Ελληνικά
Γράφει ο Κωνσταντίνος Ταγαράς, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ
Είναι κοινά αποδεκτό, τόσο σε κύκλους ακαδημαϊκών και γεωπολιτικών αναλυτών όσο και στο σύνολο των κατεχόντων την εξουσία στην περιοχή πως τα Βαλκάνια αποτελούν τη σύγχρονη πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης (Dérens, 2008). Μία επικράτεια όπου μία σπίθα αρκεί για να ανάψει το φιτίλι του μίσους και του διχασμού με τα αποτελέσματα να είναι δυστυχώς κάθε φορά ολέθρια. Κι όμως. Εδώ (και μία δεκαετία) τα πράγματα κυλούν περιέργως, κατά τα συνηθισμένα, ήρεμα. Αρκεί άραγε η πανδημία του κορωνοϊού για να τινάξει τα πάντα στον αέρα;
Η παγκόσμια ιστορία μας διδάσκει πως πολλές φορές ένα τυχαίο γεγονός μπορεί να προκαλέσει αλυσιδωτά αποτελέσματα σε διάφορες πτυχές της ανθρώπινης ζωής. Ίσως λοιπόν ο ιός Covid-19, που έχει σκορπίσει το θάνατο σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης να πρέπει να προστεθεί στις κατηγορίες ασύμμετρης απειλής (Ανδρέας Μεντής, 2020). Εν προκειμένω, στη γειτονιά μας, τα Βαλκάνια οι συνθήκες που είχαν αναπτυχθεί την τελευταία δεκαετία είχαν δημιουργήσει μια αίσθηση αισιοδοξίας. Τα κράτη, με την αρωγή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προσπαθούσαν να εντυπώσουν τη δημοκρατία και την αλληλεγγύη στο DNA τους. Τόσο τα κράτη- μέλη όσο και αυτά που βρίσκονται στο κατώφλι της εισόδου τους στη μεγάλη ευρωπαϊκή οικογένεια είχαν προχωρήσει σε βαθιές και ριζικές τομές που τους επέτρεπαν να ατενίζουν το μέλλον χωρίς τη δαμόκλειο σπάθη των οικονομικών μέτρων που χαρακτήριζαν την περίοδο 2010-2020.
Στα καθαρά υγειονομικά στοιχεία (makhtes.gr, 2020), οι βαλκανικές χώρες ανταπεξήλθαν σε γενικό βαθμό ικανοποιητικά, με τους κατοίκους να αισθάνονται ασφαλείς τόσο κοινωνικά όσο και οικονομικά κατά τη δυσχερή αυτή περίοδο. Υπολογίζοντας το σχετικά μικρό μέγεθος του πληθυσμού αλλά και την έγκαιρη λήψη περιοριστικών μέτρων, η εικόνα της Βαλκανικής χερσονήσου είναι καλή (makhtes.gr, 2020). Οι αριθμοί κινούνται σε όλη την περιοχή σε λογική διασπορά του ιού και ελεγχόμενο αριθμό νεκρών. Καθώς τα επιδημιολογικά στοιχεία βελτιώνονται, η μετά τον κορωνοϊό κανονικότητα εδραιώνεται σταδιακά στα Βαλκάνια. Στη Ρουμανία των 19.000 κρουσμάτων, εστιατόρια και μπαρ έβγαλαν τραπέζια έξω και επανήλθαν σε λειτουργία, έστω και με αυστηρούς περιορισμούς (Κιτσικόπουλος). Παρόμοια εικόνα και στην Πρίστινα, με τα καφέ να επανέρχονται σε λειτουργία. Τα συνοριακά περάσματα του Κοσόβου είναι και πάλι ανοικτά, ενώ ήρθη και το μέτρο της καραντίνας για τους νεοαφιχθέντες. Η κυβέρνηση, μάλιστα, σκέφτεται και την επαναφορά των πτήσεων (Κιτσικόπουλος). Η μείωση των κρουσμάτων έφερε το διαδοχικό άνοιγμα των συνόρων στη βαλκανική χερσόνησο, στη Σερβία, στο Μαυροβούνιο, στην Κροατία και στη Βοσνία. Στο Δυρράχιο τα παραλιακά θέρετρα ετοιμάζονται πυρετωδώς για να υποδεχθούν τους φετινούς επισκέπτες, διατηρώντας την ελπίδα ότι, έστω σε βαλκανικό επίπεδο, ο τουρισμός κάτι μπορεί να σώσει για το φετινό καλοκαίρι. (Κιτσικόπουλος)
Ενώ επιδημιολογικά τα πράγματα φαίνεται να κινούνται στη σωστή κατεύθυνση, στον τομέα της οικονομίας επικρατεί ανησυχία για το «αύριο». Το ερώτημα που πλανάται πάνω από τα Βαλκάνια είναι ένα και είναι κοινό. «Μετά τον κορωνοϊό τι;» (Ερηνάκης, 2020). Παρά τις συνεχείς τονωτικές ενέσεις από την Ευρώπη, οι κάτοικοι βλέπουν δυσοίωνη την επόμενη μέρα. Η ανεργία έχει εκτιναχθεί σε δυσθεώρητα ύψη, ενώ οι έκτακτες παροχές των κυβερνήσεων έχουν ήδη ξοδευτεί από την κάθε οικογένεια (Eurostat, 2020). Στη Βουλγαρία, μεγάλα εργοστάσια έχουν σταματήσει την παραγωγική τους δραστηριότητα, οδηγώντας χιλιάδες εργαζόμενους σε τεχνική ανεργία και ενώ μέχρι πριν από τρεις εβδομάδες οι οικονομικοί αναλυτές μιλούσαν για προσλήψεις προσωπικού, επενδύσεις και αύξηση μισθών, σε διάστημα μόλις δέκα ημερών, ο κορωνοϊός «γκρέμισε» κάθε πιθανό σενάριο θετικών εξελίξεων. Σύμφωνα με όσα μετέδωσε η δημόσια ραδιοφωνία της Βουλγαρίας (BNR), οι αρνητικές επιπτώσεις της πανδημίας του κορωνοϊού είναι περισσότερο «ορατές» στον τομέα του τουρισμού, ο οποίος αντιπροσωπεύει το 14% του βουλγαρικού ΑΕΠ (Bulgaria and unemployment in factories, 2020).
Οι προβλέψεις είναι χειρότερες για το Κόσοβο, το οποίο θα αντιμετωπίσει μείωση του ΑΕΠ κατά 4,5% στην περίπτωση του ευνοϊκότερου σεναρίου, ενώ στην περίπτωση του δυσμενούς σεναρίου η πτώση θα μπορούσε να είναι έως και 11,3% (World Development Report 2020, 2020). Η πρόβλεψη είναι παρόμοια για το Μαυροβούνιο, το οποίο θα σημειώσει πτώση του ΑΕΠ 5,6%, εάν η πανδημία σταματήσει σύντομα και μείωση έως και 8,9%, εάν η πανδημία διαρκέσει μέχρι τα τέλη του καλοκαιριού (World Development Report 2020, 2020). Η Αλβανία θα σημειώσει μείωση του ΑΕΠ κατά 5 ή 6,9% (World Development Report 2020, 2020), ενώ η Βοσνία -Ερζεγοβίνη θα έχει ελαφρώς καλύτερη απόδοση με μείωση του ΑΕΠ 3,2 ή 4,2% (World Development Report 2020, 2020) και η Σερβία θα παρουσιάσει μείωση 2,5% ή 5,3% (World Development Report 2020, 2020), ενώ η Βόρεια Μακεδονία θα υποστεί τη μικρότερη ζημιά με πτώση 1,4 έως 3,2%. (World Development Report 2020, 2020)
Η ανάκαμψη από τις επιπτώσεις της πανδημίας Covid-19 είναι δυνατή μεσοπρόθεσμα, αλλά όλα θα εξαρτηθούν από τη διάρκεια των περιοριστικών μέτρων και από τα μέτρα που λαμβάνουν οι κυβερνήσεις στην περιοχή για να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες. Αυτά υπογραμμίζει σε πρόσφατη έρευνά της η Παγκόσμια Τράπεζα, καθώς προβλέπει πως η ανάκαμψη θα μπορούσε σταδιακά να ξεκινήσει το δεύτερο εξάμηνο του 2020, αν η πανδημία στην Ευρώπη αρχίσει να επιβραδύνεται σύντομα, πράγμα που θα σήμαινε ότι τα περιοριστικά μέτρα θα μπορούσαν να αρθούν μέχρι τα τέλη Ιουνίου. Στην περίπτωση ενός άσχημου σεναρίου, η πανδημία θα συνεχιστεί και τα μέτρα δεν θα αρθούν μέχρι τα τέλη Αυγούστου, ενώ η οικονομική ανάκαμψη θα ξεκινήσει το τελευταίο τρίμηνο του 2020 (World Development Report 2020, 2020).
Τα κράτη της Βαλκανικής χερσονήσου δεν αντιμετωπίζουν όμως μόνο οικονομικό πρόβλημα. Στην επιφάνεια ήρθε ξανά, εν μέσω κορωνοϊού, το ζήτημα της κατάλυσης των ελευθεριών των πολιτών στο όνομα της ασφάλειάς τους. «Ο κορωνοϊός δεν είναι η μοναδική ασθένεια που πλήττει τα Βαλκάνια», γράφει το Balkan Insight (Mujanovic, 2020), καθώς αναλυτές κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για την έξαρση της ενδημικής διαφθοράς, για αυταρχικές παρεκκλίσεις, αλλά και για έξωθεν παρεμβάσεις στην περιοχή των Βαλκανίων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα θεωρείται από πολλούς το Κόσοβο. Δυο μήνες μετά τη συγκρότησή της, η κυβέρνηση συνασπισμού υπό τον Αλμπιν Κούρτι, έπεσε στα τέλη Μαρτίου, με την υπερψήφιση πρότασης δυσπιστίας που κατέθεσε η συγκυβερνώσα Δημοκρατική Ένωση Κοσόβου («Έπεσε» η κυβέρνηση του Κοσόβου, 2020). Αιτία, επισήμως, ήταν οι ενδοκυβερνητικές διαφωνίες για τον χειρισμό της κρίσης του κορωνοϊού. (Κόσοβο: «Όχι» Κούρτι σε ανταλλαγή εδαφών, 2020). Στην Αλβανία, η κυβέρνηση επέβαλε στις αρχές της υγειονομικής κρίσης μέχρι και στρατιωτικό νόμο για την εφαρμογή των αυστηρότατων μέτρων περιορισμού, τα οποία προ ημερών ανακοίνωσε ότι θα παραταθούν μέχρι τη λήξη της επιδημίας. Στη Βόρεια Μακεδονία αναβλήθηκαν οι γενικές εκλογές της 12ης Απριλίου, η Βουλή έκλεισε λόγω κορωνοϊού και η κυβέρνηση κυβερνά με διατάγματα (Βαλκάνια και Αν. Ευρώπη δεν… βαριανασαίνουν, 2020). Το Μαυροβούνιο έφτασε στο σημείο να δημοσιοποιεί τα ονόματα όσων μπαίνουν σε καραντίνα, ενώ σύμφωνα με το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, η Κροατία εφαρμόζει τους αυστηρότερους περιορισμούς στον κόσμο σε σχέση με τον αριθμό των κρουσμάτων της (Coronavirus (COVID-19) Testing, 2020).
Είναι σαφές λοιπόν πως σε μία περιοχή με έντονο παρελθόν διχασμού και μισαλλοδοξίας, εκπτώσεις στη δημοκρατία δεν επιτρέπονται. Οι συγκρούσεις που έγιναν πριν από 20 χρόνια και έφεραν τα πάνω κάτω στον βαλκανικό χώρο δεν έφεραν τη σχετική ομαλότητα, γιατί δεν γεφυρώθηκαν οι παρεξηγήσεις και ούτε επουλώθηκαν οι πληγές, επειδή οι μεγάλες εκκρεμότητες κρύφτηκαν κάτω από το χαλί. Έτσι, για ακόμη μια φορά, εθνικισμός, φανατισμός, πολιτική αστάθεια και ακραία αντιπαλότητα έχουν το όπλο παρά πόδας, εκμεταλλευόμενοι το φόβο των πολιτών και την αβεβαιότητα για την οικονομική τους κατάσταση μετά τη λήξη της πανδημίας. Η Ευρώπη οφείλει λοιπόν να στηρίξει τόσο οικονομικά τα κράτη αυτά όσο κυρίως στο πλαίσιο του εκδημοκρατισμού τους. Σεβόμενη τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της περιοχής και μελετώντας το «καυτό» παρελθόν πρέπει να στηρίξει σε γερά θεμέλια την ελευθερία και την αλληλεγγύη στις χώρες αυτές που τόσο πολύ ανάγκη τις έχουν.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
«Έπεσε» η κυβέρνηση του Κοσόβου. (2020). naftemporiki.gr. (2020).
Bulgaria and unemployment in gaps. Bulgarian National Radio. (2020).
Coronavirus (COVID-19) Testing. Oxford University.
Dérens, J.-A. (2008). An end to Balkan national states. Le Monde diplomatique.
Eurostat. (2020). Unemployment statistics.
makhtes.gr. (2020). Κορονοϊός: Η θνησιμότητα στα Βαλκάνια – Ποια είναι η θέση της Ελλάδας . Θεσσαλονίκη.
Mujanovic, J. (2020, April). Coronavirus is Not the Only Disease Afflicting the Balkans. Balkan Insight.(2020).
World Development Report 2020. The World Bank.
Ανδρέας Μεντής, Δ. τ. (2020, 03 07). Ασύμμετρη απειλή ο νέος κορωνοϊός. (iefimerida.gr, Interviewer)
Βαλκάνια και Αν. Ευρώπη δεν… βαριανασαίνουν. (2020). TO BHMA.
Ερηνάκης, Ν. (2020). Πολιτική και Κοινωνία μετά την κρίση του κορωνοϊού. Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών.
Κιτσικόπουλος, Π. (n.d.). Βαλκάνια:Τα κρούσματα μειώνονται, η κανονικότητα εδραιώνεται. euronews.com.
Κόσοβο: «Όχι» Κούρτι σε ανταλλαγή εδαφών. (2020). Euronews.gr.
