η προώθηση για κλιματική ουδετερότητα ως το 2050, στο πλαίσιο του στρατηγικού στόχου να καταστεί η ΕΕ πρωτοπόρος στην κλιματική δράση, μετασχηματίζοντας την οικονομία της. Προγραμματίζονται δύο μεγάλες Διασκέψεις για το σκοπό αυτό: η Διάσκεψη για την Κλιματική Αλλαγή (Φεβρουάριος 2021) και η Διάσκεψη για το Πράσινο Υδρογόνο και την Ενεργειακή Μετάβαση (Απρίλιος 2021). Στο πλαίσιο αυτό εντάσσονται και οι διαπραγματεύσεις για την αναμόρφωση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής.

 Ψηφιακή Ευρώπη

 Σημαντικό στόχο αποτελεί και η επιτάχυνση της ψηφιακής μετάβασης με γνώμονα την ενίσχυση της οικονομικής ανάκαμψης σε τομείς όπως το ηλεκτρονικό εμπόριο, η τηλε-εργασία, η φοίτηση εξ αποστάσεως, αλλά και η ψηφιοποίηση υπηρεσιών υγείας, φορολογίας, δικαιοσύνης. Έμφαση θα δοθεί στην προώθηση της ψηφιακής αυτονομίας, με τη δημιουργία Ενιαίου Ευρωπαϊκού Χώρου Δεδομένων.

Αντί επιλόγου

Λαμβανομένων υπόψη των αλληλεπιδράσεων μεταξύ της πανδημίας και της εύθραυστης γεωπολιτικής, λίγα κράτη θα ήθελαν να βρίσκονται στη θέση της πορτογαλικής προεδρίας. Ωστόσο η Πορτογαλία 35 χρόνια τώρα και μέσα από τις προηγούμενες προεδρίες της έχει δείξει πως μπορεί να ξεπερνάει τις δυσκολίες και να υποστηρίζει το ενωσιακό εγχείρημα, υπεραμυνόμενη εν κατακλείδι τα συμφέροντα της Ένωσης. Μακάρι αυτό να το πετύχει με γοργούς ρυθμούς.

 

Πηγές

 

[1] https://www.2021portugal.eu/en/

[2] https://www.consilium.europa.eu/media/47347/1011-12-20-euco-conclusions-el.pdf, παράγραφοι 1-4.

[3] https://www.2021portugal.eu/en/programme/priorities/

[4] https://www.euractiv.com/section/eu-council-presidency/news/eu27-accept-portuguese-idea-on-conference-on-the-future-of-europe/?utm_source=EURACTIV&utm_campaign=5a6722a0d0-RSS_EMAIL_EN_Politics&utm_medium=email&utm_term=0_c59e2fd7a9-5a6722a0d0-114985487

[5] https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2021/02/03/speech-by-president-charles-michel-at-the-digitaleurope-masters-of-digital-online-event/?utm_source=dsms-auto&utm_medium=email&utm_campaign=Digital+sovereignty+is+central+to+European+strategic+autonomy+-+Speech+by+President+Charles+Michel+at+%22Masters+of+digital+2021%22+online+event

[6] https://www.euractiv.com/section/politics/news/pm-costa-blocking-eu-china-deal-because-of-the-us-would-be-a-terrible-sign/

[7] https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_20_2541

[8] https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_20_2531

[9] https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_20_1706