Ελληνικά
Γράφει ο Μανώλης Δασκαλάκης, Εξωτερικός Συνεργάτης ΚΕΔΙΣΑ
Οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται στο χώρο της βιομηχανίας ιδιωτικής ασφάλειας και εμπλέκονται σε ζώνες υψηλού ρίσκου είναι γνωστές ως «εργολάβοι ιδιωτικής ασφάλειας’’ (PSC) και «ιδιωτικοί στρατιωτικοί εργολάβοι’’ (PMC). Λόγω του μεγάλου φάσματος υπηρεσιών των εταιρειών αυτών έχει εμφανιστεί ο όρος »ιδιωτικοί στρατιωτικοί εργολάβοι και εργολάβοι ασφαλείας’’ (PMSC) ως καταλληλότερος να καλύψει τις δραστηριότητες των επιχειρήσεων που προσφέρουν στρατιωτικές υπηρεσίες και υπηρεσίες ασφαλείας. Ο όρος PMSC (Private Military & Security Contractor) χρησιμοποιείται και από τον ΟΗΕ. Ορίζονται ως εδραιωμένες διεθνείς επιχειρήσεις που προσφέρουν υπηρεσίες να ασκούν βία με συστηματικά μέσα, με στρατιωτικά ή παραστρατιωτικά μέσα. (Ortiz, 2007)
Με τον όρο PMSC έχουν συνδεθεί δύο συγκεκριμένες δραστηριότητες. Η μία είναι αυτή του μισθοφόρου και η άλλη του στρατιωτικού εργολάβου που αναλαμβάνει την υποστήριξη της δημόσιας δύναμης. Ο όρος «μισθοφόρος» κατοχυρώνεται από το πρωτόκολλο της Σύμβασης της Γενεύης το 1949 και αναφέρεται σε άτομο που συμμετέχει σε μία ένοπλη σύγκρουση, δεν είναι υπήκοος χώρας που συμμετέχει σε αυτή και έχει κίνητρο να λάβει μέρος σε εχθροπραξίες για ιδιωτικό κέρδος αφού πολεμά στο πλευρό ενός εμπλεκομένου στη σύγκρουση χάριν αποζημίωσης που είναι αισθητά μεγαλύτερη από αυτή που δίδεται στις τάξεις των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας που λαμβάνει μέρος. Οι μισθοφορικές δραστηριότητες υπήρχαν παλαιότερα σε πολλά στάδια της ιστορίας. Στην αρχαία Αίγυπτο, Ελλάδα και τη Ρώμη, στο Μεσαίωνα ενώ κατά το 19ο αιώνα λόγω του εθνοκυριαρχικού μοντέλου που καθιερώθηκε έλαβαν τη μορφή λεγεώνας και αποτελούν αναπόσπαστο μέλος του Εθνικού Στρατού.
Τέσσερις είναι οι κατηγορίες PMSC. Πρώτη είναι οι παραδοσιακοί μισθοφόροι που λειτουργούν ανεξάρτητα και σποραδικά. Προσλαμβάνονται για να συμμετάσχουν σε ένοπλες συγκρούσεις σε ξένες περιοχές (Smith, 2011). Έπειτα, υπάρχουν οι ιδεολογικοί μισθοφόροι που μοιάζουν πολύ με τους παραδοσιακούς μισθοφόρους αλλά το κίνητρο τους είναι κυρίως ιδεολογικό ή θρησκευτικό και λιγότερο οικονομικό. Οι μουτζαχεντίν που πολέμησαν υπέρ των ισλαμικών συμφερόντων στο Αφγανιστάν και οι Ρώσοι εθελοντές που πολέμησαν στο πλευρό των Σέρβων εναντίον των Αλβανών στον πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας είναι ενδεικτικά παραδείγματα αυτής της κατηγορίας. Τρίτον, μία κατηγορία είναι ένοπλες ομάδες ή ιδιωτική πολιτοφυλακή που παρέχει ασφάλεια σε συγκεκριμένες κοινότητες (Isenberg, 1997, Zarate, 1998). Τέλος, η πιο σύγχρονη μορφή είναι εταιρείες με νομική υπόσταση και παρέχουν ένα ευρύ φάσμα υπηρεσιών και τις προσφέρουν σε όποιον τις ζητήσει. Λειτουργούν σύμφωνα με τους κανόνες του εμπορίου, διαφημίζουν τη δραστηριότητά τους και προσλαμβάνουν προσωπικό αναλόγως των προσόντων του χωρίς περιορισμούς βάση εθνικότητας. Η διαφορά των σύγχρονων PMSC με τους παραδοσιακούς μισθοφόρους είναι μεγάλη όμως δεν έχει ξεκαθαριστεί απόλυτα νομικά. Οι PMSC’s δραστηριοποιούνται υπό ένα γκρίζο καθεστώς που δεν έχει διευκρινιστεί από το Διεθνές Δίκαιο. Το φάσμα των υπηρεσιών που προσφέρουν περιλαμβάνει τις «απλές υπηρεσίες» όπως μεταφορά, φαρμακευτική κάλυψη και τις «πολύπλοκες υπηρεσίες» όπως οπλικά συστήματα, παρακολούθηση και ασφάλεια. Επίσης περιλαμβάνει συμμετοχή σε Ένοπλες και άοπλες συγκρούσεις, ανάλυση κινδύνου, στρατιωτική εκπαίδευση και υλικοτεχνική υποδομή. Μία σημαντική διαφορά ανάμεσα στους PMSC’s και τους παραδοσιακούς μισθοφόρους είναι ότι οι πρώτοι μπορούν να δράσουν για διαφορετικούς πελάτες στην ίδια περιοχή.
Καταλυτικό ρόλο στην εμφάνιση των σύγχρονων ιδιωτικών στρατιωτικών εργολάβων έπαιξαν οι συγκρούσεις στο Αφγανιστάν και το Ιράκ ενώ μετά την τρομοκρατική επίθεση στους Δίδυμους Πύργους στις 11/9/2001, διευρύνθηκαν τα πρότυπα προσφοράς και ζήτησης. Οι εταιρείες αυτές πλέον απέκτησαν αρμοδιότητες που συμπεριελάμβαναν άσκηση νόμιμης βίας, κάτι που πριν ήταν κρατικό μονοπώλιο. (Ortiz, 2009)
Από το 2003 ως το 2007 εργάστηκαν στο Ιράκ 190.000 ιδιωτικοί στρατιωτικοί εργολάβοι και μόνο για τις επιχειρήσεις στο Ιράκ, η Αμερικανική κυβέρνηση διέθεσε 85 δις δολάρια για συμβάσεις με στρατιωτικές εταιρείες. Ενδεικτικό στοιχείο είναι πως το 2010, το 54% εκ των στρατευμάτων (περίπου 250.000 μέλη) που υπερασπίζονταν τα αμερικανικά συμφέροντα σε Ιράκ και Αφγανιστάν ήταν ιδιωτικοί στρατιωτικοί εργολάβοι (Tonkin, 2011). Στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ ήταν ένας τρόπος να αυξηθούν τα έσοδα, που κυμαίνονται από 20 έως 100 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως. Επίσης έγινε προσπάθεια να μειωθεί το δημόσιο κόστος σε περίοδο Ειρήνης και αυτό ευνόησε τις ιδιωτικές συμβάσεις. Επίσης οι διεθνείς ιδιωτικές στρατιωτικές εταιρείες αυξάνονται ραγδαία. Συμμετείχαν στην Αγκόλα σε εμπορικές επιχειρήσεις πετρελαίου και εξορύξεων που υποχρεούνται να έχουν δική τους ασφάλεια. Στο Ιράκ, υποστήριξαν την διπλωματική αποστολή των ΗΠΑ. . Ο Δυτικός κόσμος φαίνεται να αποδέχεται τους PMSC και να έρχεται σε συμφωνίες μαζί τους καθώς αντιμετωπίζονται ως εταιρείες με νομικό πρόσωπο αποβάλλοντας το στίγμα του αιμοσταγή μισθοφόρου. (Loverdos, 2011)
Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 εμφανίζονται εταιρείες παροχής στρατιωτικών υπηρεσιών στη σύγχρονη μορφή τους. Η βιομηχανία των PMSC’s είναι ταχύτατα εξελισσόμενη και σε συνεργασία με δημόσιες δυνάμεις έχει σκοπό τη διασφάλιση της Ειρήνης στις περιοχές που θα κληθεί να αναλάβει δράση. Πελάτες τους μπορεί να είναι εμπορικές επιχειρήσεις, κυβερνητικές εγκαταστάσεις, πρεσβείες κα. Ένας τομέας της βιομηχανίας που έχει ανάγκη διασφάλισης της ομαλής διεξαγωγής όλων των φάσεων της δραστηριότητας της είναι αυτός στις ενέργειας για αυτό βλέπουμε εταιρίες κολοσσούς όπως τη BP, την Exxonmobil και άλλες να συνάπτουν συμβάσεις με αυτές τις εταιρείες. Από την πλευρά των κρατών κυρίως οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο δείχνουν να διαθέτουν πόρους στα πλαίσια της συνεργασίας τους.
Ένας ιδιωτικός στρατιωτικός εργολάβος επίσης μπορεί να προστατεύει δημόσια ή ιδιωτικά κτίρια, να διαχειρίζεται πληροφορίες, κινδύνους και ανθρωπιστικές κρίσεις.
Επειδή έχουν αρμοδιότητα άσκησης βίας, οι εταιρείες αυτές ελέγχονται από τρία κράτη (Tonkin, 2011):
- Το κράτος του προσώπου (φυσικού ή νομικού) που συνάπτει σύμβαση μαζί τους.
- Το κράτος στα όρια του οποίου επιχειρεί η εταιρεία.
- Το κράτος από το οποίο προέρχεται η εταιρεία.
Για τις επαγγελματικές εταιρείες ιδιωτικών στρατιωτικών εργολάβων είναι δύσκολο να αποστασιοποιηθούν από τους παραδοσιακούς μισθοφόρους οι οποίοι δραστηριοποιούνται κατόπιν κυβερνητικών εντολών (περίπτωση της ρωσικής Wagner) και έχουν αμφιλεγόμενη δράση.
ΠΗΓΕΣ:
Zarate, J.C. , 1998, “The emergence of a new Dog of War: Private International Security Companies, International Law and the New World Disorder”, Stanford journal of International Law, Vol. 34, No. 1, p. 91-92.
Smith, D. , 2011 “Has Gaddafi unleashed a mercenary force on Libya?”, The Guardian,; Meo, N., “African mercenaries in Libya nervously await their fate”, The Telegraph, February 27, 2011.
Isenberg, D.,1997, Soldier of Fortune, Ltd.: A Profile of Today’s Private Sector Corporate Mercenary Firms, Center for Defense Information Monograph, November 1997, p. 3; Gaultier, L. et al., The mercenary issue …, op. cit. p. 10
- Godfrey et al , 2013, The private military industry and neoliberal imperialism: Mapping the terrain
Ortiz, C. 2007. “The private military company: an entity at the centre of overlapping spheres of commercial activity and responsibility”. In Private Military and Security Companies. Chances, Problems, Pitfalls and Prospects, Edited
Ortiz, 2009,The new public management of security: the contracting and managerial state and the private military industry, pp 35-41, ανακτήθηκε 19 Μαρτίου 2020 από: https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/09540960903492356?casa_token=a-THP767iuAAAAAA%3AbSBmhRKsaqUOBLJabmLXr_KQkhk6Fcy8iLHgsxhpe2sBjzVsiNNtSbW1BE3oL7mE5LJhAVRc6DwgmdTG5Q
Loverdos, 2011, The Privatization of Warfare, Violence and Private Military & Security Companies: A factual and legal approach to human rights abuses by PMSC in Iraq, pp 18 –26
Tonkin H., 2011, State control over private military and security companies in armed conflicts, Cambridge studies in international and comparative law, pp 2-4