Ελληνικά
Γράφει η Αναστασία Τσιμπίδη, Μέλος Δ.Σ. ΚΕΔΙΣΑ
Τα τελευταία χρόνια έχουν αρχίσει να απασχολούν έντονα την διεθνή κοινότητα ζητήματα που αφορούν το εξω-ατμοσφαιρικό διάστημα(ο όρος στα αγγλικά αποδίδεται ως outerspace). Το εξω-ατμοσφαιρικό διάστημα είναι ένας από τους τρεις βασικούς γεωγραφικούς χώρους με αποτέλεσμα να χρήζει ίδιας προσοχής και μελέτης. Να θυμίσουμε ότι οι άλλοι δυο είναι η θάλασσα και ο αέρας. Ασχολούμαστε τις τελευταίες δεκαετίες με τον συγκεκριμένο χώρο κυρίως λόγω του ότι αποκτήσαμε πλέον τα μέσα για την μελέτη του καθώς επίσης και γιατί ίσως κάποιοι είχαν παρερμηνεύσει την χρήση του κοινού για όλους στον πλανήτη χώρου του διαστήματος. Έτσι λοιπόν δεν είναι λίγες οι συνδιασκέψεις που έχουν λάβει χώρα για το Διάστημα, και κυρίως οι διάφορες Συμβάσεις που έχουν υπογραφεί ανά τα χρόνια.
Η βασικότερη όλων θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η Outer Space Treaty, ή αλλιώς Treaty on Principles Governing the Activities of States in the Exploration and Use of Outer Space, including the Moon and Other Celestial Bodies , η οποία υπογράφηκε το 1967. Η Συνθήκη αυτή έθεσε τις βάσεις για το δίκαιο του διαστήματος. Μέχρι και τον Απρίλιο του 2018 την είχαν υπογράψει και επικυρώσει 107 κράτη(π.χ. Ελλάδα, Κύπρος, Βραζιλία, Καναδάς, ΗΠΑ, Ρωσία, Αίγυπτος κ.α.), ενώ άλλα 23 δεν έχουν ολοκληρώσει την προσχώρηση τους (accession: Κίνα, Νότια Κορέα, Κούβα). Αξίζει να σημειώσουμε ότι κάποιες Συνθήκες δεν απαιτούν επικύρωση και δεσμεύουν τα κράτη μόνο με την υπογραφή των εκπροσώπων τους . Υπάρχουν όμως και συνθήκες που απαιτούν σε ένα πρώτο στάδιο την υπογραφή και σε ένα δεύτερο στάδιο την επικύρωση. Αν κάποιο κράτος έχει πράξει το πρώτο αλλά όχι το δεύτερο δεν δεσμεύεται νομικά από αυτήν. Αυτό ορίζεται από την εκάστοτε Συνθήκη.
Σε επίπεδο Ηνωμένων Εθνών τώρα έχει οριστεί αρμόδια επιτροπή ειδικά για τον χώρο του διαστήματος· η COPUOS (Committee on the Peaceful Uses of Outer Space). Χωρίζεται σε δυο υπο-επιτροπές, την Επιστημονική και Τεχνική Υπο-Επιτροπή και την Νομική Υπο-Επιτροπή. Αμφότερες συνεδριάζουν ετησίως για θέματα που έχουν προγραμματιστεί να συζητηθούν ή για ζητήματα τα οποία προκύπτουν. Για το έτος 2018 η πρώτη υπο-επιτροπή συνεκλήθη 29 Ιανουαρίου – 9 Φεβρουαρίου και η δεύτερη 9-20 Απριλίου.
Στην συνδιάσκεψη της Νομικής Υπο-Επιτροπής που έλαβε χώρα στην Βιέννη τον Απρίλιο του 2018 είχα την ιδιαίτερη τιμή να συμμετέχω ως παρατηρητής της αποστολής της Ελλάδας. Κατά την συζήτηση δεν επέδειξαν όλα τα κράτη την ίδια ενεργή συμμετοχή. Σίγουρα αυτό σχετιζόταν και με τα συμφέροντα του εκάστοτε κράτους και στο τι αποσκοπεί να πετύχει. Το αποτέλεσμα της συγκεκριμένης συνδιάσκεψης ήταν ένα report μη δεσμευτικό, το οποίο όμως τέθηκε σε ψηφοφορία προκειμένου να αποφασισθεί αν θα περάσει για να πάει τελικά στο Συμβούλιο Ασφαλείας ή όχι. Με consensus πέρασε, αφού πρώτα όμως άλλαξαν πολλά σημεία του, άρθρα, παράγραφοι και υποπαράγραφοί του. Έγιναν πολλές διαπραγματεύσεις, υποχωρήσεις και συμβιβασμοί σε πολλά σημεία του αρχικού κειμένου. Διαδικασία συνήθης στην διεθνή σκηνή.
Συγκεκριμένα, κατά την 57η Σύνοδο της COPUOS στις 9 Απριλίου 2018 ο Andrzej Misztal από την Πολωνία εξελέγη πρόεδρος για την περίοδο 2018-2019, σύμφωνα με την απόφαση 72/518 της Γενικής Συνέλευσης. Η υποεπιτροπή διοργάνωσε 19 συνεδριάσεις. Την ίδια μέρα η υποεπιτροπή ενέκρινε την agenda με τα θέματα που θα την απασχολούσαν τις επόμενες ημέρες. Αυτά ήταν:
1)η εκλογή του προέδρου, 2) η δήλωση του προέδρου, 3) η γενική ανταλλαγή απόψεων, 4) πληροφορίες σχετικά με τις δραστηριότητες των διεθνών διακυβερνητικών και μη κυβερνητικών οργανώσεων που αφορούν το δίκαιο του διαστήματος, 5) η κατάσταση και εφαρμογή των πέντε Συνθηκών των Ηνωμένων Εθνών για το Διάστημα, 6) θέματα σχετικά με τον ορισμό και την οριοθέτηση του εξωτερικού χώρου, 7) ο χαρακτήρας και η χρησιμοποίηση της γεωστατικής τροχιάς, 8) η εθνική νομοθεσία σχετικά με την ειρηνική εξερεύνηση και χρήση του εξωτερικού χώρου, 9) η ανάπτυξη ικανοτήτων στο δίκαιο του διαστήματος, 10) η επανεξέταση και η ενδεχόμενη αναθεώρηση των αρχών που σχετίζονται με τη χρήση των πυρηνικών πηγών στον εξωτερικό χώρο, 11) η γενική ανταλλαγή πληροφοριών και απόψεων σχετικά με τους νομικούς μηχανισμούς που αφορούν τα μέτρα περιορισμού και αποκατάστασης των διαστημικών συντριμμιών, λαμβανομένων υπόψη των εργασιών της Επιστημονικής και Τεχνικής Υποεπιτροπής και πληροφοριών σχετικά με μη νομικά δεσμευτικά μέσα των Ηνωμένων Εθνών για το Διάστημα καθώς και απόψεων πάνω σε διάφορα νομικά θέματα για το Διάστημα(όπως για την εφαρμογή του διεθνούς δικαίου στις δραστηριότητες μικρών δορυφόρων, νομικές πτυχές της διαχείρισης της διαστημικής κυκλοφορίας, πιθανά νομικά μοντέλα για δραστηριότητες έρευνας, εκμετάλλευσης και αξιοποίησης των διαστημικών πόρων).
Τέλος, στην ατζέντα συμπεριλήφθηκαν προτάσεις προς την επιτροπή για την ειρηνική χρήση του εξω-ατμοσφαιρικού χώρου (διαστήματος) για νέα θέματα που πρέπει να εξεταστούν από την Νομική Υποεπιτροπή κατά την 58η Σύνοδο της. Για το κάθε ένα από αυτά ανταλλάχθηκαν απόψεις και έγιναν προτάσεις. Οι συζητήσεις ήταν εκτενής και γινόντουσαν από μία νομική όσο και τεχνολογική οπτική γωνία προκειμένου να καταλήξουν σε ένα πιο σφαιρικό και άρα πιο σωστά μελετημένο αποτέλεσμα.
Η διαδικασία ήταν άκρως ενδιαφέρουσα κρατώντας αμείωτο το ενδιαφέρον τόσο των συμμετεχόντων όσο και των παρατηρητών. Η ενεργητικότητα ορισμένων χωρών κρατούσε την συζήτηση σε ένα πολύ υψηλό επίπεδο και την πήγαινε συνεχώς ένα βήμα παραπέρα.
Είναι γεγονός πως για τους περισσότερους από εμάς ο χώρος του διαστήματος δεν χρήζει ιδιαίτερης σημασίας και άρα μελέτης. Κάτι τέτοιο στο μέλλον ίσως αποβεί μοιραίο καθώς για μία μεγάλη πλειοψηφία ανθρώπων το Διάστημα είναι εξίσου, αν όχι πιο σημαντικό, από τους άλλους δύο χώρους ∙ την θάλασσα και τον αέρα. Και αυτό γιατί μένουν πολλά ακόμα που δεν έχουν διερευνηθεί και δεν ξέρουμε τι θησαυρούς και μυστικά, κυριολεκτικά και μεταφορικά, μπορεί να κρύβει.