Η σημασία του Brexit για την Ε.Ε.

Γράφει ο Σπύρος Ξυγκάκης, Δόκιμος Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ

Η συζήτηση γύρω από το Brexit έχει επικεντρωθεί σε μεγάλο βαθμό στο κόστος και τα μειονεκτήματα που έχει για τη Βρετανία η εξέλιξη αυτή. Ωστόσο, η έξοδος της Βρετανίας από την Ε.Ε θα αλλάξει επίσης και το προφίλ της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Βρετανία είναι η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία της Ε.Ε, με μεγάλο ποσοστό συνεισφοράς στον προϋπολογισμό της Ε.Ε, φιλοξενεί το μοναδικό παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό κέντρο της Ευρώπης και αποτελεί σημαντική κινητήρια δύναμη της ενιαίας αγοράς στην ευρωπαϊκή σκηνή. Με την έξοδο της, η Ε.Ε θα χάσει ένα βασικό υποστηρικτή της οικονομίας της αγοράς και του ελεύθερου εμπορίου (που αποτελούν τις κινητήριες δυνάμεις της οικονομικής ανάπτυξης και της ευημερίας). Η συνεχιζόμενη συζήτηση για το Brexit συμβολίζει την αποσύνδεση της Βρετανίας από τις Ευρωπαϊκές υποθέσεις, μια διαδικασία που ήδη επιταχύνθηκε λόγω της οικονομικής κρίσης των τελευταίων ετών. Από την Βρετανική σκοπιά, οι μακροπρόθεσμες αμφιβολίες σχετικά με τη βιωσιμότητα του ευρώ ενισχύθηκαν από το βάθος της οικονομικής ανάκαμψης της Βρετανίας και από την προσέγγιση της Ε.Ε που κατά κανόνα βασίζεται στην  προώθηση της οικονομικής διακυβέρνησης. Η Βρετανική «απόσπαση» είναι φυσικά εμφανής σε όλα τα θεσμικά όργανα της Ε.Ε, καθώς παρά το γεγονός ότι αντιπροσωπεύει πάνω από το 12% του συνολικού πληθυσμού της Ε.Ε, το ποσοστό των Βρετανών υπηκόων που απασχολούνται στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέρχεται σε ποσοστό μόλις 5,3% (2014), ενώ λιγότερο από το 3% όλων των αιτούντων που συμμετείχαν στις εξετάσεις δημόσιας διοίκησης της Ε.Ε ήταν Βρετανοί. Σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, η Βρετανία που εγκαταλείπει την Ε.Ε (και η αβεβαιότητα σχετικά με την ακριβή φύση της μελλοντικής τους σχέσης) θέτει μια σειρά σημαντικών προκλήσεων για τους διαμορφωτές πολιτικής στις Βρυξέλλες.

Αρχικά, μια από τις συνέπειες που θα έχει η βρετανική έξοδος, είναι η απώλεια των 29 ψήφων στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (σταθμισμένου κατά 8,5%) απαιτώντας έτσι επαναπροσδιορισμό του ορίου ειδικής πλειοψηφίας. Αυτό θα μπορούσε να έχει σημαντικό αντίκτυπο στην ισορροπία της ισχύος με ενδεχόμενη μετατόπισή της στα μεγαλύτερα κράτη. Επιπλέον, η απουσία της Βρετανίας, ως της μεγαλύτερης εκτός ευρωζώνης χώρας της Ε.Ε, θα αλλάξει τη δυναμική μεταξύ των μελών που ανήκουν και των μελών που δεν ανήκουν στην Ευρωζώνη. Η μακρόχρονη βρετανική στήριξη για την οικοδόμηση σχέσεων κοινού ενδιαφέροντος με τα κράτη μέλη που ανήκουν ή όχι στην Ευρωζώνη μπορεί να αντικατασταθεί από μια αποκλειστική εστίαση στα μέλη που ανήκουν στην Ευρωζώνη, γεγονός που θα αποτελέσει κινητήρια δύναμη για περαιτέρω ενσωμάτωση στην Ε.Ε. Τέλος, εάν η Βρετανία επιλέξει να εγκαταλείψει την Ε.Ε, τότε οι χώρες που διαθέτουν το δικαίωμα του “opt-out” (π.χ. Δανία, Σουηδία) θα δυσκολευτούν να το χρησιμοποιήσουν χωρίς την Βρετανική στήριξη.

Ακόμη, οι γενικές προτεραιότητες πολιτικής στην Ε.Ε επίσης θα τροποποιηθούν μετά από μία βρετανική έξοδο. Η παραδοσιακή αγγλοσαξονική αντίληψη της ενιαίας κεφαλαιαγοράς και του εξωτερικού εμπορίου ως βασικών κινητήριων μοχλών της μελλοντικής ανάπτυξης και ευημερίας ίσως αντικατασταθούν από μια περισσότερο παρεμβατική προσέγγιση. Επιπλέον, δεδομένου του αναγνωρισμένου ρόλου του City του Λονδίνου να παρέχει στην Ε.Ε ένα χρηματοπιστωτικό κέντρο παγκόσμιας σημασίας, μια βρετανική έξοδος θα μπορούσε να βλάψει την αποτελεσματικότητα του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού πλαισίου της Ε.Ε. Οποιαδήποτε βραχυπρόθεσμη οφειλή από τη δυνητική μετεγκατάσταση των παγκόσμιων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων σε άλλα κράτη μέλη της Ε.Ε θα αντισταθμιστεί από την απώλεια της βρετανικής εμπειρογνωμοσύνης και τη διασπορά των ιδρυμάτων σε διάφορα κέντρα της Ε.Ε (όπως η Φρανκφούρτη, το Παρίσι, το Λουξεμβούργο και το Δουβλίνο). Επιπλέον, θα προκύψουν πρόσθετες απώλειες λόγω του αυξημένου εμπορικού κόστους άλλων κρατών μελών που θα προκληθεί από το Brexit.

Επιπροσθέτως, από στρατηγική σκοπιά, η απώλεια της Βρετανίας θα είχε ως αποτέλεσμα την μείωση του παγκόσμιου κύρους και εικόνας της Ε.Ε, ιδίως όσον αφορά θέματα ασφάλειας και άμυνας. Η Βρετανία είναι ένα κράτος μεγάλης γεωπολιτικής σημασίας και η μελλοντική και αναγκαία ευρωπαϊκή συνεργασία στους τομείς αυτούς θα παρεμποδιστεί από την απουσία της. Η Ε.Ε θα αντιμετωπίσει σοβαρές δυσχέρειες επίσης λόγω της απώλειας της βρετανικής εμπειρογνωμοσύνης σε θέματα διεθνούς οικονομικής διακυβέρνησης, αλλά και από τη δυνητική εξασθένιση των σχέσεων με τις αναπτυσσόμενες χώρες που λειτουργούν στο πλαίσιο της ευρύτερης «Αγγλοσφαιρικής» βάσης της Κοινοπολιτείας. Η απώλεια του βρετανικού ενδιαφέροντος για την παγκόσμια ασφάλεια θα εντείνει την πίεση στους Γερμανούς και τους Γάλλους να αυξήσουν σημαντικά τις στρατιωτικές δαπάνες και να επεκτείνουν το φάσμα των στρατηγικών επιλογών τους. Δεδομένης της τρέχουσας θέσης τόσο των ενωσιακών όσο και των εθνικών δημοσιονομικών πλαισίων, μια τέτοια εκτεταμένη αναβάθμιση των προφίλ ασφαλείας τους μπορεί να προβλεφθεί μόνο μακροπρόθεσμα, αν όχι καθόλου. Επιπλέον, το Brexit θα δημιουργήσει ζητήματα παγκοσμίως όσον αφορά τη βιωσιμότητα της Ε.Ε ως συνεκτικής παγκόσμιας οντότητας. Σε βασικούς παγκόσμιους εταίρους όπως οι ΗΠΑ, το Brexit θα ενισχύσει την άποψη ότι οι Ευρωπαίοι δεν είναι σε θέση να εργαστούν αποτελεσματικά στην παγκόσμια σκηνή λόγω των εσωτερικών αντιπαραθέσεων τους.

Ακόμη, οι παραδοσιακοί σύμμαχοι της Βρετανίας σε οικονομικά και εμπορικά θέματα  όπως η Ιρλανδία, η Ολλανδία, η Δανία και η Σουηδία  θα στερούνται της φυσικής υποστήριξης ενός άλλου μεγάλου κράτους μέλους στις μελλοντικές διαπραγματεύσεις πολιτικής της Ε.Ε. Η έλλειψη σημαντικού αντίβαρου σε οποιαδήποτε επικρατούσα πολιτική συναίνεση, θα μπορούσε να οδηγήσει σε περαιτέρω συγκέντρωση στις προτεραιότητες των υπόλοιπων μεγαλύτερων κρατών μελών. Το Ηνωμένο Βασίλειο υπήρξε μια σταθερή κινητήρια δύναμη πίσω από ευρύτερες προσπάθειες μεταρρύθμισης στην Ε.Ε. Η πιθανότητα παραμονής της Μεγάλης Βρετανίας στην Ε.Ε μπορεί να απαιτήσει τη διεξαγωγή σειράς σημαντικών μεταρρυθμίσεων σε έναν ποικίλο κατάλογο θεμάτων που κυμαίνονται από την οδηγία για τον χρόνο εργασίας μέχρι την κοινή αγροτική πολιτική. Ωστόσο, εάν η Βρετανία πράγματι εγκαταλείψει την Ε.Ε, η ώθηση για την αντιμετώπιση των πολύ αναγκαίων μεταρρυθμίσεων  ίσως μειωθεί σημαντικά.

Πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι μέχρι και τα τελευταία έτη η Βρετανία εξακολουθούσε να συνεισφέρει σημαντικά στον προϋπολογισμό της Ε.Ε, με ετήσιες καθαρές εισφορές, ενδεικτικά, ύψους περίπου 5 δις. ευρώ για την περίοδο 2007-2013. Επιπλέον, το Ηνωμένο Βασίλειο αντιπροσωπεύει το 12,5% του ευρωπαϊκού πληθυσμού και το 14,5% του ΑΕΠ της Ε.Ε.. Επιπλέον, η οικονομία της Βρετανίας είναι η έκτη μεγαλύτερη στον κόσμο με εξαγωγές που αντιπροσωπεύουν σχεδόν το ένα πέμπτο των συνολικών εξαγωγών της ΕΕ. Συνεπώς, μια βρετανική έξοδος θα απαιτούσε από τα άλλα κράτη μέλη να αυξήσουν τις συνεισφορές τους ή να συμφωνήσουν σε μόνιμη μείωση των δαπανών. Τα οφέλη από την πρόοδο ορισμένων πτυχών της δημοσιονομικής μεταρρύθμισης (συμπεριλαμβανομένης της επανεκτίμησης των υφιστάμενων εκπτώσεων) θα αντισταθμιστούν από τη μείωση της πίεσης για αύξηση της αποτελεσματικότητας και την πραγματοποίηση μεταρρυθμίσεων σε μεγαλύτερους τομείς δαπανών, όπως η περιφερειακή πολιτική και η γεωργία. Στην πραγματικότητα, μια βρετανική έξοδος θα στερούσε άλλους καθαρούς συνεισφέροντες ενός σημαντικού συμμάχου και θα καθιστούσε λιγότερο πιθανή τη σημαντική μεταρρύθμιση του προϋπολογισμού.

Τέλος, το γεγονός ότι ένα δημοψήφισμα οδήγησε ένα κράτος μέλος να εγκαταλείψει την Ε.Ε δύναται να δημιουργήσει να ενισχύσει το ρεύμα των ευρωσκεπτικιστών. Το πιο σημαντικό είναι ότι τα αντιευρωπαϊκά κόμματα ενδέχεται να ασκήσουν σοβαρές πιέσεις με απαίτηση την διεξαγωγή παρόμοιων δημοψηφισμάτων και στα υπόλοιπα κράτη μέλη.

Συνοψίζοντας, ως έχει καταστεί σαφές, οι συνέπειες της εξόδου του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ε.Ε. είναι τόσο πολυεπίπεδες , όσο και ιδιαιτέρως μεγάλης σημασίας για την ίδια την Ένωση. Σαφώς τα όσα εκτίθενται, αποτελούν εκτιμήσεις και μόνον, ώστε η εξέλιξη των πραγμάτων στην πολιτική και την οικονομία, αναμένεται να δώσει τις τελικές απαντήσεις. Το μόνο σίγουρο είναι πως η έξοδος αυτή, εφόσον επέλθει οριστικά, θα φέρει στο προσκήνιο, ακόμη περισσότερο επιτακτικά, τα αιτήματα για την πραγματοποίηση θεσμικών μεταρρυθμίσεων εντός της Ένωσης, με την ελπίδα της ανανέωσης και επαναπροσδιορισμού των ίδιων των στόχων της.

 

Βιβλιογραφία

• Dhingra, S., G. Ottaviano, T. Sampson and J. Van Reenen (2016a), The consequences of Brexit for UK trade and living standards, Centre for Economic Performance (CEP), London School of Economics and Political Science (LSE).
• Dhingra, S., G. Ottaviano, T. Sampson and J. Van Reenen (2016b),The impact of Brexit on foreign investment in the UK, Centre for Economic Performance (CEP), London School of Economics and Political Science (LSE).
• Brexit Competition Law Working Group (2016), Implications of Brexit for Competition Law and Policy: Issues Paper,www.bclwg.org
• Petropoulos, Georgios (2016) ‘Brexit and competition policy in Europe’, Blog Post, Bruegel