Ελληνικά
Γράφει η Ελένη Κελαράκη, Δόκιμη Αναλύτρια ΚΕΔΙΣΑ
Το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης ή αλλιώς Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA) είναι η συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, όπως υπογράφηκε από το ίδιο, τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας (Η.Π.Α, Γαλλία, Κίνα, Ρωσία, Μεγάλη Βρετανία) συν την Γερμανία και την Ευρωπαϊκή Ένωση στις 14 Ιουλίου 2015 στην Βιέννη. Το ΚΟΣΔ εγκρίθηκε με την απόφαση 2231/2015 του Συμβουλίου Ασφαλείας, στην οποία διατυπώνονται με ακρίβεια τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των μελών της συμφωνίας ενώ προβλέπεται και ο έλεγχος της εφαρμογής τους από τη Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας (International Atomic Energy Agency –IAEA). [i] Στόχος του ΚΟΣΔ είναι, το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν ακολουθώντας τα διεθνή πρότυπα μη διάδοσης όπλων, να λειτουργεί πλέον αποκλειστικά για ειρηνικούς σκοπούς και να πραγματοποιηθεί η άρση όλων των κυρώσεων, που έχουν τεθεί ως αντίποινα στην ανάπτυξη του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν, στους τομείς του εμπορίου, της τεχνολογίας, της οικονομίας και της ενέργειας.[ii]
Όσο αφορά τα πυρηνικά, το ΚΟΣΔ προβλέπει περιορισμό σε δραστηριότητες, που αφορούν τον εμπλουτισμό ουρανίου, την έρευνα και την ανάπτυξη πυρηνικών στο Ιράν[iii],την πραγματοποίηση των δραστηριοτήτων αυτών αποκλειστικά στις Εγκαταστάσεις Εμπλουτισμού στην πόλη Natanz και τη διατήρηση των επιπέδων εμπλουτισμού στο 3.67% .[iv] Ακόμη, μέσα σε διάστημα 15 ετών θα πρέπει να κατέχει λιγότερα από 300 κιλά σε πυρηνικά αποθέματα, ενώ οι περίσσιες ποσότητες αυτών θα πρέπει να πωλούνται στις διεθνείς αγορές. Παράλληλα, το Ιράν θα πρέπει να επανασχεδιάσει και να ανακατασκευάσει ένα σύγχρονο αντιδραστήρα βαρέως ύδατος στην πόλη Αράκ, ο οποίος θα χρησιμοποιείται αποκλειστικά για ειρηνικούς σκοπούς, ενώ όλα τα εξαντλημένα πυρηνικά καύσιμα από το Αράκ θα αποστέλλονται εκτός χώρας για το χρονικό διάστημα που θα λειτουργεί ο αντιδραστήρας[v]. Για 15 χρόνια δεν θα υπάρχουν άλλοι αντιδραστήρες βαρέως ύδατος ούτε αποθήκευση αυτού στο Ιράν καθώς τα περίσσια αποθέματα του θα είναι διαθέσιμα προς εξαγωγή στις διεθνείς αγορές. [vi]
Αναφορικά με την άρση των προαναφερθεισών κυρώσεων, το ΚΟΣΔ προβλέπει, ότι το Συμβούλιο Ασφαλείας, η Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και οι ΗΠΑ θα τερματίσουν όλες τις προηγούμενες αποφάσεις τους πάνω στο ζήτημα των πυρηνικών του Ιράν αντίστοιχα[1] ενώ το Ιράν, από την πλευρά του, θα πρέπει παράλληλα να θέσει σε εφαρμογή τα συμφωνηθέντα και εγκεκριμένα από τη Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας μέτρα επί των πυρηνικών.[vii]
Αυτά είναι τα δεδομένα, για τα οποία είχαν συμφωνήσει όλα τα συμβαλλόμενα μέρη με την υπογραφή του ΚΟΣΔ στις 14-07-2015, ωστόσο, όπως έγινε παγκοσμίως γνωστό, την Τρίτη 8 Μαΐου 2018, ο νυν Πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τράμπ, ανακοίνωσε την αποχώρηση της χώρας του από τη συμφωνία με την αιτιολογία ότι «είναι προβληματική και εάν δεν γίνουν κάποιες κινήσεις σε μικρό χρονικό διάστημα το Ιράν θα αποκτήσει τα πιο επικίνδυνα όπλα». [viii] Σε αυτό το σημείο, θα πρέπει να αναφερθεί, ότι ήδη από την προεκλογική του εκστρατεία ο νυν Πρόεδρος των ΗΠΑ είχε εκφράσει την αντίρρηση του σε σχέση με το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης, χαρακτηρίζοντας το ως “καταστροφή” και την “χειρότερη συμφωνία που έχει συναφθεί ποτέ”.[ix]
Έκτοτε υπήρξαν έντονες αντιδράσεις τόσο από την κυβέρνηση του Ιράν, όσο και από την διεθνή κοινότητα σε σχέση με την ανακοίνωση αποχώρησης. Συγκεκριμένα την ίδια ημέρα (08-05-2018), ο πρόεδρος του Ιράν, Χασάν Ρουχάνι ανακοίνωσε στην ιρανική εθνική τηλεόραση, ότι το Ιράν θα συνεχίσει να εφαρμόζει το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης αλλά ενημέρωσε την Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας, ότι σε περίπτωση απόλυτης κατάρρευσης της συμφωνίας, θα ξεκινήσει ξανά διαδικασίες εμπλουτισμού ουρανίου.[x] Από την άλλη, οι αντιδράσεις της διεθνούς κοινότητας ήταν ποικίλες, καθώς τα υπόλοιπα μέρη της συμφωνίας προέτρεψαν το Ιράν να παραμείνει στην συμφωνία, αλλά κράτη όπως το Ισραήλ, η Σαουδική Αραβία, το Μπαχρέιν και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα εξέφρασαν την υποστήριξη τους για την αποχώρηση των ΗΠΑ από το ΚΟΣΔ. [xi] Μάλιστα η Σαουδική Αραβία δήλωσε, ότι αν το Ιράν χρησιμοποιήσει την αποχώρηση των ΗΠΑ από το ΚΟΣΔ ως δικαιολογία για να αναπτύξει ξανά το πυρηνικό του πρόγραμμα, τότε θα ακολουθήσει και εκείνη την ίδια πρακτική. [xii] Από την πλευρά τους οι ΗΠΑ, δύο ημέρες μετά την ανακοίνωση αποχώρησης προχώρησαν στην επιβολή κυρώσεων σε εννέα άτομα και επιχειρήσεις, οι οποίες θεωρείται ότι χρηματοδοτούν την Ισλαμική Επαναστατική Φρουρά (Islamic Revolutionary Guard Corps) [xiii] ,ενώ στις 21 Μαΐου 2018 ο αμερικανός γραμματέας του κράτους Mike Pompeo ανακοίνωσε μία λίστα με δώδεκα αξιώσεις για το Ιράν, προκειμένου οι ΗΠΑ να μην προχωρήσουν σε επιβολή «σκληρών οικονομικών κυρώσεων» εναντίον του. [xiv]
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, οι συνέπειες της αμερικανικής αποχώρησης από το ΚΟΣΔ μπορούν να είναι ποικίλες. Η πρώτη και ίσως η πιο σημαντική είναι η δυνατότητα, που δίνεται έμπρακτα πλέον στο Ιράν, να προχωρήσει στην ανάπτυξη του πυρηνικού του οπλοστασίου και στην μετέπειτα χρήση του στις περιοχές όπου δραστηριοποιείται, π.χ στη Συρία. Μία δεύτερη συνέπεια, που έχει αρχίσει ήδη να παίρνει μορφή[xv], είναι η αντίδραση και η απομάκρυνση των ξένων εταιρειών από την ιρανική οικονομία, λόγω της απειλής επιβολής κυρώσεων από τις ΗΠΑ στο Ιράν και σε όσους έχουν εμπορικές και οικονομικές σχέσεις μαζί του. Στο ίδιο πλαίσιο η επιβολή κυρώσεων μπορεί να δημιουργήσει σημαντικό πρόβλημα και στο εσωτερικό του Ιράν, καθώς ο λαός όντας ήδη δυσαρεστημένος με την κυβέρνηση Ρουχάνι, μπορεί να προκαλέσει την κατάρρευση της και την ανάδειξη ίσως μίας πιο φιλοαμερικανικής κυβερνήσεως, γεγονός που εκ των πραγμάτων θα επηρέαζε σημαντικά τα δεδομένα στην Μέση Ανατολή. Τέλος, με την αποχώρηση των ΗΠΑ δίνεται η δυνατότητα στην ΕΕ να παίξει σημαντικότατο ρόλο στη διατήρηση της συμφωνίας με το Ιράν και κατά συνέπεια στην πετρελαϊκή αγορά στο μέλλον.
Εν κατακλείδι, η αποχώρηση των ΗΠΑ από το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης στοχεύει στην γενικότερη αποδυνάμωση του Ιράν ως περιφερειακή δύναμη στη Μέση Ανατολή, προκειμένου να αναγκαστεί να απομακρυνθεί από τη Συρία και να σταματήσει να συμβάλει στην ενίσχυση οργανώσεων όπως η Χεζμπολάχ στο Λίβανο και οι Χούθι στην Υεμένη. Από την άλλη το Ιράν, επιλέγοντας την λήξη της συμφωνίας και την ανάπτυξη πυρηνικού οπλοστασίου θα μπορούσε ναι μεν να ενισχύσει την θέση του ως δρών στη Μέση Ανατολή, όμως λόγω της επανεπιβολής κυρώσεων θα επέστρεφε στην προ 2015 κατάσταση, γι’αυτό ίσως μακροπρόθεσμα η επιβίωση της συμφωνίας, και όχι η επιστροφή στην απομόνωση, αποδώσει μεγαλύτερα οφέλη στο Ιράν και αυξήσει την αξιοπιστία του στη διεθνή κοινότητα.
Σημειώσεις
[1] Αποφάσεις ΣΑ: 1696/2006, 1737/2006, 1747/2007,1803/2008,1835/2008,1929/2010,2224/2015
[i] Joint Comprehensive Plan of Action (2015), Nuclear, άρθρο C Transparency and Confidence Building Measures, παρ. 15
[ii] Joint Comprehensive Plan of Action (2015), Preface
[iii] Joint Comprehensive Plan of Action (2015), Nuclear, άρθρο A. Enrichment, Enrichment R &D, Stockpiles, παρ. 1
[iv] Joint Comprehensive Plan of Action (2015), Nuclear, άρθρο A. Enrichment, Enrichment R &D, Stockpiles, παρ. 5
[v] Joint Comprehensive Plan of Action (2015), Nuclear, άρθρο Β. Arak, Heavy Water, Reprocessing, παρ. 8
[vi] Joint Comprehensive Plan of Action (2015), Nuclear, άρθρο Β. Arak, Heavy Water, Reprocessing, παρ. 10
[vii] Joint Comprehensive Plan of Action (2015), Nuclear, άρθρο Sanctions, παρ. 18,19,21
[viii] BBC news, Iran nuclear deal: Trump announces US withdrawal, video 2018 www.bbc.com/news/av/world-us-canada-44044350/iran-nuclear-deal-trump-announces-us-withdrawal
[ix] Yeganeh Torbati, Trump election puts Iran nuclear deal on shaky ground, Reuters , 2016,
[x] Saeed Kamali Dehghan & Daniel Boffrey, Iran vows to stick with deal after “pesky” Trump’s departure, The Guardian, 08-05-2018, https://www.theguardian.com/us-news/2018/may/08/europe-denounces-trumps-us-withdrawal-from-iran-nuclear-deal
[xi] Aljazeera, World leaders react to US withdrawal from Iranian nuclear deal, 09-05-2018, https://www.aljazeera.com/news/2018/05/world-leaders-react-withdrawal-iranian-nuclear-deal-180508184130931.html
[xii] Newsroom, CNN Greece, Σαουδική Αραβία: Θα αποκτήσουμε πυρηνικά όπλα αν το ίδιο πράξει και το Ιράν, 09-05-2018, http://www.cnn.gr/news/kosmos/story/129354/saoydiki-aravia-tha-apoktisoyme-pyrinika-opla-an-to-idio-praxei-kai-to-iran
[xiii] United States and United Arab Emirates Disrupt Large Scale Currency Exchange Network Transferring Millions of Dollars to the IRGC-QF https://home.treasury.gov/news/press-releases/sm0383
[xiv] Lesley Wroughton & Parisa Hafezi, U.S. toughens stance on Iran,lists sweeping demands, Reuters, 21-05-2018, https://www.reuters.com/article/us-iran-nuclear-usa/in-new-us-hardline-on-iran-pompeo-lists-sweeping-demands-idUSKCN1IM1DE
[xv] Gabriela Baxzynska & Sudip Kar-Gupta, France’s Total warns of Iran exit as EU stryggles to save economic ties, Reuters,16-05-2018 https://www.reuters.com/article/us-iran-nuclear-europe/frances-total-warns-of-iran-exit-as-eu-struggles-to-save-economic-ties-idUSKCN1IH2MU