Parthenopoulou Nina

Ναγκόρνο-Καραμπάχ: «Μήλον της Έριδος» στην περιοχή του Καυκάσου

Posted on Νίνα ΠαρθενοπούλουPosted in Αναλύσεις, Ρωσία & Ευρασία, Στρατηγική & Άμυνα

Γράφει η Νίνα Παρθενοπούλου, Αναλύτρια ΚΕΔΙΣΑ

 

Το Ναγκόρνο-Καραμπάχ ή αλλιώς Αρτσάχ αποτελεί για χρόνια το μήλον της έριδος ανάμεσα στην Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν. Τον 19ο αιώνα έγινε τμήμα της ρωσικής αυτοκρατορίας με την συνθήκη του Kurekchay, η οποία ήταν αποτέλεσμα του Ρωσο-Περσικού Πολέμου(1826-1828).  Μέχρι τότε βρισκόταν υπό Ιρανικό έλεγχο.  Γεωγραφικά βρίσκεται εντός της επικράτειας του Αζερμπαϊτζάν, δημογραφικά όμως κατοικούσε και κατοικεί ακόμη μεγάλο ποσοστό Αρμενίων(94%).

Το 1918 μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και ενόσω μαινόταν η σύγκρουση Αρμενίων-Αζέρων για την κατοχή της περιοχής, η πρώτη αρμενική συνέλευση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ ανακήρυξε την περιοχή αυτοδιοικούμενη και δημιούργησε εθνικό συμβούλιο και κυβέρνηση, μέχρι που εισέβαλαν στην περιοχή τα Οθωμανικά στρατεύματα. Μετά την ήττα της Οθωμανικής  Αυτοκρατορίας στον Α’ Π.Π., βρετανικά στρατεύματα κατέλαβαν την περιοχή και ανέδειξαν τον Khosrov bey Sultatov(τον οποίο ανέδειξε η αζέρικη κυβέρνηση) ως τον γενικό κυβερνήτη της περιοχής. Φυσικά υπήρχαν αντιδράσεις εκ μέρους των Αρμενίων οι οποίοι δεν δέχθηκαν αυτήν την απόφαση και συνέχισαν τις διαμαρτυρίες και τον ανταρτοπόλεμο σε διάφορες περιοχές. Παράλληλα με τις εχθροπραξίες στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ η Ε.Σ.Σ.Δ κατέλαβε το Αζερμπαϊτζάν και αργότερα την Γεωργία και την Αρμενία στο πλαίσιο της σοβιετοποίησης του Καυκάσου.  Η Ε.Σ.Σ.Δ δημιούργησε το 1923 την αυτόνομη περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ(ΝΚΑΟ) εντός του Αζερμπαϊτζάν, κάτι το οποίο ήταν ενάντια στις επιθυμίες των Αρμενίων, που πλειοψηφούσε πληθυσμιακά.

1987-1994

Μη δεχόμενοι την απόφαση της Ε.Σ.Σ.Δ, οι Αρμένιοι συνέχισαν τις διαμαρτυρίες καθ’όλη την διάρκεια της ύπαρξης της Σοβιετικής Ένωσης. Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 ο σοβιετικός κλοιός χαλάρωσε και ξεκίνησε η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, η οποία είχε να διαχειριστεί σημαντικά ζητήματα στο εσωτερικό της(ασθενή οικονομία, αύξηση της εγκληματικότητας, φτώχεια, εξεγέρσεις σε διάφορα σημεία της επικράτειας). Έτσι το 1987 ετοιμάστηκε μία αναφορά από την Αρμενική Ακαδημία Επιστημών με χιλιάδες υπογραφές με αίτημα την ενσωμάτωση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ και του Nakhjivan στην αρμενική SSR και λίγες μέρες αργότερα εκδηλώθηκαν διαμαρτυρίες για την πραγματοποίηση αυτού πολιτικού στόχου. Το αίτημα ωστόσο απορρίφθηκε από την Ε.Σ.Σ.Δ. Η κατάσταση ξεκίνησε να γίνεται τεταμένη και εχθροπραξίες ξεκίνησαν εκ νέου ανάμεσα στην Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν. Καμία από τις δύο σοσιαλιστικές δημοκρατίες δεν ήταν διατεθειμένη να παραχωρήσει την περιοχή και καμία λύση που να έχει την συναίνεση και των δύο κρατών δεν είχε βρεθεί για τον κατευνασμό της κατάστασης. Τον Φεβρουάριο του 1988 ξεκίνησαν διαμαρτυρίες για την οικονομική και πολιτισμική πολιτική του Αζερμπαϊτζάν στην ΝΚΑΟ.

Το 1991, οι Αρμένιοι του Ναγκόρνο-Καραμπάχ διεξήγαγαν δημοψήφισμα για την δημιουργία ενός ανεξάρτητου κράτους στην περιοχή αυτή, στο οποίο όμως εξέφρασε την αντίθεσή του το Αζερμπαϊτζάν. Με στόχο τον κατευνασμό της κατάστασης και την διατήρηση της εδαφικής ακεραιτότητας(territorial integrity)  η Ε.Σ.Σ.Δ πρότεινε την δημιουργία μιας αυτόνομης περιοχής του Ναγκόρνο-Καραμπάχ εντός του Αζερμπαϊτζάν, λύση η οποία δεν έβρισκε σύμφωνη καμία από τις δύο πλευρές. Με την πτώση της Ε.Σ.Σ.Δ το 1991 το Καραμπάχ αυτοανακηρύχθηκε σε ανεξάρτητη ομοσπονδία κλιμακώνοντας κατ’αυτόν τον τρόπο την σύγκρουση σε πόλεμο(full-scale war).  Παράλληλα, ξεκίνησαν οι διώξεις αρμένικου πληθυσμού από το Baku και την Ganja και αντίστοιχα οι Αρμένιοι ξεκίνησαν τις διώξεις εναντίον Αζέρων. Τον Μάρτιο του 1992 οι αρμένικες δυνάμεις του Καραμπάχ καταλαμβάνουν την Susa και εκτείνουν τον έλεγχό τους έως τον διάδρομο Lacin. Τον Ιούνιο του ιδίου έτους στρατεύματα Αζέρων(στο πλευρό των οποίων πολεμούσαν Τσετσένοι και μουτζαχεντίν) πραγματοποίησαν επίθεση εναντίον των Αρμενίων στο Shaumian/Geranboi και στο Mardakert , το οποίο ανακατέλαβαν οι Αρμένιοι το 1993. Οι εχθροπραξίες συνεχίστηκαν έως και τον Μάιο του 1994 όπου, ύστερα από διαπραγματεύσεις ανάμεσα στην Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν, την περιοχή του Αρτσάχ/Ναγκόρνο-Καραμπάχ και την Ρωσία επιβλήθηκε κατάπαυση πυρός με την υπογραφή του Bishek Protocol. Υπολογίζεται ότι συνολικά εκτοπίστηκαν περίπου 180.00 Αρμένιοι και 160.000 Αζέροι ενώ ο πόλεμος κόστισε  χιλιάδες νεκρών και για τα δύο κράτη.

OSCE(Organization for Security and Cooperation in Europe) group

Στο πλαίσιο της ειρηνικής επίλυσης του ζητήματος του Nagorno-Karabakh, έγινε η προσπάθεια για την δημιουργία ενός forum διαπραγματεύσεων. Έτσι, υπό την αιγίδα του OSCE δημιουργήθηκε το Minsk group το 1992, σκοπός του οποίου είναι να παρέχει το απαραίτητο πλαίσιο για την ειρηνική διευθέτηση της σύγκρουσης  και να προωθήσει την ειρηνευτική διαδικασία με την ανάπτυξη των πολυεθνικών ειρηνευτικών δυνάμεων του OSCE. Στο Minsk Group συμπροεδρεύουν η Ρωσία, η Γαλλία και οι ΗΠΑ, ενώ επίσης συμμετέχουν και τα εξής κράτη: Λευκορωσία, Τουρκία, Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν, Γερμανία, Φινλανδία, Ιταλία, Πορτογαλία, Ολλανδία και η Σουηδία.

4 ημέρες πολέμου(2-6 Απριλίου 2016)

Από την υπογραφή της κατάπαυσης του πυρός και έως την εκ νέου αναζωπύρωση της σύγκρουσης διενεργούνταν προσπάθειες και διαπραγματεύσεις για να διευθετηθεί ειρηνικά το ζήτημα, οι οποίες ωστόσο ήταν ανεπιτυχείς. Μια λύση που θα ικανοποιούσε τις επιθυμίες και τα συμφέροντα και των δύο κρατών φάνταζε σχεδόν ανέφικτη, καθώς καμία πλευρά δεν ήταν πρόθυμη να υποχωρήσει ως προς τις διεκδικήσεις της. Οι εντάσεις χαμηλούς κλίμακας συνεχίστηκαν από το 1994 και τα δύο κράτη επέρριπταν ευθύνες το ένα στο άλλο για το ποιος ξεκίνησε πρώτος τις εχθροπραξίες, έως το 2016 που οι εντάσεις μετατράπηκαν σε ανοιχτό πόλεμο. Και οι δυο πλευρές χρησιμοποίησαν βαρύ οπλισμό (όπως πυροκροτητές, πυροβόλα όπλα, εκτοξευτές χειροβομβίδων κλπ) και χιλιάδες στρατιωτών και άμαχου πληθυσμού σκοτώθηκαν. Ο πόλεμος ξέσπασε το πρωί της 2ας Απριλίου 2016 με δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν να ετοιμάζουν επίθεση εναντίον περιοχής που ήταν εγκατεστημένες αρμένικες στρατιωτικές δυνάμεις. Παρά τον ισχυρισμό των Αζέρων ότι η επιχείρηση αυτή αποτέλεσε απάντηση στον βομβαρδισμό πολιτών από μέρους των Αρμενίων, ωστόσο δεν είχε σκοπό να ανακαταλάβει το Ναγκόρνο-Καραμπάχ από τα χέρια των Αρμενίων παρά να δοκιμάσει την ετοιμότητα της άμυνας των αρμενικών στρατιωτικών δυνάμεων.  Η παύση των εχθροπραξιών ήταν το ίδιο αναπάντεχη όπως και η έναρξή τους.

Συμπεράσματα

Τα πρόσφατα γεγονότα του 2016 με την αναζωπύρωση της σύγκρουσης φανερώνουν ότι η εκεχειρία μπορεί εύκολα να παραβιαστεί. Η επικράτεια του Nagorno-Karabakh είναι μεγάλης ιστορικής και πολιτισμικής σημασίας τόσο για την Αρμενία όσο και για το Αζερμπαϊτζάν. Κατά συνέπεια, γίνεται φανερό και από τις συνεχείς εντάσεις ότι κανένα από τα δύο κράτη δεν είναι πρόθυμο να παραδώσει αμαχητί την περιοχή αυτή. Οι συνεχείς εντάσεις και αναζωπυρώσεις στην περιοχή του Καυκάσου προκαλούν όχι μόνο την ανησυχία γειτονικών κρατών όπως είναι το Ιράν, αλλά και ευρωπαϊκών. Καταρχάς, διότι οποιαδήποτε περιφερειακή αναταραχή θα προκαλούσε και την ανάμιξη γειτονικών συμμαχικών κρατών, καθώς η Αρμενία έχει υπογράψει με την Ρωσία το Tashkent Collective Security Treaty και αντίστοιχα το Αζερμπαϊτζάν έχει την υποστήριξη της Τουρκίας.

Δεύτερον, ο ρόλος του Καυκάσου στην παγκόσμια ενεργειακή σκακιέρα είναι σημαντικός καθώς το Αζερμπαϊτζάν παρέχει φυσικό αέριο και πετρέλαιο στην Ευρώπη, διαμέσου της Γεωργίας, και μία αναταραχή στην περιφέρεια θα αύξανε την εξάρτηση των ευρωπαϊκών κρατών από τις ρωσικές πηγές ενέργειας, καθώς σε περίπτωση σύγκρουσης το Αζερμπαϊτζάν θα έκλεινε την παροχή πετρελαίου και φυσικού αερίου για να αποφύγει την διαρροή  σε περίπτωση καταστροφής των αγωγών που τα μεταφέρουν.

Συμπερασματικά, λαμβάνοντας υπόψιν την αστάθεια στις σχέσεις ανάμεσα στην Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν, τις συνεχείς κλιμακούμενες εντάσεις και την αποτυχία των διαπραγματεύσεων για την ειρηνική διευθέτηση του ζητήματος, όλα τα παραπάνω δεν αποτελούν θετικό οιωνό για την εξέλιξη της διαμάχης. Είναι πολύ πιθανό μέσο-μακροπρόθεσμα να ξεσπάσει εκ νέου μια ένοπλη σύγκρουση. Η απειλή ότι το Μπακού θα επιχειρήσει να ξεκινήσει στρατιωτικές δράσεις μεγάλης κλίμακας θα αυξάνεται στα επόμενα χρόνια, ειδικά εάν η Τουρκία αυξήσει την επιρροή της στην περιφέρεια σε βάρος της Ρωσίας. Μία πιθανή ένοπλη σύγκρουση δεν θα έφερνε μόνο σοβαρές πολιτικές αλλαγές στον νότιο Καύκασο, αλλά επίσης θα ανάγκαζε τις μεγάλες δυνάμεις της περιφέρειας(Ρωσία, Τουρκία, Ιράν) να αναθεωρήσουν τις πολιτικές τους επί του ζητήματος.

 

Πηγές

 

A Simmering Crisis Over Nagorno-karabakh

Nagorno Karabakh: Armenia’s Claims, Azerbaijan’s Position, and the Peace Efforts

State At War, State in War: The Nagorno-karabakh Conflict and State