Ελληνικά
Γράφει ο Δρ.Πέτρος Βιολάκης, Δ/ντης Ερευνών & Μέλος Δ.Σ. ΚΕΔΙΣΑ
Ο Οργανισμός του Βορειοατλαντικού Συμφώνου, το γνωστό σε όλους ΝΑΤΟ, δημιουργήθηκε, πλέον της Σοβιετικής απειλής, με κύριο σκοπό την εξασφάλιση της ειρήνης στην Ευρώπη, την προώθηση της συνεργασίας μεταξύ των μελών της συμμαχίας και την διαφύλαξη της ελευθερίας τους. Η δημιουργία της Συμμαχίας αποτελούσε μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας για την αποτροπή της αναβίωσης του εθνικιστικού μιλιταρισμού στην Ευρώπη. Στα πλαίσια αυτά, το ΝΑΤΟ προσπαθεί να εξασφαλίσει μια σταθερή και διαρκή ειρήνη στην Ευρώπη, βασισμένη στις κοινές αξίες της ατομικής ελευθερίας, της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου. Ως εκ τούτου, η συμμετοχή στο ΝΑΤΟ δεσμεύει τους Συμμάχους: στη δημοκρατία, στην ατομική ελευθερία και στο κράτος δικαίου, καθώς και στην ειρηνική επίλυση των διαφορών.
Τα δεδομένα αυτά τίθενται υπό έντονη αμφισβήτηση με την αναθεωρητική και διεκδικητική συμπεριφορά της Νέο-Οθωμανικής Τουρκίας του Ερντογάν εναντίον της Ελλάδας, της Κύπρου και όχι μόνο. Στο παρελθόν η διατλαντική συμφωνία ασφαλείας κατάφερε με επιτυχία να αποτρέψει τη Σοβιετική επιθετικότητα, αποτρέποντας παράλληλα την αναβίωση του Ευρωπαϊκού μιλιταρισμού και έθεσε τις βάσεις για πολιτική ολοκλήρωση στην Ευρώπη. Όμως, τι γίνεται στην περίπτωση του Νέο-Οθωμανικού αναθεωρητισμού και της Τουρκικής επιθετικότητας; Τι γίνεται όταν σε μια χώρα μέλος της Νατοϊκής Συμμαχίας, απειλείται η δημοκρατία (ακύρωση και επανάληψη εκλογών στην Κωνσταντινούπολη), οι ατομικές ελευθερίες (αναστολή από το 2016 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ)), το κράτος δικαίου (απόλυση ή διαθεσιμότητα σε περισσότερα από 125.000 άτομα -δημόσιοι υπάλληλοι, δικαστές, καθηγητές, στρατιωτικοί και αστυνομικοί- ενώ άλλοι 40.000 έχουν συλληφθεί –στα όρια της νομιμότητας/ νομιμοφάνειας- με την κατηγορία για διασυνδέσεις με την Ισλαμικό κίνημα του Fethullah Gülen) και παράλληλα οι επιθετικότητα και παράνομες πράξεις (Κατοχή Βόρειου Μέρους Κύπρου, Παράνομες Γεωτρήσεις σε Κυπριακή ΑΟΖ, Παραβιάσεις Εναέριου Χώρου Ελλάδα, Εισβολή στη Συρία κλπ.) και παράλληλα προσπαθεί να προκαταλάβει την όποια ειρηνική επίλυση των διαφορών; Τα ανωτέρω θέτουν ένα δύσκολο ερώτημα για το αν τελικά η διατλαντική συμφωνία ασφαλείας, που κατάφερε να αποτρέψει τη Σοβιετική επιθετικότητα, μπορεί να αποτρέψει τον Νέο-Οθωμανικό μιλιταρισμό και αναθεωρητισμό και να επαναφέρει την Τουρκία στην σφαίρα επιρροής της Δύσης.
Πλέον του γνωστού άρθρου 5, που αφορά επίθεση σε ένα Κράτος Μέλος της Συμμαχίας, υπάρχουν και άλλες δύο πρωτότυπες, αν και σιωπηλές, εντολές της Συμμαχίας, οι οποίες εξακολουθούν να είναι: η αποτροπή του μαχητικού εθνικισμού και η συλλογική ασφάλεια, ως μέσον ενθάρρυνσης του εκδημοκρατισμού και της πολιτικής ολοκλήρωσης στην Ευρώπη. Στην περίπτωση της Τουρκίας, βλέπουμε τα «φαντάσματα του παρελθόντος» να επανέρχονται, μαζί με την αναβίωση του εθνικισμού σε Ευρώπη και Τουρκία, αποτέλεσμα τη μη-συγκράτηση των μεταναστευτικών ροών από την Τουρκία το 2015 (προ-συμφωνίας) και της Ρητορικής πόλωσης/μίσους του προέδρου Ερντογάν. Για μια ακόμα φορά, ο εθνικισμός έρχεται πάλι να κλονίσει την Ευρώπη. Για άλλη μια ακόμα φορά το ΝΑΤΟ καλείται να επαναλάβει τον μετασχηματισμό της συμμαχίας σε μια πιο δυναμική και ανταποκρινόμενη οργάνωση.
Ήδη από την Στρατηγική (Strategic Concept) που ακολούθησε το ΝΑΤΟ από το 1999, αναφέρεται ότι από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου ο κόσμος αντιμετώπισε «περίπλοκους νέους κινδύνους για την ευρωατλαντική ειρήνη και ασφάλεια, συμπεριλαμβανομένης της καταπίεσης, των εθνοτικών συγκρούσεων, της οικονομικής δυσπραγίας, της κατάρρευσης της πολιτικής τάξης, και του πολλαπλασιασμού των όπλων μαζικής καταστροφής». Στις 9/11, μη κρατικοί φορείς – στην προκειμένη περίπτωση η τρομοκρατική ομάδα της Αλ Κάιντα – χρησιμοποίησαν το Αφγανιστάν ως βάση για την εξαγωγή αστάθειας στον Δυτικό κόσμο, υιοθετώντας την αεροπειρατεία ως αυτοσχέδιο όπλο μαζικής καταστροφής για να σκοτώσουν χιλιάδες πολίτες. Πλέον, βλέπουμε κρατικούς και μη κρατικούς φορείς, να χρησιμοποιούν την θρησκεία, ως βάση για την εξαγωγή αστάθειας στον Δυτικό κόσμο, υιοθετώντας (ι) ρητορική του μίσους σε συνδυασμό με (ιι) αντιληψιακή απομόνωση μέσω αναφορών στο ότι όλα τα «μη θρησκευτικά κείμενα» τελούν υπό αμφισβήτηση, αποσκοπώντας στην δημιουργία οργανωμένων και μη οργανωμένων πυρήνων θρησκευτικού φονταμενταλισμού (Νέο-Οθωμανισμός έναντι Δυτικής κουλτούρας).
Η τελευταία Στρατηγική του ΝΑΤΟ (Strategic Concept), που συμφωνήθηκε το 2010, δεσμεύει τη Συμμαχία να ασχοληθεί με «όλα τα στάδια μιας κρίσης – πριν, κατά τη διάρκεια και μετά» – μια γενική αρχή που συνεπάγεται μεγαλύτερο ρόλο για τη συλλογική ασφάλεια. Αυτή η ιδέα βρίσκεται στο επίκεντρο της πολιτικό-στρατιωτικής «συνολικής προσέγγισης» (Comprehensive Approach). Η εν λόγω προσέγγιση ήταν προφητική μιας και ο 21ος αιώνας δεν αφορά μόνο την οικοδόμηση της ειρήνης.
Αυτό έγινε περισσότερο κατανοητό μετά την παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014 και τις επιθετικές ενέργειές της εναντίον της Ουκρανίας, που επανέφεραν στο προσκήνιο την ανάγκη για τη συλλογική άμυνα. Τι θα γίνει όμως αν επαναληφθεί το ίδιο «σκηνικό» με μια προσάρτηση της κατεχόμενης Κύπρου (μέσω εποικισμού) ή της κατεχόμενης Συρίας στην Τουρκία.
Από την ίδρυσή της το 1949, η ευελιξία της διατλαντικής συμμαχίας, όπως ενσωματώθηκε στην αρχική της Συνθήκη, της επέτρεψε να ανταποκρίνεται στις διαφορετικές απαιτήσεις των καιρών: στη δεκαετία του 1950, η Συμμαχία ήταν μια καθαρά αμυντική οργάνωση, στη δεκαετία του 1960, το ΝΑΤΟ έγινε πολιτικό μέσο για το κατευνασμό, στη δεκαετία του 1990, η Συμμαχία ήταν ένα εργαλείο για τη σταθεροποίηση της Ανατολικής Ευρώπης και της Κεντρικής Ασίας και μέσον για την ενσωμάτωση νέων Εταίρων και Συμμάχων, ενώ στο πρώτο μισό του 21ου αιώνα, το ΝΑΤΟ αντιμετωπίζει έναν συνεχώς αυξανόμενο αριθμό νέων απειλών (εντός και εκτός των τειχών). Όπως χαρακτηριστικά σημειώνεται στη τελευταία Στρατηγική (Strategic Concept) 2010 «Ενώ ο κόσμος αλλάζει, η ουσιαστική αποστολή του ΝΑΤΟ θα παραμείνει η ίδια: να διασφαλιστεί ότι η Συμμαχία παραμένει μια απαράμιλλη κοινότητα ελευθερίας, ειρήνης, ασφάλειας και κοινών αξιών». Στα πλαίσια αυτά, το ΝΑΤΟ ως, το μοναδικό και ουσιαστικό διατλαντικό φόρουμ διαβουλεύσεων για όλα τα θέματα που επηρεάζουν την εδαφική ακεραιότητα, την πολιτική ανεξαρτησία και την ασφάλεια των μελών του, όπως ορίζεται στο άρθρο 4 της Συνθήκης της Ουάσιγκτον θα πρέπει να εξαντλήσει όλα τα μέσα που διαθέτει για να εξασφαλίσει τα ανωτέρω, ακόμα και αν δεν αφορά άμεσα, το άρθρο 5. Η Συμμαχία για μια ακόμα φορά καλείται να υπενθυμίσει και να υπερασπιστεί τις κοινές αξίες της ατομικής ελευθερίας, της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου καθώς και να διαφυλάξει την ελευθερία και την ασφάλεια των μελών της. Δεδομένου των ανωτέρω, αλλά και του θεσμικού ρόλου του ΝΑΤΟ ως παγκόσμιο πάροχο ασφάλειας, όποιες αποκλίνουσες συμπεριφορές από αυτές τις κοινές αξίες θέτουν υπό αμφισβήτηση τόσο το κύρος όσο και το ρόλο του ΝΑΤΟ. Ήδη η προσάρτηση των εδαφών της Κριμαίας έθεσε υπό αμφισβήτηση την ισχύ της Ε.Ε. αναδεικνύοντας σοβαρά προβλήματα όπως την έλλειψη στρατιωτικής ισχύoς. Στη μετά-Κριμαία εποχή, όπου παραβιάστηκε η κυριαρχία και η εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας, και υπό το φόβο αν το ΝΑΤΟ είναι σε θέση να υπερασπιστεί την Ευρώπη από τη Ρωσία, βλέπουμε την ιστορία να επαναλαμβάνεται, αυτή τη φορά με την Τουρκία, υπό την ανοχή της Ρωσίας. Άραγε, μπορεί το ΝΑΤΟ να ανεχθεί ένα ακόμη παρόμοιο πλήγμα, αυτή τη φορά από την Τουρκία, χωρίς να απωλέσει το κύρος του και τον ρόλο του; Η ιστορία του ΝΑΤΟ μας έχει δείξει επανειλημμένα ότι είναι ιδιαίτερα ευέλικτο. Μια ευελιξία που αναμένουμε να δούμε και πάλι.
Βιβλιογραφία – Πηγές
https://www.nato.int/wearenato/why-was-nato-founded.html
https://www.nato.int/cps/ie/natohq/declassified_139339.htm
https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_130872.htm
https://www.nato.int/cps/ua/natohq/topics_68144.htm
https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_68580.htm
https://www.nato.int/nato-welcome/index_el.html
https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_49635.htm
https://www.ecfr.eu/article/commentary_after_crimea_does_nato_have_the_means_to_defend_europe