Ελληνικά
Γράφει ο Ευθύμιος Κόκκαλης, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ
Τους τελευταίους μήνες παρακολουθούμε την επιθετική συμπεριφορά της Τουρκίας στο υποσύστημα της Ανατολικής Μεσογείου. Επιχειρώντας να αναλύσουμε και να ερμηνεύσουμε τους λόγους της συμπεριφοράς αυτής σύμφωνα με τη θεωρία των Διεθνών Σχέσεων προσεγγίζουμε το ζήτημα με όρους γεωπολιτικής ή γεωοικονομίας. Η πρώτη ανάγνωση των δεδομένων στην περιοχή αναδεικνύει το ζήτημα της ενέργειας ως το μήλον της έριδος μεταξύ των ανταγωνιστικών δυνάμεων στην περιοχή. Φαίνεται πως από τη μία πλευρά έχουμε την Τουρκία και από την άλλη την συμμαχία Ισραήλ, Κύπρου και Ελλάδος. Ένας άλλος σημαντικός δρώντας στο υποσύστημα αυτό είναι η Αίγυπτος, η οποία συμμετέχει στις συνομιλίες μέσω του φόρουμ Eastern Mediterranean Gas Forum (EMGF), το οποίο πρόσφατα μετατράπηκε σε οργανισμό[1].
Τι ήταν, όμως, αυτό που ανέδειξε την περιοχή αυτή και την μετέτρεψε σε ένα γεωοικονομικό «μήλον της έριδος»; Το γεγονός που άλλαξε στην Ανατολική Μεσόγειο ήταν η ανακάλυψη κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στην ΑΟΖ της Κύπρου, του Ισραήλ και της Αιγύπτου. Με τα νέα δεδομένα να διαμορφώνουν και νέες στρατηγικές ενεργειακής ασφάλειας στην περιοχή η χώρα που πλήττεται περισσότερο είναι η Τουρκία. Η Τουρκία αποτελεί έναν ισχυρό δρώντα στο παιχνίδι της ενεργειακής ασφάλειας και διαμετακομιστικό κόμβο για το αέριο της Ρωσίας, του Αζερμπαϊτζάν, κυρίως, προς τις αγορές της Ε.Ε..[2] Τα νέα δεδομένα που σχηματίζονται στην περιοχή και ο σχεδιασμός του αγωγού East Med, χωρίς την Τουρκία, στον σχεδιασμό του απειλούν την ισχύ της χώρας και αλλάζουν την ισορροπία ισχύος στο υποσύστημα αυτό.
Χάρτης 1.: Στον χάρτη αυτόν βλέπουμε το δίκτυο αγωγών της Τουρκίας.
Ένας καλός δείκτης μέτρησης της οικονομίας είναι το ΑΕΠ (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν).Είναι η συνολική αγοραία αξία όλων των τελικών προϊόντων και υπηρεσιών που παράγονται σε μία χώρα στη διάρκεια μίας ορισμένης χρονικής περιόδου. Επομένως, το ΑΕΠ αποτελεί, κατά γενική ομολογία, έναν καλό δείκτη μέτρησης του πλούτου ενός κράτους. H οικονομική ισχύς κάθε κράτους δύναται να μετατραπεί σε στρατιωτική ισχύ. Η στρατιωτική ισχύς τροφοδοτείται από τον πληθυσμό και τον πλούτο του κράτους, τα οποία αποτελούν την λανθάνουσα ισχύ.[3] Συνεπώς, οι πρώτες ύλες και οι πηγές ενέργειας συνδέονται με τον πλούτο ενός κράτους. Το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο αποτελούν συντελεστές ισχύος για ένα κράτος. Συμπεραίνουμε λοιπόν, πως ο αγωγός East Med αποτελεί συντελεστή ισχύος και η πραγματοποίηση του αλλάζει την όποια ισορροπία ισχύος στο υποσύστημα της Ανατολικής Μεσογείου.
Σύμφωνα με τον Kenneth Waltz, η ισορροπία ισχύος είναι «η φυσική κατάσταση του διεθνούς συστήματος». «Οποιαδήποτε παρέκκλιση από τον γενικό κανόνα είναι παροδική και, αργά ή γρήγορα, θα επέλθει η αποκατάσταση μιας σύγκλισης στον καταμερισμό ισχύος μεταξύ των σημαντικότερων δρώντων». Σύμφωνα με την θεωρία αυτή, η οποία υπάγεται στην ρεαλιστική σχολή σκέψης και ανάλυσης του διεθνούς συστήματος, η Τουρκία θα αντιδράσει σε οποιαδήποτε ενέργεια αλλάξει την υπάρχουσα ισορροπία ισχύος στο υποσύστημα της Ανατολικής Μεσογείου. Ειδικά, όταν η αλλαγή αυτή αφορά την Ελλάδα με την οποία παραδοσιακά ανταγωνίζεται για την απόκτηση ισχύος.
Το ζήτημα αναφέρεται από πολλούς ως ένα ζήτημα γεωοικονομίας. Σύμφωνα με τον ορισμό του Καθηγητή Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πειραιώς κ. Αθανασίου Πλατιά η γεωοικονομία είναι « το κομμάτι εκείνο της επιστήμης που μελετά τα γεωοικονομικά δεδομένα μιας γεωγραφικής περιοχής, τα οποία σχετίζονται με τις οικονομικές δραστηριότητες ως προς το γεωγραφικό περιβάλλον με σκοπό την αξιοποίηση τους».[4] Η γεωοικονομία ως έννοια περιλαμβάνεται στην γεωπολιτική. Αντιλαμβανόμαστε πως δεν αρκούν οικονομικοί λόγοι για να περιγράψουν ενέργειες κάποιων κρατών με χρήση στρατιωτικών μέσων προκειμένου να αποτρέψουν ενδεχόμενη αύξηση ισχύος άλλου κράτους.
Συμπεραίνουμε πως η Τουρκία, στην προοπτική της αλλαγής της ισορροπίας ισχύος στην περιοχή και ιδιαίτερα στην προοπτική αύξησης της ισχύος της Ελλάδας, αντιδράει επιχειρώντας να το αποτρέψει. Οι ενέργειες αυτές, σε όρους γεωπολιτικής, ερμηνεύονται μέσα από όρους πολιτικού ρεαλισμού για την Τουρκία. Το Τούρκο- Λιβυκό Σύμφωνο και οι επιθετικές ενέργειες της στην περιοχή, με την έκδοση παράνομων NAVTEX, ανήκουν στη σφαίρα αυτής ακριβώς της πολιτικής με στόχο την αποτροπή αύξησης ισχύος της Ελλάδος. Συνεπώς δεν θα έπρεπε να ξαφνιάζει η επιθετική στάση των γειτόνων και οι πράξεις αυτές έπρεπε να θεωρούνται αναμενόμενες από την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία. Το αποτέλεσμα φυσικά δεν εξαρτάται μόνο από την Τουρκία, αλλά είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων και διπλωματικών ζυμώσεων που βρίσκονται σε εξέλιξη.
Υποσημειώσεις
[1] Anselmo Fabrizio, Istituto per studi di politica internazionale, Una nuava organizzazione internazionale, δημοσιεύτηκε στην ηλεκτρονική ιστοσελίδα https://www.ispionline.it/it/pubblicazione/verso-unopec-del-gas-mediterraneo-24926, ανακτήθηκε 21/09/2020.
[2] Deutche welle, Η Τουρκία κόμβος διανομής ενέργειας, δημοσιεύτηκε στην ηλεκτρονική ιστοσελίδα https://www.naftemporiki.gr/finance/story/803495/dw-i-tourkia-kombos-dianomis-energeias, ανακτήθηκε 21/09/2020.
[3] Williamson D. Stephens , Μακροοικονομική, Θεσσαλονίκη : Εκδόσεις Τζιόλα σελ. 33, δημοσιεύτηκε από την ιστοσελίδα el.m.wikipedia.org/wiki, {ανακτήθηκε 21//09/2020}
[4] Ελεάνα Χουτέα, Liberal, Η σημασία της Γεωπολιτικής για την Ελλάδα και οι προκλήσεις της, δημοσιεύτηκε στην ηλεκτρονική ιστοσελίδα https://www.liberal.gr/apopsi/i-simasia-tis-geopolitikis-gia-tin-ellada-kai-oi-prokliseis-tis/197864, ανακτήθηκε 21/09/2020.