Ελληνικά
Γράφει ο Μιλτιάδης Νίστας, Δόκιμος Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ
Εισαγωγή
Από τις 30 Νοεμβρίου έως τις 12 Δεκεμβρίου 2015 πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι η διάσκεψη των Παρισίων για την κλιματική αλλαγή. Πρόκειται για την 21η σύνοδο της διάσκεψης των μερών (Conference Of Parties 21-COP21 ) της σύμβασης-πλαισίου του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή (United Nations Framework Convention on Climate Change-UNFCCC ) και την 11η σύνοδο της διάσκεψης των μερών του πρωτοκόλλου του Κιότο (Meeting of the Parties to the Kyoto Protocol-CMP 11 ) [1]. Στις 12 Δεκεμβρίου, επιτυγχάνεται μετά από έντονες προσπάθειες και διαπραγματεύσεις και κάτω από το βάρος των προηγούμενων αποτυχιών μια παγκόσμια συμφωνία, η Συμφωνία των Παρισίων για το Κλίμα [2]. Η Συμφωνία αποτελεί ένα σχέδιο δράσης για τη συγκράτηση της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη κάτω από τους 2°C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα και καλύπτει την περίοδο από το 2020 και μετά. Η συνεισφορά όλων των μερών, η διαφάνεια, η αλληλεγγύη των ανεπτυγμένων προς τις αναπτυσσόμενες χώρες και ο καθορισμός όλο και πιο φιλόδοξων στόχων αποτελούν τα βασικά συστατικά στοιχεία της πρωτοποριακής αυτής Συμφωνίας. Στις 4 Νοεμβρίου 2016 η Συμφωνία των Παρισίων τίθεται σε ισχύ, ενώ μέχρι στιγμής 146 από τα 197 μέρη του UNFCCC την έχουν επικυρώσει.
Κλιματική Αλλαγή και Διεθνής Πολιτική
Το αξιοσημείωτο βέβαια σε αυτή την υπόθεση αποτελεί το γεγονός ότι το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής μεταφέρθηκε στο επίκεντρο της διεθνούς πολιτικής και για πρώτη φόρα τέθηκε επί τάπητος μια πραγματική Συμφωνία. Συνεπώς, όπως όλα τα μείζονα ζητήματα της διεθνούς πολιτικής άπτονται της συμμετοχής και της παρέμβασης των «Μεγάλων Δυνάμεων» του διεθνούς συστήματος, έτσι και η κλιματική αλλαγή δεν θα μπορούσε να μην αποτελέσει ένα από αυτά. Ειδικά σε μια εποχή όπου σημειώνεται σημαντική άνοδος του βαθμού ευαισθητοποίησης της διεθνούς κοινωνίας για το πολύ σημαντικό αυτό ζήτημα, χώρες όπως οι Η.Π.Α., η Ρωσία, η Κίνα, αλλά και η Ε.Ε. ως οντότητα, δεν θα μπορούσαν παρά να μην βρίσκονται στο επίκεντρο της προσοχής.
Στις 7 Νοεμβρίου 2016 ξεκίνησαν οι διεργασίες της 22ης συνόδου της διάσκεψης των μερών του UNFCCC στο Μαρακές του Μαρόκο ( COP22 ) αναφορικά με την διαδικασία επικύρωσης της Συμφωνίας των Παρισίων και την μέχρι τώρα πρόοδο ένα χρόνο μετά το COP21. Δυο μέρες μετά, οι διαπραγματευτές της διάσκεψης μαθαίνουν το αποτέλεσμα των αμερικανικών προεδρικών εκλογών της προηγούμενης μέρας, οι οποίες ανέδειξαν νικητή και 45ο Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών τον Ντόναλντ Τράμπ [3]. Η είδηση αυτή, σύμφωνα με τους Wagner και Keith, μόνο καλοδεχούμενη δεν μπορούσε να χαρακτηριστεί για την προαναφερθείσα διαδικασία. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι καθ’όλη τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας του, ο Τράμπ επαναλάμβανε συνεχώς την πρόθεσή του να αποσύρει την χώρα του από την Συμφωνία των Παρισίων. Οι ενεργειακές και περιβαλλοντολογικές πολιτικές του Προέδρου Τραμπ έγιναν ακόμα σαφέστερες όταν στις 28 Μαρτίου 2017 εξέδωσε προεδρικό διάταγμα με σκοπό την ενεργειακή ανεξαρτησία και την οικονομική ανάπτυξη των Η.Π.Α [4]. Μεταξύ άλλων, με το διάταγμα αυτό αναιρεί μια σειρά πολιτικών της Προεδρίας Ομπάμα για την κλιματική αλλαγή, που περιλάμβαναν νομοθεσίες για τις εκπομπές ηλεκτροπαραγωγικών σταθμών, όρια στις διαρροές μεθανίου κ.α., όπως το “Clean Power Plan” [5], το οποίο μάλιστα αποτέλεσε σημείο αναφοράς της πολιτικής του Ομπάμα για το κλίμα. Το εν λόγω διάταγμα δεν αποσαφήνιζε τις τελικές προθέσεις του Τραμπ για την Συμφωνία των Παρισίων, παρόλο που οι ίδιοι οι σύμβουλοί του, συμπεριλαμβανομένου του Υπ.Εξ. των Η.Π.Α. Ρεξ Τίλλερσον, τον προειδοποίησαν ότι η αποχώρηση από τη Συμφωνία θα έχει δριμύτατες διπλωματικές επιπτώσεις. Παρ΄όλα αυτά, επιμένοντας στην πολιτική του κατά της Συμφωνίας των Παρισίων, ο Πρόεδρος Τράμπ αρνήθηκε να την υποστηρίξει στα πλαίσια της Συνόδου Κορυφής της Ομάδας των 7 ( G7 ) στις 27 Μαΐου 2017 στην Ταορμίνα της Σικελίας και τελικώς την 1η Ιουνίου 2017 ανακοίνωσε επίσημα ότι θα αποσύρει τις Η.Π.Α από τη Συμφωνία [6]. Οι αντιδράσεις απέναντι σε αυτή την ανακοίνωση ήταν άμεσες. Μόλις μια ώρα μετά, η Γερμανία, η Γαλλία και η Ιταλία, οι τρεις μεγαλύτερες οικονομίες της Ευρωζώνης, εξέφρασαν μέσω κοινού ανακοινωθέντος την φανερή απογοήτευσή τους για αυτή την απόφαση αλλά και την πρόθεσή τους να συνεχίσουν απτόητες την προσπάθεια που ξεκίνησε στο Παρίσι, ακόμη και χωρίς τις Η.Π.Α [7]. Από την άλλη, έκδηλη ήταν και η αντίδραση στο εσωτερικό της χώρας. Παράγοντες της πολιτικής ζωής των Η.Π.Α., με πρώτον από όλους τον πρωτεργάτη της εισόδου της χώρας στη Συμφωνία, Μπαράκ Ομπάμα, καθώς και μεγάλο αριθμό γερουσιαστών, μελών του Κογκρέσου κ.λ.π., εξέφρασαν άμεσα την αντίθεσή τους με την απόφαση του Προέδρου Τραμπ [7]. Το αξιοσημείωτο βέβαια είναι ότι αντιδράσεις προέκυψαν και από εταιρίες κολοσσούς της οικονομίας των Η.Π.Α. όπως η Apple, η Intel, η Adobe, η Hewlett Packard αλλά και εταιρίες όπως η ExxonMobil, η κορυφαία εταιρία παγκοσμίως σε έρευνα και εξόρυξη υδρογονανθράκων [8]! Επομένως, η απόφαση του Προέδρου Τράμπ, όχι μόνο προκάλεσε την απογοήτευση το διεθνούς παράγοντα, αλλά ταυτόχρονα, θα μπορούσε να πει κάνεις ότι στερείται σε αρκετά μεγάλο βαθμό “εσωτερικής νομιμοποίησης”. Με τα παραπάνω, γίνεται παράλληλα φανερή η διαφορά ανάμεσα σε Τραμπ και Ομπάμα αναφορικά με αυτό το ζήτημα [9] , ειδικότερα αν λάβει κανείς υπ’όψη το γεγονός ότι ένα χρόνο νωρίτερα ο Πρόεδρος Ομπάμα δημιουργούσε μια “συμμαχία” με την Κίνα αναφορικά με το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής και την υπογραφή της Συμφωνίας των Παρισίων.
Η Κίνα από την πλευρά της, όχι μόνο δεν πτοήθηκε από την μεταστροφή αυτή των Η.Π.Α. στην κλιματική τους πολιτική, αλλά αντίθετα, θεώρησε το γεγονός αυτό ως ευκαιρία για να πάρει πρωτοβουλίες και να αναδειχθεί στην διεθνή πολιτική σκηνή αναφορικά με αυτό το ζήτημα [3] , ξεκινώντας από το COP22 του Μαρακές. Έχοντας ήδη σημειώσει τεράστια οικονομική ανάπτυξη, η ανάδειξή της σε παγκόσμιο “κλιματικό ηγέτη” θα έχει πολλαπλά οφέλη στην προσπάθειά της να εδραιωθεί ως ένας από τους μεγάλους παίκτες του διεθνούς συστήματος. Μονομερώς, εδώ και τουλάχιστον μια δεκαετία η Κίνα επιχειρεί συνεχώς να προσαρμόσει τις εγχώριες περιβαλλοντικές πολιτικές της στο πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής [10], αποτυγχάνοντας όμως να τις εναρμονίσει με μια διεθνή συμφωνία για το κλίμα, όπως αυτή των Παρισίων. Μετά την αποτυχία των διαπραγματεύσεων της Κοπεγχάγης, τον πρόδρομο κατά μια έννοια του Παρισιού, το νέο αναπτυξιακό μοντέλο που υιοθέτησε η Κίνα της έδωσε τη δυνατότητα να είναι πιο ευέλικτη στις διαπραγματεύσεις για το κλίμα, φτάνοντας έτσι στη Συμφωνία των Παρισίων, την οποία και επικύρωσε τον Σεπτέμβριο του 2016. Στο Μαρακές μάλιστα, η αντιπροσωπεία της Κίνας δεσμεύτηκε να μειώσει περαιτέρω τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα στα επόμενα 5 χρόνια, καθώς και να βοηθήσει αναπτυσσόμενες χώρες στην προσπάθειά τους να υλοποιήσουν τις δεσμεύσεις τους [11]. Η επίσημη ανακοίνωση του Προέδρου Τραμπ περί αποχώρησης των Η.Π.Α. από τη Συμφωνία, ανοίγει διάπλατα τον δρόμο στην Κίνα στο να καταστεί παγκόσμιος ηγέτης στην προσπάθεια της Συμφωνίας των Παρισίων, το οποίο και επιθυμεί.
Βέβαια, η μεταστροφή αυτή στις προθέσεις των Η.Π.Α., μέσω του νέου Προέδρου, για την Συμφωνία των Παρισίων βρίσκει έναν αναπάντεχο σύμμαχο στο πρόσωπο της Ρωσίας [12]. Ο μέχρι και πριν λίγους μήνες βασικός ανταγωνιστής των Η.Π.Α. στο πεδίο της διεθνούς πολιτικής, παρουσιάζεται τώρα ως ο πλέον κατάλληλος συνέταιρος. Η Ρωσία αποτελεί την πέμπτη κατά σειρά χώρα με τις μεγαλύτερες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου παγκοσμίως και τη μοναδική που δεν έχει επικυρώσει την Συμφωνία [12]. Παράλληλα, όπως δήλωσε ο ειδικός εκπρόσωπος της Ρωσικής Ομοσπονδίας για το κλίμα, Alexander Bedritsky τον Σεπτέμβριο του 2016, η Ρωσία δεν έχει σκοπό προς το παρόν να προχωρήσει στην επικύρωση της Συμφωνίας [12]. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει το ότι η κλιματική αλλαγή καθώς και η περιβαλλοντική πολιτική δεν αποτελούν άμεση προτεραιότητα για την Ρωσία. Αντίθετα, καθώς η οικονομία της βασίζεται σε τεράστιο βαθμό στις εξαγωγές υδρογονανθράκων, οι προτεραιότητές της παραμένουν σταθερές. Η πιθανή αυτή συμμαχία μεταξύ Η.Π.Α. και Ρωσίας που αντιτίθεται σε μεγάλο βαθμό στην Συμφωνία των Παρισίων και τους σκοπούς της, πιθανότατα θα επιβραδύνει την πρόοδο της όλης διαδικασίας και ίσως δημιουργήσει δεύτερες σκέψεις και σε άλλα μέρη.
Τέλος, δεν μπορεί παρά να μην γίνει αναφορά στον ρόλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως οντότητα στην υιοθέτηση και πρόοδο της Συμφωνίας. Από την αρχή της διαδικασίας, η Ε.Ε. επιχείρησε να αναλάβει έναν ηγετικό ρόλο [13]. Κάτι το οποίο κατάφερε, από κοινού με τις Η.Π.Α. και την Κίνα. Με δικές τις πρωτοβουλίες και συνεννοήσεις η Ε.Ε. κατάφερε να πείσει τις προαναφερθείσες χώρες καθώς και άλλες με εξίσου μεγάλα ποσοστά εκπομπών, στο να προχωρήσουν στην υιοθέτηση μιας συμφωνίας για το κλίμα. Το σημείο κλειδί στην προσπάθειά της αυτή, ήταν η πρότασή της για μια όχι απόλυτα δεσμευτική, αλλά μια υβριδική συμφωνία, η οποία και έγινε πράξη. Μια συμφωνία, σύμφωνα με τους Parker και Karlsson, χωρίς απόλυτες δεσμεύσεις και χρονοδιαγράμματα, αλλά με δεσμεύσεις για μακροπρόθεσμη μείωση των εκπομπών και σταδιακή και διεθνή αξιολόγηση της διαδικασίας, η οποία και θα μπορούσε να υποστηριχθεί από τις Η.Π.Α. και την Κίνα. Η συλλογική αυτή προσπάθεια της Ε.Ε. δύσκολα θα είχε τον ίδιο αντίκτυπο με οποιαδήποτε αντίστοιχη των κρατών-μελών της μονομερώς.
Συμπεράσματα
Συνοψίζοντας, είναι δύσκολο να προβλέψουμε από τώρα το πώς και αν θα εξελιχθεί η υλοποίηση των στόχων της Συμφωνίας των Παρισίων. Αν και τα πρώτα δείγματα, ένα χρόνο μετά, είναι ενθαρρυντικά, οι αλλαγές στη διεθνή πολιτική σκηνή δημιουργούν σύννεφα αμφιβολίας. Η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ σηματοδοτεί μια μεταστροφή στις προθέσεις των Η.Π.Α. αναφορικά με την Συμφωνία. Η αποχώρηση των Η.Π.Α. από αυτήν[6], ενδεχομένως να ωθήσει και άλλα έθνη στο να χαλαρώσουν τις υποχρεώσεις και τις δεσμεύσεις τους απέναντι στη Συμφωνία ή ακόμη και να αποχωρήσουν και αυτά από αυτή. Το γεγονός αυτό από την άλλη, αν και σημαντικό πλήγμα για τους σκοπούς της Συμφωνίας, αποτελεί σίγουρα μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για την Ε.Ε. και την Κίνα να συνεργαστούν και να αναλάβουν τον ηγετικό ρόλο που επιδιώκουν στην προσπάθεια αυτή [14]. Τέλος, σε διεθνολογικά πλαίσια, βλέπουμε το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής να αποκτά όλο και μεγαλύτερη διάσταση στους κύκλους της διεθνούς πολιτικής τα τελευταία χρόνια και να δημιουργεί νέες συνθήκες και καταστάσεις μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων του διεθνούς συστήματος που επηρεάζουν και άλλους τομείς της πολιτικής και της οικονομίας. Οι μελλοντικές εξελίξεις αναμένονται σίγουρα με μεγάλο ενδιαφέρον.
Πηγές
1) Συμφωνία των Παρισίων για την Κλιματική Αλλαγή. Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. http://www.consilium.europa.eu/el/policies/climate-change/timeline/
2) Falkner, R. (2016). The Paris Agreement and the new logic of international climate politics. The Royal Institute of International Affairs.
3) Wagner, G. & Keith D. (2016). Cop22 After Trump. The Good and Bad News for Climate Change. Foreign Affairs. Retrieved from https://www.foreignaffairs.com/articles/2016-11-21/cop22-after-trump
4) The White House (2017). Presidential Executive Order on Promoting Energy Independence and Economic Growth. Washington, DC: Office of the Press Secretary
5) Taylor, G. (2016). Trump’s Energy Policy: 10 Big Changes. Forbes. Retrieved from https://www.forbes.com/sites/jamestaylor/2016/12/26/trumps-energy-policy-10-big-changes/#1237ed047cd9
6) Shear, M. (2017, June 1). Trump Will Withdraw U.S. From Paris Climate Agreement. New York Times. Retrieved from https://www.nytimes.com/2017/06/01/climate/trump-paris-climate-agreement.html?_r=0
7) Wilts, A. (2017, June 1). Trump’s decision to pull out of Paris Agreement branded “one of the worst foreign policy blunders in history”. The Independent. Retrieved from http://www.independent.co.uk/news/world/americas/us-politics/paris-agreement-trump-response-climate-change-deal-withdrawal-latest-news-decision-a7768221.html
8) Francis, D. (2017, June 1). Trump Pulls Out of the Paris Climate Agreement. Foreign Policy. Retrieved from http://foreignpolicy.com/2017/06/01/trump-pulls-out-of-the-paris-climate-agreement/
9) Plumer, B. (2017, March 28). Trump’s big new executive order to tear up Obama’s climate policies, explained. Vox. Retrieved from https://www.vox.com/energy-and-environment/2017/3/27/14922516/trump-executive-order-climate
10) Isabel Hilton & Oliver Kerr (2017). The Paris Agreement: China’s ‘New Normal’ role in international climate negotiations, Climate Policy, 17:1, 48-58, DOI: 10.1080/14693062.2016.1228521
11) Karibe, P. (2016, November 11). China presents first major breakthrough at COP 22. Retrieved from http://english.cctv.com/2016/11/15/VIDEaVAgzC28jjEDSUWOnAZ2161115.shtml
12) Banerjee, N. (2017, February 7). Russia and the U.S. Could Be Partners in Climate Change Inaction. Inside Climate News. Retrieved from https://insideclimatenews.org/news/06022017/russia-vladimir-putin-donald-trump-climate-change-paris-climate-agreement
13) Parker, C. F. & Karlsson C. (2017). Assessing the EU’s global climate change leadership: From Copenhagen to the Paris agreement. Journal of European Integration. Retrieved from http://blogs.lse.ac.uk/europpblog/2017/03/01/climate-change-from-copenhagen-to-paris/
14) Υπέρ της συμφωνίας για το κλίμα Ε.Ε. και Κίνα, ανεξαρτήτως Τραμπ. Retrieved from http://www.kathimerini.gr/912051/article/epikairothta/kosmos/yper-ths-symfwnias-gia-to-klima-ee-kai-kina-ane3arthtws-tramp