Ελληνικά
Γράφει η Χριστίνα Βελέντζα, Υποψήφια Διδάκτωρ Διεθνούς Δικαίου*
Μετά τη διάλυση του καταυλισμού του Καλαίς και τη συμφωνία Ηνωμένου Βασιλείου-Γαλλίας για ανέγερση τείχους ύψους 4 μέτρων στην περιοχή του Καλαίς κόστους 1.9 εκ. αγγλικές λίρες, το μέλλον όλων των μεταναστών που βρίσκονταν εκεί καθώς και η πρόσβασή τους στη διαδικασία ασύλου αποτελεί καίριο ερώτημα. Ένα νομικό θέμα που προκύπτει μετά τη διάλυση του καταυλισμού είναι η διαδικασία επανένωσης των ασυνόδευτων ανήλικων που διέμεναν στον καταυλισμό του Καλαίς, με τις οικογένειές τους στο Ηνωμένο Βασίλειο καθώς και η τύχη των υπόλοιπων που εγκατέλειψαν το Καλαίς.
Σύμφωνα με τις τελευταίες πληροφορίες, διαφαίνεται ότι μετά τη διάλυση του καταυλισμού η πλειοψηφία των μεταναστών θα παραμείνουν σε γαλλικό έδαφος μετά την άρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου να αποδεχτεί παρά μόνο ένα μικρό αριθμό ασυνόδευτων ανήλικων που θα επανενωθούν με τα μέλη των οικογενειών τους. Για τους ασυνόδευτους ανήλικους που δεν θα επανενωθούν με συγγενείς τους στο Ηνωμένο Βασίλειο, η αίτηση διεθνούς προστασίας είναι η μόνο νόμιμη οδός προκειμένου να παραμείνουν σε ευρωπαϊκό έδαφος και να μην απελαθούν στη χώρα καταγωγής τους.
Η γαλλική πλευρά υποσχέθηκε ότι η πλειοψηφία των μεταναστών που παραμένουν σε γαλλικό έδαφος θα διαμοιραστούν σε κέντρα υποδοχής σε όλη τη γαλλική επικράτεια με πολλούς να διαμένουν σήμερα σε σκηνές στην περιοχή του κέντρου του Παρισιού, μένει να δούμε αν αυτή η κίνηση θα προκαλέσει πολιτική αναταραχή και έξαρση ρατσιστικού μίσους, όπως αυτό συνέβη σε πολλές περιοχές της Γερμανίας κατά τη διάρκεια του προηγούμενου έτους με συνέπεια πολιτικές απώλειες για την Καγκελάριο Μέρκελ.
Οι πρόσφατες εκτιμήσεις κάνουν λόγο για συνολικό αριθμό 1.291 ασυνόδευτων ανήλικων στο Καλαίς που χρήζουν διεθνούς προστασίας όπως ορίζει η Σύμβαση της Γενεύης του 1951 για το Καθεστώς των Προσφύγων. Αναφορικά με την προστασία των ασυνόδευτων ανήλικων αιτούντων άσυλο, αρκεί να αναφέρουμε ότι το Ηνωμένο Βασίλειο αποδέχτηκε την οικογενειακή επανένωση μόνο 200 σε αριθμό σε αντίθεση με την αρχική δέσμευση της κυβέρνησης για υποδοχή 544 ασυνόδευτων ανήλικων απευθείας από το Καλαίς. Αυτό έγινε μετά από αρκετές καθυστερήσεις στις διαπραγματεύσεις με το Υπουργείο Εσωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου το οποίο αρχικά εμφανίστηκε διστακτικό στην υποδοχή τους. Η οικογενειακή επανένωση έλαβε χώρα συνεπεία πολλαπλών πιέσεων μη κυβερνητικών οργανώσεων και ακτιβιστών που δρούσαν στο Καλαί.
Επιπρόσθετα, το γεγονός ότι το Ηνωμένο Βασίλειο δέχτηκε να φιλοξενήσει μόνο τα ασυνόδευτα ανήλικα που έχουν στενά μέλη της οικογένειάς τους στη χώρα και όχι μεγαλύτερο αριθμό ασυνόδευτων που χρήζουν διεθνούς προστασίας χωρίς οικογένεια, είναι ενδεικτικό της έλλειψης αλληλεγγύης και κατανομής ευθυνών που παρατηρείται το τελευταίο διάστημα στην αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Σε επίπεδο Γαλλίας, θεωρούμε ότι οι προκλήσεις που συναντώνται μετά την εκκένωση του καταυλισμού στο Καλαίς, είναι κυρίως η καταγραφή όλων όσων χρήζουν προστασίας και η πρόσβασής τους σε μια δίκαιη διαδικασία ασύλου, η υποδοχή και διανομή τους σε ανοιχτά κέντρα υποδοχής κάτω από ανθρώπινες και αξιοπρεπείς συνθήκες, η απαγόρευση της κράτησης και η νομική εκπροσώπηση των ασυνόδευτων ανήλικων για την υποβολή αίτησης διεθνούς προστασίας καθώς και ο προσδιορισμός της ηλικίας των ασυνόδευτων ανηλίκων με αξιοπρεπή κριτήρια, κρίσιμο στοιχείο για τον προσδιορισμό της ανηλικότητας και την περαιτέρω εξέταση του αιτήματος ασύλου τους.
Γνώμη μας είναι ότι οι διαδικασίες υποβολής αιτήματος ασύλου για τους ασυνόδευτους ανήλικους του Καλαί θα πρέπει να λάβουν χώρα με fast-track διαδικασίες και ο διορισμός μόνιμου επιτρόπου για τους ασυνόδευτους ανήλικους επίσης πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα για το γαλλικό κράτος. Διαπιστώνοντας ότι οι διαδικασίες οικογενειακής επανένωσης είναι αργές σε ευρωπαϊκό επίπεδο (μπορεί να διαρκέσουν 6 μήνες τουλάχιστον), γεγονός που μπορεί να έχει αρνητικό αντίκτυπο στην ψυχολογία των ασυνόδευτων ανήλικων και να παρατείνει το στρες και το τραύμα που βίωσαν λόγω του επικίνδυνου ταξιδιού τους από τη χώρα καταγωγής και της παρατεταμένης διαμονής τους στον καταυλισμό, θεωρούμε ότι το Ηνωμένο Βασίλειο θα μπορούσε να επιδείξει μεγαλύτερη πολιτική βούληση και να προστατεύσει περισσότερα σε αριθμό παιδιά. Όλα τα παραπάνω μας κάνουν να αναλογιστούμε την αναγκαιότητα βελτίωσης των συνθηκών υποδοχής όχι μόνο για μια μειοψηφία αλλά για όσους δικαιούνται διεθνούς προστασίας σύμφωνα με τη διεθνή και ευρωπαϊκή νομοθεσία για το άσυλο και τα ανθρώπινα δικαιώματα όπως αυτή δεσμεύει τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Είναι αλήθεια ότι τον προηγούμενο χρόνο 95.000 παιδιά αιτήθηκαν διεθνή προστασία σε όλη την Ευρώπη, τέσσερις φορές μεγαλύτερος αριθμός σε σχέση με το έτος 2014. Αυτό σημαίνει ότι στην Ευρώπη το 2015, 1 στους 4 αιτούντες άσυλο ήταν παιδί (800 την ημέρα υπέβαλλαν αίτηση ασύλου). Το 2015, ο επίσημος αριθμός όσων έφθασαν στην Ευρώπη δια της θαλάσσιας οδού ήταν 1.015.078 και το έτος 2016 μέχρι σήμερα 332.492 αφίξεις έλαβαν χώρα εκ των οποίων το 28% αντιστοιχούσε σε παιδιά, 54% σε άνδρες και το 18% σε γυναίκες. 3.930 άτομα υπολογίζεται ότι έχασαν τη ζωή τους ή θεωρούνται αγνοούμενοι. Η πλειοψηφία των αφιχθέντων προέρχονταν από τη Συρία, το Αφγανιστάν, το Ιράκ, τη Νιγηρία, την Ερυθραία, το Πακιστάν. Το έτος 2015, η πλειοψηφία των ασυνόδευτων ανήλικων προήλθε από το Αφγανιστάν (36%) και ακολούθησαν οι ασυνόδευτοι ανήλικοι από τη Συρία και το Ιράκ.
Σύμφωνα με τα τελευταία δεδομένα, το 2015 στην ΕΕ των 28, ο αριθμός των αιτήσεων διεθνούς προστασίας από ασυνόδευτους ανήλικους ήταν 88.7 χιλιάδες και 23.1% του συνολικού αριθμού ήταν το ποσοστό από μη ασυνόδευτους ανήλικους. Ο αριθμός των αιτήσεων από ασυνόδευτους ανήλικους μειώθηκε στο μισό σε σχέση με το προηγούμενο έτος, με εξαίρεση τη Σουηδία, την Πορτογαλία και την Ιταλία.
Ασυνόδευτοι ανήλικοι και προτεινόμενες λύσεις σε επίπεδο διαμόρφωσης πολιτικής
Τα παιδιά τα οποία υπόκεινται σε ελέγχους είναι περισσότερο ευάλωτα αφού η ανάπτυξη και ψυχολογική τους κατάσταση συνδέεται άμεσα με την απόκτηση νομιμοποιητικών εγγράφων. Γι’αυτόν το λόγο είναι απαραίτητο, οι κοινωνικοί λειτουργοί και όσοι εργάζονται στενά με αυτά να αποκτούν την κατάλληλη εξειδίκευση, καθοδήγηση και υποστήριξη προκειμένου να μπορούν να ανταποκριθούν στις ανάγκες των ασυνόδευτων ανήλικων. Πρόσθετοι πόροι και χρηματοδότηση για τις αρμόδιες αρχές είναι απαραίτητοι για τη συνεχή υποστήριξη των ανήλικων (ενημέρωση για τα δικαιώματα τους, εκπαίδευση, ψυχολογική υποστήριξη, επιτροπεία), ενώ η συνεργασία αστυνομικών, δικαστικών αρχών και εξέτασης ασύλου είναι καθ’ όλα απαραίτητη.
Η προστασία και η αρωγή των ασυνόδευτων ανήλικων θυμάτων κακοποίησης και κυκλωμάτων διακίνησης καθώς και η θεσμοθέτηση επιτρόπων ανήλικων σε μόνιμη βάση ως πολιτειακός θεσμός κρίνεται απαραίτητα μέτρα. Αντιλαμβανόμαστε ότι το θεσμικό πλαίσιο για την προστασία των ανήλικων θα πρέπει να εφαρμόζεται σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο κατά το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού ακολουθώντας τις επιταγές της Σύμβασης για την προστασία των δικαιωμάτων του παιδιού.
Αναφορικά με την πρόσβαση σε ιατρική περίθαλψη είναι αναγκαία η ορθή ταυτοποίηση και καταγραφή όσων ευάλωτων περιπτώσεων χρήζουν ιατρικής προστασίας σε στενή συνεργασία με τις αρμόδιες υπηρεσίες πρόνοιας (γυναίκες και παιδιά). Τέλος, αναφορικά με την εκπαίδευση είναι σημαντική η συστηματική καταγραφή του αριθμού των παιδιών καθώς και η διάθεση περισσότερων εκπαιδευτικών χώρων και πόρων με τη συνδρομή κατάλληλου εκπαιδευτικού και κοινωνικού προσωπικού που θα δύνανται να ανταποκριθούν στις ανάγκες των ανήλικων προκειμένου να επιτευχθεί η ομαλή ένταξή τους στην κοινωνία υποδοχής.
Αναφορικά με το θεσμό του επιτρόπου, ο ενεργός και σε πιο μόνιμη βάση ρόλος του στη διαδικασία ασύλου κρίνεται επιτακτικός. Ο διορισμός μόνιμου επιτρόπου αντί των εισαγγελέων ανηλίκων που δρουν προσωρινά, κρίνεται απαραίτητος για την επαρκή προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών και πρέπει να εφαρμοστεί σε μεγαλύτερη κλίμακα στο εύρος της ελληνικής επικράτειας. Είναι οι αρμόδιες δικαστικές κρατικές αρχές σε συνεργασία με την Υπηρεσία Ασύλου και την κοινωνία των πολιτών οι οποίες θα πρέπει να έχουν έναν πιο ενεργό ρόλο στη διαδικασία για τη νομική εκπροσώπηση και σε ό, τι άλλο αφορά στην διενέργεια νομικών πράξεων για λογαριασμό του ανήλικου. Πρόσθετη πρόκληση αποτελεί η δημιουργία περισσότερων θέσεων στις ανοιχτές δομές υποδοχής με επαρκή και εξειδικευμένο προσωπικό μέχρι να ολοκληρωθούν οι διαδικασίες ασύλου, οικογενειακής επανένωσης με σκοπό την αποτροπή της κράτησης για τους ανήλικους (στην Ελλάδα οι διαθέσιμες θέσεις ήταν 3.779 και 1.586 ανήλικοι βρίσκονται σε λίστα αναμονής (τελευταία επικαιροποίηση 21.10.2016). Η κατανομή των ανηλίκων στις δομές πρέπει να λαμβάνει χώρα σε συνεργασία με τις αρμόδιες εθνικές, τοπικές και κεντρικές αρχές, τοπικής κοινωνίας, κοινωνικών λειτουργών, δικηγόρων και όσων εμπλέκονται ενεργά στη διαδικασία.
Επιπλέον, η διασταλτική ερμηνεία της εθνικής νομοθεσίας ως προς την ερμηνεία της ‘οικογένειας’ κρίνεται απαραίτητη προκειμένου οι ασυνόδευτοι ανήλικοι να μπορέσουν να επανενωθούν με συγγενείς, έστω και όχι πρώτου βαθμού. Βέβαια, θεωρούμε ότι η λήψη τέτοιων μέτρων εκτός από πολιτική βούληση απαιτεί και πρόσθετους πόρους κάτι το οποίο είναι αδύνατο να λάβει χώρα χωρίς τη χαλάρωση των μέτρων λιτότητας αναφερόμενοι στην περίπτωση της Ελλάδας.
Στην παρούσα πολιτική και ανθρωπιστική κρίση, απόρροια της προσφυγικής κρίσης, είναι αλήθεια ότι τα κράτη μέλη δεν έχουν επιτύχει τους αρχικούς στόχους για την μετεγκατάσταση και την επαρκή προστασία ευάλωτων ομάδων συμπεριλαμβανόμενων των ασυνόδευτων ανήλικων. Αυτό συνοδεύεται από την αδυναμία προσφοράς επαρκών θέσεων υποδοχής καθώς και τις αργές και γραφειοκρατικές διαδικασίες οικογενειακής επανένωσης που ακολουθούν. Η έλλειψη αλληλεγγύης και ισότιμης κατανομής ευθυνών στον τομέα του ασύλου, η διαρκής ενίσχυση των εξωτερικών συνόρων, οι εσωτερικοί έλεγχοι στην κυκλοφορία των προσώπων στο χώρο Σένγκεν καθώς και η ενίσχυση της ασφάλειας εις βάρος του ασύλου και των ανθρώπινων δικαιωμάτων, η άνοδος της ξενοφοβίας, του ρατσιστικού μίσους και του εθνικιστικού λόγου είναι τα χαρακτηριστικά που διαμόρφωσαν την ανταπόκριση των περισσότερων κρατών μελών σε αυτή την κρίση.
Είναι χαρακτηριστικό πλέον ότι η ευρωπαϊκή ατζέντα χαρακτηρίζεται κυρίως από την πολιτική ενίσχυσης των συνόρων για την αντιμετώπιση της μετανάστευσης, το στιγματισμό των προσφύγων με αναφορά περισσότερο σε ποινικοποίηση της κινητικότητας παρά αναφορές στην πρόσβαση στις διαδικασίες ασύλου ως δικαιώματος, την ανέγερση τοίχων και φραγμάτων οι οποίοι όπως αποδεικνύεται είναι οικονομικά δυσβάσταχτοι εις βάρος του Ευρωπαίου φορολογούμενου με τελικό στόχο την αποτροπή της κινητικότητας. Σήμερα, αντιλαμβανόμαστε ότι η προοπτική και η ανάληψη πολιτικών ευθυνών, το πολιτικό όραμα φαίνεται ότι είναι σχεδόν ανύπαρκτα στην Ευρώπη, άραγε τα κράτη μέλη έχασαν την ευκαιρία τους να δουν αυτή την κρίση ως ιστορική ευκαιρία για την προστασία των δικαιωμάτων ή υπάρχει ακόμη πολύτιμος χρόνος για να αποδείξουν το αντίθετο; Πολύ φοβάμαι ότι συμβαίνει το πρώτο.
* https://www.chathamhouse.org/expert/christina-velentza
Bibliography
European Commission, Compilation of data, situation and media reports on children in migration (21.20.2016) http://ec.europa.eu/justice/fundamental-rights/files/rights_child/data_children_in_migration.pdf
Eurostat, ‘Asylum applicants considered to be unaccompanied minors by citizenship, age and sex. Annual data (rounded)’, October 2016. See http://ec.europa.eu/eurostat/en/web/products-datasets/-/MIGR_ASYUNAA
Last update Asylum Information Database (AIDA), Greek Council for Refugees, 2016, Age assessment and legal representation of unaccompanied children. See www.asylumineurope.org/reports/country/greece/asylum-procedure/guarantees-vulnerable-groups-asylum-seekers/age-assessment
METAction, Action for migration and development, guardianship of unaccompanied minors. See www.metadrasi.org/content/epitropianilikon. See the Guardianship Network’s website: www.epitropeia.org.#sthash.SlKDksDK.dpuf
Missing Children Europe, ‘Missing unaccompanied migrant children’. See http://missingchildreneurope.eu/Missingunaccompaniedmigrantchildren
The Guardian, ‘10,000 refugee children are missing, says Europol’, 30 January 2016. See www.theguardian.com/world/2016/jan/30/fears-for-missing-child-refugees
The Guardian, ‘UN says one-third of refugees sailing to Europe are children’, 3 February 2016. See
www.theguardian.com/world/2016/feb/03/un-one-third-refugees-sailing-europe-children
UNHCR, Refugees/Migrants Emergency Response – Mediterranean: Regional overview. See http://data.unhcr.org/mediterranean/regional.php