Ελληνικά
Γράφει ο Αλέξανδρος Δρίβας, Διεθνολόγος
Ο όρος «αναδυόμενες δυνάμεις» επινοήθηκε προκειμένου να θέσει κομψά, το ζήτημα της αλλαγής του διεθνούς συστήματος. Η ισχύς είναι σχετική και εν πολλοίς, ορίζεται από το δίλημμα ασφάλειας. Η γλώσσα πολλές φορές μας εγκλωβίζει ειδικά όταν χρησιμοποιούμε όρους σαν το «αναδυόμενη δύναμη» ή «υπερδύναμη». Στο παρόν κείμενο θα ασχοληθούμε με τις σχέσεις δύο χωρών που θεωρήθηκαν ως «αναδυόμενες δυνάμεις» και ανήκουν στο λεγόμενο BRICS (Brazil, Russia, India, China, South Africa).
Η ισχύς και η -κυρίως ψυχολογική- αίσθηση ασφάλειας που δημιουργεί, είναι σχετική. Ένα κράτος σε συνθήκες διεθνούς αναρχίας, ανταγωνίζεται διαρκώς τα άλλα προκειμένου να μην ανοίξει εναντίον του ανισορροπία ισχύος. Η σχετικότητα της ισχύος και ειδικά η σύλληψη αυτής, φαίνεται στο πώς ακόμη και σήμερα αντιλαμβανόμαστε χώρες όπως η Ινδία. Ενδεικτικό είναι το άρθρο της WSJ για το πώς αντιμετωπίζεται η Ινδία από την κοινωνία των ΗΠΑ: Μόνο 1% των ερωτηθέντων έδωσε την απάντηση «Η Ινδία» στην ερώτηση «Ποια πιστεύετε ότι είναι η πιο ακμαία οικονομία στον κόσμο;» και ένα 4% πιστεύει ότι η Ινδία θα είναι στην πρώτη θέση της παγκόσμιας οικονομίας στα επόμενα 20 έτη.[1] Κάποιες έρευνες τους δικαιώνουν με τη διαφορά οτι γύρω στο 2050 αναμένεται η Ινδία να αφήσει τις ΗΠΑ στην τρίτη θέση της παγκόσμιας οικονομίας.
Αν η οικονομία φαντάζει σχετική ως συντελεστής ισχύος, τότε εύκολα μπορούμε να συλλάβουμε, τη δυσκολία καθορισμού της συνολικής ισχύος ενός κράτους. Σε κάθε περίπτωση, η Ινδία δεν μπορεί να χαρακτηριστεί σήμερα ως μια «αναδυόμενη» δύναμη. Το ότι δεν συνιστά «υπερδύναμη», δεν σημαίνει ότι δεν είναι ήδη μια από τις μεγαλύτερες δυνάμεις του διεθνούς συστήματος. Αυτός είναι και ο λόγος που τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Ρωσία, προσπαθούν να προσεταιριστούν το Νέο Δελχί. Γιατί η Ρωσία έχει όφελος πιο πολύ από ποτέ στο να προωθήσει μια στρατηγική σχέση με την Ινδία;
Η Ρωσία φαίνεται να ξεκαθαρίζει την «ανατολική πολιτική της».
Η Ρωσία είναι η μεγαλύτερη σε έκταση χώρα. Η έκτασή της την αναγκάζει να έχει επιμέρους περιφερειακές πολιτικές κατά μήκους της τεράστιας συνοριογραμμής της. Ανατολική Ευρώπη, Μαύρη Θάλασσα, Καύκασος, Κεντρική Ασία και Βορειοανατολική Ασία, αποτελούν -χοντρικά- τις «γειτονίες» της Ρωσίας.
Oι οικονομικές σχέσεις μεταξύ Ρωσίας και Ινδίας, δεν είναι πολύ σημαντικές, ειδικά αν συγκριθούν με τις σινορωσικές οικονομικές σχέσεις ή με τις ινδοαμερικανικές οικονομικές σχέσεις. Παρόλα αυτά η οικονομία αποτελεί έναν παράγοντα που καθορίζει τις σχέσεις μεταξύ των κρατών. Ο συνολικός όγκος των συναλλαγών μεταξύ Ρωσίας και Ινδίας δεν ξεπερνά τα 6,1 δις. $. Στις διμερείς σχέσεις, πλεονασματική είναι η Ρωσία (4,5 δις. $ -1,6 δις. $).[2] Ωστόσο η χρονική συγκυρία και η γεωγραφία εμφανίζονται ως ποιοτικοί συντελεστές αναβάθμισης των σχέσεων των δύο κρατών.
Η Ασία χαρακτηρίζεται στο σύνολό της από εξαιρετική ρευστότητα. Πριν κάποιους μήνες και όταν οι ινδορωσικές σχέσεις φάνταζαν να έχουν αρκετά αγκάθια, (όπως η συμπαραγωγή των μαχητικών αεροσκαφών ΡΜF (Perspective Multi-role Fighter) η Μόσχα επιχείρησε να αναθερμάνει τις σχέσεις της με το Πακιστάν. Οι εξελίξεις που έφεραν ένταση τόσο στις σινοινδικές σχέσεις όσο και στις σινοαμερικανικές, καθιστούν το Νέο Δελχί υποχρεωμένο να διατηρεί καλές σχέσεις με τη Ρωσία καθώς οι ΗΠΑ μπορεί να έχουν τεταμένες σχέσεις με την Κίνα όμως το ενδιαφέρον έχει μεταφερθεί στην περιοχή της Βορειοανατολικής Ασίας και πιο συγκεκριμένα, στην Κορεατική Χερσόνησο. Για τη Ρωσία, η Ινδία αποτελεί στρατηγική επιλογή καθώς η Μόσχα χρειάζεται έναν σύμμαχο που θα περιορίζει την εξάρτησή της από την Κίνα αναφορικά με την ανάσχεση των ΗΠΑ.
Η Μόσχα, βλέπει στην Ινδία μια χώρα από την οποία μπορεί να εισάγει αγροτικά προϊόντα σε περίπτωση που οι οικονομικές κυρώσεις της Δύσης σφίξουν γύρω από το Κρεμλίνο. Όμως δεν είναι αυτός ο βασικός λόγος για τον οποίον η Ρωσία επιθυμεί τη σύσφιξη των σχέσεών της με την Ινδία. Η αναβάθμιση των σχέσεων μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ρωσίας, μολονότι χαιρετίζεται από τη Μόσχα, δεν είναι η ιδανική εξωτερική εξισορρόπηση για τη Ρωσία καθώς στο Κρεμλίνο γνωρίζουν πως η άμυνα και η ασφάλεια της Σαουδικής Αραβίας εξαρτάται από τις ΗΠΑ και πέραν αυτού, το Βασίλειο χρειάζεται πιο πολύ από ποτέ τις ΗΠΑ για να ανασχέσει το Ιράν. Η παρουσία των ΗΠΑ στη νευραλγική περιοχή του Κόλπου γεμίζει ανησυχία τη Ρωσία που παράλληλα, δεν επιθυμεί να πέσει στην παγίδα της στρατηγικής σχέσης με την Κίνα. Ρωσία και Κίνα έχουν αρκετά αναβαθμισμένες σχέσεις όμως και οι δύο δυνάμεις γνωρίζουν πως αυτές οι σχέσεις ενισχύονται περισσότερο από την επιθυμία ανάσχεσης της παρουσίας των ΗΠΑ στην Ασία, παρά από λόγους που αφορούν αυτές – καθαυτές τις σχέσεις των δύο χωρών.
Πιο συγκεκριμένα, η Ρωσία γνωρίζει ότι σε περίπτωση που οι ΗΠΑ εντείνουν την παρουσία τους στην περιφέρεια της Κίνας, το Πεκίνο θα προσπαθήσει να βρει διέξοδο τόσο στην Κεντρική Ασία όσο και στη Μέση Ανατολή. Αυτή η εξέλιξη δεν θα ήταν καλή για τη Ρωσία που μετά από αρκετά χρόνια προσπαθεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην περιοχή. Την ίδια στιγμή, η προσέγγιση της Ινδίας από τη Ρωσία αφορά και την αύξηση της επιρροής της Μόσχας σε μια περιοχή πλησίον του Ιράν το οποίο χρειάζεται τη Ρωσία ξανά, από τη στιγμή που η νέα κυβέρνηση των ΗΠΑ δεν ακολουθεί την πολιτική του Ομπάμα στο Ιράν. Επομένως, ο στρατηγικός στόχος της Ρωσίας αφορά κυρίως την προάσπιση των συμφερόντων της στη Μέση Ανατολή και στην διαρκή υπενθύμιση προς το Πεκίνο πως η Μόσχα δεν θα επιτρέψει να καταστεί ο σινορωσικός άξονας (εξωτερική εξισορρόπηση απέναντι στις ΗΠΑ) ετεροβαρής γι’αυτήν. Ο «Δρόμος του Μεταξιού», το φιλόδοξο εμπορικό project του Πεκίνου (One Belt One Road) δεν ανησυχεί μόνο τις ΗΠΑ αλλά και τη Ρωσία καθώς περιλαμβάνει περιοχές στις οποίες η Ρωσία, είτε διατηρεί, είτε επιθυμεί να αυξήσει την επιρροή της.
Η Μόσχα από τη στιγμή που δεν μπορεί να έχει παρουσία στη Νότια Κινεζική Θάλασσα και στον Ινδικό Ωκεανό, θεωρεί την Ινδία μια διέξοδο. Λίγους μήνες πριν, η Ρωσία υπέγραψε στρατιωτική συνεργασία και με τις Φιλιππίνες που βρίσκονται στην περιοχή ενδιαφέροντος και της Κίνας και των ΗΠΑ. Η στρατιωτική συνεργασία με τις Φιλιππίνες σε συνδυασμό με την εμβάθυνση της συνεργασίας Μόσχας-Ινδίας σε στρατιωτικό επίπεδο, αποτελεί την απόδειξη ότι η Ρωσία επιθυμεί να έχει παρουσία στο μεγάλο παιχνίδι της Ανατολικής Ασίας. Μπορεί στο πιο υψηλό επίπεδο να ανακοινώνεται από την Κίνα και τη Ρωσία ότι οι μεταξύ τους σχέσεις βρίσκονται στο καλύτερο δυνατό σημείο, ωστόσο η Ρωσία γνωρίζει ότι θα επωφεληθεί πολύ περισσότερο από τις σινορωσικές σχέσεις αν καταστήσει σαφές στην Κίνα ότι το Κρεμλίνο έχει εναλλακτικές λύσεις τις οποίες αν θέσει σε ισχύ, το Πεκίνο θα «περικυκλωθεί». [3]
Η Ρωσία και η Ινδία θα συμμετέχουν από κοινού στην μεγάλη στρατιωτική άσκηση «Indra» που θα διεξαχθεί το τελευταίο δεκαήμερο του Οκτωβρίου (19-29/10/2017).[4] Η άσκηση αυτή γίνεται κατά την περίοδο που Ρωσία και Ινδία βρίσκονται στο τελευταίο στάδιο των διαπραγματεύσεων για την πώληση τεσσάρων φρεγατών από τη Ρωσία στην καθώς και για την πώληση ρωσικών αντι-αεροπορικών συστημάτων στην Ινδία. Σε περίπτωση που προχωρήσει και η συμπαραγωγή του 5ης γενιάς μαχητικού PMF, Ρωσία και Ινδία θα έχουν αναβαθμίσει σε πολύ υψηλό επίπεδο τις σχέσεις τους και μάλιστα στον τομέα της σκληρής ισχύος.[5]
Τακτική ή στρατηγική επιλογή για τη Μόσχα;
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, οι ρωσικές προτεραιότητες βρίσκονται στη Μέση Ανατολή και στη δυτική πλευρά της. Η έξοδος στη θάλασσα για τη Μόσχα είναι πολύ πιο εύκολα επιτεύξιμη σε αυτήν την περιοχή, παρά στην Ανατολική Ασία. Παρόλα αυτά, το μεγαλύτερο μερίδιο του παγκόσμιου πλούτου μεταφέρεται στην Ανατολική Ασία και η Ρωσία του Πούτιν επιθυμεί να παίξει διεθνή ρόλο. Πέραν της επιδίωξης του Πούτιν για προώθηση των ρωσικών συμφερόντων σε κάθε περιοχή του πλανήτη, η έκταση της Ρωσίας, υπαγορεύει στο Κρεμλίνο να έχει παρουσία και στον Ινδικό Ωκεανό.
Η ένταση που υπάρχει ανάμεσα στις ΗΠΑ και τη Βόρεια Κορέα, επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό και την Κίνα. Η Ρωσία θέλει να καταστήσει σαφές στο Πεκίνο οτι σε περίπτωση που η ακροσφαλής πολιτική που ακολουθούν ΗΠΑ και Βόρεια Κορέα οδηγήσει σε κάποια σύγκρουση τότε μια φιλικά διακείμενη «ρωσική ουδετερότητα» στο ζήτημα αυτό, δεν θα μείνει άνευ ανταλλαγμάτων προς όφελος της Μόσχας. Άλλωστε, μεγάλο ενδιαφέρον παρουσίαζει το γεγονός οτι η άσκηση Indra που θα πραγματοποιηθεί από τη Ρωσία και την Ινδία, περιλαμβάνει και την περιοχή του Βλαδιβοστόκ το οποίο βρίσκεται στη ζώνη κρίσης (Κορεατική Χερσόνησος). Είναι προς το συμφέρον της Ινδίας να δείξει στο Πεκίνο οτι έχει παρουσία στα βορειοανατολικά της σύνορα, διαμηνύοντας με δυναμικό τρόπο πως το Πεκίνο πρέπει να ρίξει τους τόνους στην περιοχή των σινοινδικών εδαφικών διαφορών (Doklam). Επιπρόσθετα, οι κυρώσεις οικονομικού χαρακτήρα που αντιμετωπίζει η Ρωσία από τη Δύση, αναγκάζουν τη Ρωσία να διατηρεί καλές σχέσεις με τις δύο πιο παραγωγικά διαφοροποιημένες χώρες, την Κίνα και την Ινδία. Παρόλα αυτά, προσπαθεί να καταστήσει τις σχέσεις της μαζί τους, μη ετεροβαρείς εναντίον της. Πιθανή διαμεσολάβηση στη διασυνοριακή διαφορά μεταξύ της Κίνας και της Ινδίας (Doklam) όχι μόνο θα ενισχύσει την επιρροή της Ρωσίας στην περιοχή αλλά και θα δείξει στην Κίνα οτι αν έχει δεύτερες σκέψεις για τα σινορωσικά σύνορα στη Βορειοανατολική Ασία, θα πρέπει να τις ξεχάσει.
Καταλήγοντας μπορούμε να πούμε πως η σύσφιξη σχέσεων που προωθεί η Ρωσία με την Ινδία μπορεί να χαρακτηριστεί και σαν τακτική επιλογή αλλά και σαν στρατηγική. Αν προς τα κάπου θα έπρεπε να ρέπουμε, τότε θα ήταν καλύτερο να προτιμήσουμε τον χαρακτηρισμό «τακτική». Ο λόγος, δεν είναι άλλος από τη ρευστότητα που χαρακτηρίζει τα τεκταινόμενα στην Ασία. Παρόλα αυτά, η Ρωσία φαίνεται πως προσπαθεί να ανεβάσει το κόστος των συμμαχιών και των γενικότερων εξελίξεων στην περιοχή, επιχειρώντας να κατοχυρώσει ζωτικά της συμφέροντα στο μαλακό της υπογάστριο (Ουκρανία, Μαύρη Θάλασσα) και στην Μέση Ανατολή. Αν αυτή είναι συνοπτικά η ρωσική στρατηγική τότε η εμβάθυνση των σχέσεων του Κρεμλίνου με την Ινδία έχει και στρατηγικό χαρακτήρα.
Πηγές
[1] Raymond Zhong, “How Americans View India’s Economic Power”, δημοσιευμένο στο διαδικτυακό τόπο: https://blogs.wsj.com/indiarealtime/2016/02/23/how-americans-view-indias-economic-power/ .
[2] Βλ. Αrun S, “Russia –a forgotten trade partner?”, The Hindu, δημοσιευμένο στο διαδικτυακό τόπο: http://www.thehindu.com/business/Economy/russia-a-forgotten-trade-partner/article17898013.ece .
[3] Βλ. DD Wu, “China and Russia Sign Military Cooperation Roadmap”, The Diplomat, δημοσιευμένο στο διαδικτυακό τόπο: http://thediplomat.com/2017/06/china-and-russia-sign-military-cooperation-roadmap/ .
[4] Βλ. “India-Russia drills in October”, Asian Age, δημοσιευμένο στο διαδικτυακό τόπο: http://www.asianage.com/india/all-india/140817/india-russia-drills-in-october.html .
[5] Βλ. Franz-Stefan Gady, “India, Russia Sign Military Cooperation Roadmap”, The Diplomat, δημοσιευμένο στο διαδικτυακό τόπο: http://thediplomat.com/2017/06/india-russia-sign-military-cooperation-roadmap/ .