Η υβριδική ναυτική απειλή της Τουρκίας στο Αιγαίο ως συνιστώσα της σύγχρονης Τουρκικής εξωτερικής πολιτικής

Γράφει ο Ανδρέας Υφαντίδης, Δόκιμος Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ

 

Ο ορισμός της υβριδικής απειλής και η σημασία της στο θαλάσσιο περιβάλλον

Ίσως ένα από τα μείζονα θέματα που απασχολούν και θ’ απασχολήσουν την διεθνή πολιτική τον 21^ο αιώνα να είναι η αναγνώριση και οριοθέτηση του ζητήματος της υβριδικής απειλής καθώς και η διαμόρφωση μιας δόκιμης στρατηγικής που θ’ αντιμετωπίζει αποτελεσματικά την υβριδική απειλή σε όλα τα περιβάλλοντα.

Ένας αρκετά διαδεδομένος ορισμός που αφορά τον χαρακτηρισμό του πολύπλοκου φαινομένου του υβριδικού πόλεμου και μπορεί να χρησιμοποιηθεί και στα επι μέρους παραδείγματα της υβριδικής απειλής βασίζεται στην νεώτερη θεωρία πολέμου και στρατηγικής, όπως είχε αναπτυχθεί από τον Karl von Clausewitz και σύμφωνα με την οποία ο πόλεμος ενσωματώνεται στο πολιτικό γεγονός και το καθορίζει σε σημαντικό βαθμό[1]. Σύμφωνα, λοιπόν, μ’ αυτόν τον ορισμό μπορούμε να προχωρήσουμε σε μεγαλύτερο βάθος και να σκιαγραφήσουμε μερικά χαρακτηριστικά των υβριδικών απειλών τα οποία θα μας φανούν μεταγενέστερα ιδιαιτέρως χρήσιμα στην ανάγνωση των βασικών στοιχείων της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής και στρατηγικής στο Αιγαίο Πέλαγος.

Βασικό στοιχείο για την υβριδική απειλή αποτελεί η εκτεταμένη ανάγκη για «θόλωμα και ανάμειξη[2]» των συμβατικών και των μη συμβατικών μέσων όπως οι διαδικτυακές και τηλεφωνικές επικοινωνίες, η τρομοκρατία, η χρήση των ΜΜΕ, η οικονομία σε συνδυασμό με την διακλαδική χρήση των στρατιωτικών μέσων που έχουν ως απώτερο σκοπό την έλευση της πολιτικής παράλυσης και την διατάραξη της κοινωνικής και οικονομικής ηρεμίας στον έσχατο βαθμό. Ενώ οι φορείς της υβριδικής απειλής μπορούν να ποικίλουν, όχι μόνο στα πλαίσια των οριοθετημένων κρατικών σχέσεων αλλά ακόμα και στα πλαίσια μη κρατικών οντοτήτων, όπως λ.χ ενήργησε το Ισλαμικό Κράτος. Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν πως οι «κανόνες του πολεμικού παιγνίου» έχουν αλλάξει[3], όπως εύστοχα είχε διατυπώσει και ο Ρώσος στρατηγός, Β. Γερασίμοφ και αυτή η αλλαγή δεν αφορά μόνον τις χερσαίες δυνάμεις του εκάστοτε δρώντος παρά αποτελεί πλέον αντικείμενο εκπαίδευσης και για τις δυνάμεις του ναυτικού αλλά και της αεροπορίας.

Ιδιαίτερα ο τομέας του ναυτικού θα μας απασχολήσει καθώς η Ελλάδα και η ελληνική διπλωματία έχουν βρεθεί πλείστες φορές απέναντι στις τουρκικές διεκδικήσεις και προκλήσεις, οι οποίες παίρνουν την μορφή μιας υβριδικής απειλής και απομακρύνονται από την λογική της παραδοσιακής άμεσης στρατιωτικής σύγκρουσης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα που υποστηρίζει τον εν λόγω ισχυρισμό είναι η πρόσφατη επίσκεψη του τούρκου προέδρου, Τ. Ερντογάν στην Ελλάδα, ο οποίος ενώ θέλησε ν’ αποκλείσει το ενδεχόμενο ολοκληρωτικής ένοπλης σύρραξης με την Ελλάδα, εντούτοις το σύνολο των δηλώσεων του αλλά και των διπλωματικών κινήσεων του με την παρουσία του στην Θράκη, ανέδειξαν στο ακέραιο την προσπάθεια της Τουρκικής πλευράς να προβάλλει διεκδικήσεις μέσω τακτικών υβριδικών απειλών χωρίς βέβαια κάτι τέτοιο να σημαίνει εφησυχασμό στο στρατιωτικό πεδίο.

Οι Ελληνοτουρκικές σχέσεις και η σκακιέρα του Αιγαίου

Η περίπτωση της θάλασσας του Αιγαίου αποτελεί ένα ιδιαίτερο παράδειγμα, μια σκακιέρα παιγνιακού ενδιαφέροντος, στην οποία λαμβάνουν χώρα ιδιαίτερα γεγονότα που μπορούν να τροφοδοτήσουν εμπειρικά την θεωρία της υβριδικής ναυτικής απειλής.

Όπως προαναφέραμε η τουρκική πλευρά αποπειράται να μεταβάλλει την μορφή με την οποία προβάλλει τις διεκδικήσεις της στον Αιγαιακό χώρο διατηρώντας αναλλοίωτα όμως τα χαρακτηριστικά που αφορούν το περιεχόμενο των διεκδικήσεων της. Η πολιτική της Άγκυρας στο Αιγαίο προσπαθεί να προσαρμόσει χαρακτηριστικά του περιορισμένου πολέμου, όπως ορίζεται κατά Κλαούζεβιτς[4], ιδιαίτερα από το 1996 κι έπειτα ενώ προσπαθεί να υιοθετήσει στο σύνολο μια στρατηγική τεχνητής κλιμάκωσης των γεγονότων βάσει της οποίας διάφορες εστίες πολιτικών και κοινωνικών κρίσεων θα γίνονται το κατάλληλο έδαφος για πάσης φύσεως παρέμβαση της Άγκυρας στα δρώμενα στον Ελλαδικό χώρο.

Η παρακολούθηση της επικαιρότητας μπορεί να μας βοηθήσει ν’ αντλήσουμε χρήσιμα εμπειρικά παραδείγματα τα οποία με την σειρά τους μπορούν ν’ αποδείξουν αυτόν τον ισχυρισμό. Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν ότι τα κλειδιά για την ανάγνωση αυτών των επιδιώξεων δεν βρίσκονται σε παραδείγματα παραδοσιακών στρατιωτικών επεμβάσεων αλλά σε απλές καθημερινές ενέργειες και πολιτικές τις οποίες υιοθετεί η Άγκυρα κατά καιρούς.

Σ’ αυτό το σημείο είναι χρήσιμο ν’ αναφέρουμε την σημασία που έχει η εφαρμογή του περιορισμένου πολέμου στο θαλάσσιο περιβάλλον, εφόσον όπως υπέδειξε και ο Τ. Κόρμπετ, ο θαλάσσιος έλεγχος δεν συνεπάγεται εδαφικά κέρδη με τον τρόπο που μας τα εξασφαλίζει η διεξαγωγή του περιορισμένου πολέμου στο έδαφος αλλά μας εξασφαλίζει έλεγχο των θαλάσσιων συγκοινωνιών πάσης φύσεως, δηλαδή και στρατιωτικού και οικονομικού χαρακτήρα[5]. Η πλέον δόκιμη μορφή αυτής της στρατηγικής υλοποιείται μέσα από τις ναυτικές ασκήσεις στις οποίες προβαίνει το Τουρκικό ναυτικό(TDK), δεσμεύοντας τεράστιους θαλάσσιους χώρους για εκπαιδευτικές ασκήσεις, οι οποίες εκτός από εργαλείο άσκησης πολιτικών πιέσεων, αποτελούν και ένα μέσον διαμόρφωσης καθεστώτος υβριδικής απειλής. Εντός του 2017 η άσκηση Denizkurdu(Θαλασσόλυκος στην ελληνική), απετέλεσε την 1^η μεγάλη εκπαιδευτική δραστηριότητα στο Αιγαίο Πέλαγος μετά από το στρατιωτικό πραξικόπημα του Ιουλίου του 2016[6] εφόσον 34 σκάφη και πλοία διαφόρων κλάσεων του τουρκικού ναυτικού καθώς και 19 ανθυποβρυχιακά ελικόπτερα συμμετείχαν σε γενικευμένη άσκηση στον 25^ο μεσημβρινό στην οποία προσομοίωναν τον αποκλεισμό του Ανατολικού Αιγαίου από τον έλεγχο της Ηπειρωτικής Ελλάδας[7].

Το πνεύμα αυτών των ασκήσεων είναι γνωστό, αυτό που όμως ακόμα μένει να σκιαγραφηθεί πλήρως είναι ο βαθμός επικινδυνότητας των επιδιώξεων των ασκήσεων αυτών για την Ελληνική εξωτερική πολιτική αλλά και για την ακεραιότητα του ελληνικού κράτους εν γένει. Όπως αναφέρθηκε και νωρίτερα, η Άγκυρα δεν αποσκοπεί, τουλάχιστον εμφανώς, σε μια ευθεία σύγκρουση παραδοσιακών συμβατικών μέσων εναντίον της Ελλάδας για πολλούς και ιδιαίτερους λόγους. Αυτό όμως τ’ οποίο μπορεί να επιτύχει η Άγκυρα μέσω των ασκήσεων όπως η Denizkurdu αλλά και η διακλαδική Efes, είναι η διαμόρφωση ενός περιβάλλοντος υβριδικών απειλών τ’ οποίο μπορεί να γίνει εύφορο έδαφος για την διεξαγωγή «περιορισμένου πολέμου» σε διάφορες ζώνες του Αιγαίου. Όπως αναφέραμε, η Άγκυρα μονομερώς χρησιμοποιεί τον 25^ο Μεσημβρινό ως κόκκινη γραμμή για την προβολή των επιδιώξεων της και σίγουρα η στρατηγική των υβριδικών ναυτικών απειλών δημιουργεί ζητήματα και προκλήσεις τόσο για το ελληνικό στρατιωτικό επιτελείο όσο και για το πολιτικό.

Συμπερασματικά, η Άγκυρα προσπαθεί, τόσο σε πολιτικό επίπεδο μέσω της πρόσφατης αναθέρμανσης της Συνθήκης της Λωζάννης σε μείζον ζήτημα πολιτικής αντιπαράθεσης με την Ελλάδα, όσο και σε στρατιωτικό επίπεδο με την διεξαγωγή ναυτικών ασκήσεων που επιδιώκουν να προκαλέσουν αντιδράσεις και θερμά επεισόδια ν’ αναδείξει τις διεκδικήσεις της και να επιτύχει με ασύμμετρο τρόπο να έχει άμεσα κέρδη στην σκακιέρα του Αιγαίου χωρίς ιδιαίτερο κόστος. Αν προσθέσει κανείς και τα κατά καιρούς αμφιλεγόμενα γεγονότα που έλαβαν χώρα φέτος στην Ξάνθη με το κρυφό οπλοστάσιο σε τζαμί και τον ρόλο του ψευδο-μουφτή, μπορεί να σκιαγραφήσει με μεγαλύτερη ασφάλεια αυτό που σχηματικά απέδωσε ο ρώσος στρατηγός Γερασίμωφ σχετικά με την χρήση του συνδυασμού μη στρατιωτικών μεθόδων με στρατιωτικά μέσα για την επίλυση διακρατικών κρίσεων σε περιορισμένα επιχειρησιακά θέατρα[8].

Διαπιστώσεις και Συμπεράσματα

Όπως γίνεται σταδιακά κατανοητό το Αιγαίο πέλαγος αποτελεί μια εστία στην οποία εξελίσσεται μπροστά μας μια υβριδική απειλή, η οποία έχει ως στόχο και στρατηγικά οφέλη αλλά και επιδιώκει μια σταδιακή παράλυση της πολιτικής σκηνής στην Ελλάδα. Σίγουρα βέβαια κάτι τέτοιο δεν υφίσταται σε τέτοιο βαθμό που ν’ απειλεί άμεσα την Ελλαδική ακεραιότητα, αν όμως δεν ληφθούν αναγκαία μέτρα υβριδικής αποτροπής τότε θα βρεθούμε με μαθηματική ακρίβεια εκ νέου μπροστά σε δυσάρεστες εξελίξεις.

Η Τουρκία παρότι βρέθηκε ένα βήμα πριν την ολική παράλυση τον Ιούλιο του 2016 κι ενώ αντιμετωπίζει ιεραρχικά και δομικά ζητήματα στον στρατό της, εντούτοις παραμένει προσηλωμένη στους στόχους της στον Αιγαιακό χώρο και επιδιώκει σταθερά να δημιουργεί τετελεσμένα για την ελληνική εξωτερική πολιτική. Ασκήσεις όπως η Denizkurdu του Μαΐου του 2017 μας δείχνουν πως παρά τα εσωτερικά ζητήματα, το κουρδικό και το Συριακό μέτωπο, η Τουρκία καιροφυλακτεί για να καταστήσει το Αιγαίο «γκρι» σε ευρύτερο βαθμό.

Όπως είδαμε εξ άλλου ο συνδυασμός της ναυτικής θεώρησης του Κόρμπετ με την θεωρία του περιορισμένου πολέμου του Κλαούζεβιτς, μπορούν να μας δώσουν απαντήσεις στα ερωτήματα που σχετίζονται σχετικά με τους στόχους και τις επιδιώξεις της Άγκυρας στο Αιγαίο. Ενώ ακόμα περισσότερο ο συσχετισμός των στρατιωτικών μέσων με τα μη στρατιωτικά μέσα και η εκφορά μιας τελικής υβριδικής απειλής για την ελληνική πλευρά, θα πρέπει να μας διατηρούν σ’ επιφυλακή και περισσότερο σε στάση λήψης προληπτικών μέτρων που θα διασπάσουν την υβριδική απειλή της Τουρκίας και θα την αδρανοποιήσουν με τρόπο ουσιαστικό.

 

Πηγές

 

[1] Ανδρέας Υφαντίδης, Ο Υβριδικός Πόλεμος Στο Σύγχρονο Διεθνές Σύστημα, ebook, 1st ed. (Αθήνα: Άμυνα & Διπλωματία, 2017): 48-50.

[2] Schaub Gary, Martin Murphy, and Frank G Hoffman. «Hybrid Maritime Warfare». The RUSI Journal 162, no. 1 (2017): 32-40.

[3] Valery Gerasimov, «The Value of The Science Is in The Foresight: New Challenges Demand Rethinking The Forms And Methods Of Carrying Out Combat Operations», μτφ. Robert Coalson, Military-Industrial Kurier (2013): 24-25.

[4] Julian Stafford Corbett, Αρχές Ναυτικής Στρατηγικής, μτφ. Μαυρόπουλος Παναγιώτης, ebook (Χολαργός: ΓΕΕΘΑ, 2015): V-VI.

[5] ο.π, σελ.X

[6] «Τουρκική Άσκηση DENİZKURDU-2017 Με Σωρεία Προκλήσεων | E-Amyna», E-Amyna.Com, last modified 2017, accessed December 20, 2017, http://e-amyna.com/tourkiki-askhsh-denizkurdu-2017-me-svreia-proklhsevn/.

[7] ο.π

[8] Valery Gerasimov, «The Value of The Science Is in The Foresight: New Challenges Demand Rethinking The Forms And Methods Of Carrying Out Combat Operations», μτφρ. Robert Coalson, Military-Industrial Kurier (2013): 28.