Ελληνικά
Γράφει ο Κωνσταντίνος Βλάχος, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ
Είναι γνωστό ότι η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης δημιούργησε τη μεγαλύτερη αλλαγή στο συσχετισμό των μεγάλων δυνάμεων από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου πολέμου. Με την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης από υπερδύναμη, η διπολική δομή η οποία υπαγόρευε εν πολλοίς την εξωτερική πολιτική ασφάλειας των δυο υπερδυνάμεων εξαφανίστηκε και έτσι οι ΗΠΑ ανέλαβαν το ρόλο της μοναδικής υπερδύναμης. Ακολούθως, το 1992 το Αμερικανικό Πεντάγωνο συνέταξε μια νέα στρατηγική, ο σκοπός της οποίας ήταν η διατήρηση της μονοπολικής της δύναμης διαμέσου της αποτροπής της δημιουργίας κάποιου παγκοσμίου αντιπάλου στο ίδιο επίπεδο. Το συγκεκριμένο πλάνο όμως σύντομα έγινε αντικείμενο διαφωνιών καθώς συνάντησε πολλούς επικριτές τόσο εντός των ΗΠΑ όσο και εκτός οι οποίοι υποστήριξαν πως ένα τέτοιο σχέδιο θα ήταν τόσο ουτοπικό όσο και επικίνδυνο. Η άνοδος και η ξαφνική πτώση μιας επίσημης στρατηγικής η οποία θα διασφάλιζε τα πρωτεία της μονοπολικότητας για τις ΗΠΑ, οδήγησε στο συμπέρασμα ότι η μονοπολικότητα είναι πράγματι επικίνδυνη και ασταθής.
Σε επίπεδο διεθνών σχέσεων, για το ρεύμα των νέο-ρεαλιστών η μονοπολικότητα είναι η λιγότερο σταθερή δομή λόγω του ότι έχει ως πυρήνα της τη συγκέντρωση δύναμης η οποία έχει ως επακόλουθο την ανάληψη πρωτοβουλιών από άλλα κράτη προκειμένου να αποκατασταθούν οι ισορροπίες.[1] Στον αντίποδα, άλλοι μελετητές υποστηρίζουν ότι η συγκέντρωση δύναμης προωθεί την ειρήνη μολονότι και αυτοί διατηρούν τους ενδοιασμούς τους στο κατά πόσο αυτή η υπεροχή μπορεί να διατηρηθεί.[2] Μια τρίτη άποψη που υπονομεύει τις δυο παραπάνω στηρίζεται στην πεποίθηση ότι η υπεροχή των ΗΠΑ είναι εύθραυστη και εύκολα διατρητή από πιθανές ενέργειες άλλων κρατών-διεκδικητών. Σαν αποτέλεσμα, οι περισσότερες αναλύσεις προκρίνουν ότι η μονοπολικότητα είναι μια ψευδαίσθηση η οποία δεν θα διαρκέσει για πολύ ή ακόμα ότι ήδη σταδιακά δίνει τη θέση της στην πολυπολικότητα.
Στην παρούσα ανάλυση αναπτύσσω τρεις άξονες οι οποίοι υπονομεύουν την επικρατούσα άποψη και βάση των οποίων εκτιμώ ότι ο διαμοιρασμός της δύναμης σε πολλά κράτη είναι ασταθής και συμβάλλει στο να έχουμε περισσότερες κρίσεις ελάσσονος και μείζονος σημασίας. Αρχικά το διεθνές σύστημα είναι αναντίρρητα μονοπολικό. Οι ΗΠΑ απολαμβάνουν μια ευρεία διαφορά υπεροχής σε σχέση με τη δεύτερη δύναμη ή ακόμα και σε σύγκριση με όλες τις υπόλοιπες δυνάμεις μαζί σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη υπερδύναμη των τελευταίων δυο αιώνων. Η παραπάνω θέση επιβεβαιώνεται από το ότι οι ΗΠΑ είναι η πρώτη υπερδύναμη στη σύγχρονη διεθνή ιστορία που προηγείται σε όλες τις παραμέτρους οι οποίες κάνουν μια χώρα υπερδύναμη: οικονομικά, στρατιωτικά, τεχνολογικά και γεωπολιτικά.[3]
Δεύτερον, η υφιστάμενη μονοπολικότητα είναι ευεπίφορη προς την ειρήνη. Η αδιαφιλονίκητη διαφορά των ΗΠΑ ως μόνη υπερδύναμη σημαίνει ότι μια σοβαρή αιτία συγκρούσεων του παρελθόντος έχει εκλείψει. Η αιτία αυτή τουλάχιστον κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου ήταν η αντιπαλότητα και η συνακόλουθη πόλωση των δυνάμεων των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ προκειμένου να ηγηθεί ένας εκ των δυο στο διεθνές σύστημα.
Τρίτον, η υφιστάμενη μονοπολικότητα δεν είναι μόνο ευνοϊκή προς την ειρήνη αλλά είναι και διαρκής. Μετράει ήδη 26 χρόνια ζωής και αν η Ουάσιγκτον παίξει τα «χαρτιά» της στρατηγικής της με σωστό τρόπο μπορεί να διαρκέσει για αρκετά χρόνια ακόμη. Για αρκετές δεκαετίες στο μέλλον δεν είναι πιθανόν κανένα κράτος να υπερκεράσει τις ΗΠΑ στους βασικούς άξονες βάση των οποίων μπορούμε να ορίσουμε ένα κράτος ως υπερδύναμη. Επιπροσθέτως όντας μια υπεράκτια υπερδύναμη, οι ΗΠΑ διαχωρίζονται από δυο ωκεανούς απ όλους τους επίδοξους διεκδικητές, στοιχείο που απο γεωστρατηγικής άποψης, ευνοεί ακόμα περισσότερο το σενάριο της μονοπολικότητας. Οι βασικοί διεκδικητές έναντι των ΗΠΑ για ενα πολυπολικο status quo είναι η Ρωσία, η Κίνα, η Ιαπωνία και η Γερμανία. Οι χώρες αυτές από άποψη γεωστρατηγικής δεν είναι τόσο τυχερές. Παρόλο του ότι γίνονται προσπάθειες απο την πλευρά τους είτε να αυξήσουν τη δύναμη τους, είτε να δημιουργήσουν κάποιο συνασπισμό με κάποιες άλλες δυσαρεστημένες χώρες, εντούτοις θα πρέπει να λάβουμε υπόψιν τα ενδεχόμενα αντικρουόμενα συμφέροντα αυτών των χωρών μεταξύ τους τα οποία εκτιμώ οτι θα βγούν στην επιφάνεια πολύ πρίν καταφέρουν να συνασπιστούν εναντίον των ΗΠΑ.
Η γενική άποψη που επικρατεί στην επιστημονική κοινότητα στηρίζεται στο ότι η μονοπολικότητα είναι δυναμικά ασταθής και ότι μια πιθανή λάθος κίνηση της Ουάσιγκτον θα πυροδοτήσει μια επικίνδυνη αντίδραση. Εκτιμώ ότι το αντίθετο ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα: η μονοπολικότητα είναι διαρκής και ειρηνική και η μόνη αντικειμενική απειλή έγκειται στην έλλειψη διάθεσης εκ μέρους των ΗΠΑ να την προστατεύσουν. Το παραπάνω μπορεί να κατανοηθεί κάτω από το εξής πρίσμα: Επειδή το διεθνές σύστημα αυτή τη στιγμή είναι δομημένο γύρω από τις ΗΠΑ, έτσι δημιουργούνται και κάποιες προσδοκίες ανάληψης δράσης από την Ουάσιγκτον σε περιπτώσεις κρίσεων για παράδειγμα. Έτσι λοιπόν όσο πιο δραστικά και άμεσα δίνει λύσεις η Ουάσιγκτον σε τέτοιες προκλήσεις, τόσο περισσότερο θα εδραιώνεται η δύναμη που ασκεί η ίδια.
Ποσοτική Σύγκριση
Προκειμένου να θεωρηθεί κάποιο κράτος ως υπερδύναμη, είναι απαραίτητο να τηρούνται προϋποθέσεις κάποιες από τις οποίες είναι οι εξής: η έκταση και το μέγεθος του πληθυσμού, φυσικοί πόροι, οικονομικές δυνατότητες, στρατιωτική δύναμη και η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη επάρκεια σε αγαθά. Ενώ μέχρι το 1991 υπήρχαν δυο κράτη τα οποία τηρούσαν τα παραπάνω, το ένα έπαψε να τα τηρεί ενώ ταυτόχρονα στη θέση του δεν εμφανίστηκε κάποιο νέο. Έτσι λοιπόν συνεπάγεται 2-1=1. Οπότε το σύστημα είναι μονοπολικό.
Παρ’ όλα τα παραπάνω η πραγματικότητα είναι περισσότερο δραματική. Ακόμα και όταν η ΕΣΣΔ ήταν στην ακμή της δύσκολα μπορούσε να θεωρηθεί ευθέως ισάξια προς τις ΗΠΑ. Είναι ενδιαφέρον ότι το 1985 ο Bruce Russett σύγκρινε τις ΗΠΑ των αρχών της δεκαετίας του 1980 με τη Βρετανική αυτοκρατορία κατά τα μέσα του 19ου αιώνα και το συμπέρασμα του ήταν το εξής: «οι ΗΠΑ διατηρούν σε όλους του δείκτες μια επίδοση εφάμιλλη της Μεγάλης Βρετανίας του 19ου αιώνα».[4] Έτσι λοιπόν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι αυτή τη στιγμή υπάρχει μια Pax Americana εφάμιλλη της Pax Britannica του 19ου αιώνα.
Σημειώσεις
[1] K. Ν. Waltz, “Evaluating Theories”, American Political Science Review, Vol. 91, No. 4 (December 1997), pp. 915-916
[2] C. A. Kupchan, “After Pax Americana: Benign Power, Regional Integration, and the Sources of Stable Multipolarity”, International Security, Vol. 23, No. 3 (Fall 1998),pp. 40-79
[3] Εστιάζω κυρίως στην υλική υπεροχή λόγω του ότι η διαφωνία των μελετητών επικεντρώνεται στον αυστηρό διαχωρισμό ανάμεσα στην υλική και ιδεολογική υπεροχή.
[4] B. M. Russett, “The Mysterious Case of Vanishing Hegemony. Or, Is Mark Twain Really Dead?”, International Organization, Vol. 39, No. 2, (Spring 1985), p. 211