Ελληνικά
Γράφει ο Βασίλης Κόττας, Δόκιμος Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ
Εισαγωγή
Η προστασία του περιβάλλοντος χαρακτηρίζεται, ένας από τους τομείς, στους οποίους παρέχεται πλέουσα μέριμνα από τη διεθνή κοινότητα, τα τελευταία τριάντα έτη. Συχνά, στα εθνικά σχέδια τιτλοφορείται ως Πράσινη Ανάπτυξη. Το ερευνητικό ερώτημα που τίθεται είναι: Ποια είναι η πρόσφατη και η παρούσα κυβερνητική πολιτική της Ελλάδας στον προαναφερθέντα τομέα και ποια είναι τα αποτελέσματά της.
Ανάλυση
Η Πράσινη Ανάπτυξη ή Αειφόρος Ανάπτυξη ή Βιώσιμη Ανάπτυξη, συμφώνως με το λεξικό της Οξφόρδης πρόκειται για την «Οικονομική ανάπτυξη που διεξάγεται χωρίς την εξάντληση των φυσικών πόρων».[1] Αυτή η ιδέα της ανάπτυξης πηγάζει από την Αναφορά Brundtland[2] η οποία συνετάχθη από την Επιτροπή Brundtland των Ηνωμένων Εθνών το 1987. Η αιτία συγκρότησης της Επιτροπής ήταν η αυξανόμενη κατάχρηση των φυσικών πόρων από τον άνθρωπο.[3]
Σήμερα η διεθνής κοινότητα φαίνεται ότι αναγνωρίζει την ανάγκη να λάβει δραστικά μέτρα και έτσι προχωράει στη οργάνωση τακτικών Διασκέψεων (Conference of the Parties) υπό τον διεθνή οργανισμό των Ηνωμένων Εθνών και τη σύνταξη στόχων βιώσιμης ανάπτυξης (Sustainable Development Goals).[4] Η Ελλάδα μέρος αυτής της Επιτροπής έχει θέσει τους εξής στόχους:
Στα πλαίσια αυτής της δραστηριότητας η Ελλάδα έχει προχωρήσει στη λήψη μέτρων με τα οποία, σεβόμενη το περιβάλλον, επιδιώκει να μεταβάλλει τις πρώην «συνήθειες» της προς μια Πράσινη Οικονομία. Στόχος δύσκολος, καθώς η οικονομική κρίση αποτελεί τροχοπέδη. Όπως τονίζει ο Γενικός Γραμματέας του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) José Ángel Gurría, στην αναφορά για τα προβλήματα της Ελλάδας, «Παρά την αυξανόμενη έμφαση στην πράσινη ανάπτυξη στις δημόσιες συζητήσεις, η ανάπτυξη των ελληνικών τεχνολογιών, των υποδομών ή των προγραμμάτων έχει περιοριστεί μέχρι στιγμής. Τα τελευταία χρόνια, μεγάλο μέρος της επένδυσης που σχετίζεται με το περιβάλλον της Ελλάδας χρηματοδοτήθηκε με την υποστήριξη κοινοτικών κονδυλίων, περίπου το 25% των διαθέσιμων κονδυλίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Ελλάδα για την περίοδο 2007-13 προορίζονταν για πράσινες επενδύσεις. Οι δαπάνες της Ελλάδας για την πράσινη ανάπτυξη αντιπροσώπευαν το λιγότερο του 1% του ΑΕΠ, το οποίο είναι χαμηλό σε σύγκριση με τις χώρες του ΟΟΣΑ σε παρόμοιο αναπτυξιακό στάδιο».[5]
Πράγματι, το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής (ΥΠΕΚΑ) εκπόνησε το Πρόγραμμα Αναπτυξιακών Παρεμβάσεων για την περίοδο 2010-2015 με κεφάλαιο 34,1 δις. ευρώ προερχόμενο, κυρίως, από ενωσιακή χρηματοδότηση. Το Πρόγραμμα χωριζόταν σε τέσσερις πυλώνες (Αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής μεταβαίνοντας σε μία ανταγωνιστική οικονομία χαμηλής κατανάλωσης σε άνθρακα, Αειφόρος διαχείριση και προστασία των φυσικών πόρων, Αναβάθμιση της ποιότητας ζωής, με σεβασμό στο περιβάλλον, Ενίσχυση των μηχανισμών και θεσμών περιβαλλοντικής διακυβέρνησης).[6] Η Ελλάδα είχε τότε δεσμευτεί στην «άρση των θεσμικών και διοικητικών εμποδίων, που δημιουργούσαν καθυστερήσεις και εμπόδιζαν την υλοποίηση ουσιαστικών παρεμβάσεων» μέσα από την εκπόνηση του Προγράμματος και πλήθος Κοινών Υπουργικών Αποφάσεων. Συγκεκριμένως, για τον δεύτερο πυλώνα για την προστασία των υδάτινων πόρων προορίστηκαν επενδύσεις ύψους 1 δις ευρώ.[7] και για τον πρώτο πυλώνα για την βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας 8,7 δις ευρώ.
Παρ’ όλα αυτά η Ελλάδα στην υπόθεση C‑504/14 του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης καταδικάστηκε για την παράλειψη λήψης μέτρων για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας, ώστε να αποφευχθεί η υποβάθμιση των φυσικών οικοτόπων και των οικοτόπων ειδών, καθώς και η παρενόχληση του είδους χελώνας Caretta Caretta, στην υπόθεση C-149/14 καταδικάστηκε για την απουσία χαρακτηρισμού περιοχών στις οποίες παρατηρείται παρουσία μαζών υπόγειων ή επιφανειακών υδάτων που προσβάλλονται από υπερβολική περιεκτικότητα νιτρικών ιόντων και/ή από το φαινόμενο ευτροφισμού ως ευπρόσβλητες στη νιτρορύπανση ζώνες, βάσει των διαθέσιμων δεδομένων, και την μη εκπόνηση προγραμμάτων δράσεως που μνημονεύονται για την προστασία των υδάτων από τη νιτρορύπανση γεωργικής προέλευσης, στην υπόθεση C-160/16 καταδικάστηκε για την παράλειψη κοινοποίησης έκθεσης σχετικά με τα βέλτιστα από πλευράς κόστους επίπεδα για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων και τέλος σε πλήθος υποθέσεων καταδικάστηκε για την ελλιπή διαχείριση αποβλήτων και αστικών λυμάτων.
Συμπεράσματα
Συμπερασματικώς, σήμερα η Ελλάδα χωρίς κάποιο ενιαίο σχέδιο Πράσινης Ανάπτυξης πορεύεται με την τήρηση μεμονωμένων προγραμμάτων. Συγκεκριμένως, τα προγράμματα «Εξοικονομώ κατ’ οίκον» και «Εξοικονόμηση» στοχεύουν στην ενεργειακή αναβάθμιση των ιδιωτική και δημοσίων κτιρίων[8] καθώς και ένας ανανεωμένος Κανονισμός για την Ενεργειακή Απόδοση των Κτιρίων.[9] Οι Πράσινες Δημόσιες Συμβάσεις[10] πρόκειται να καλύψουν το πενήντα τοις εκατό των δημοσίων συμβάσεων. Το πρόγραμμα «Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη» περιλαμβάνει σχέδια για την προστασία της βιοποικιλότητας ενώ παράλληλα το ΥΠΕΚΑ προχωράει στον εκσυγχρονισμό της εθνικής νομοθεσίας με την υιοθέτηση των ευρωπαϊκών οδηγιών. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης προβλέπει την μείωση των βλαβερών ρύπων και την ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ο Στρατηγικός Σχεδιασμός Διασυνδέσεων Νησιών εξατομικεύει τον άνωθεν στόχο στα ελληνικά νησιά και το Σχέδιο για τα Αιολικά Πάρκα.
Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΟΣΑ προτείνει την εφαρμογή της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» (Οδηγία 2004/35/ΕΚ), την κατάργηση των περιβαλλοντικά επιβλαβών επιδοτήσεων όπως για τα ύδατα άρδευσης και τις φορολογικές απαλλαγές για το πετρέλαιο θέρμανσης και την εστίαση στην απασχόληση και την καινοτομία η οποία συνδέεται με τη μείωση των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα και την βιώσιμη ανάπτυξη.
Η προώθηση μεταρρυθμίσεων σχετικών με την Πράσινη Ανάπτυξη φαίνεται ότι διαρκώς απασχολούν όλες τις ελληνικές κυβερνήσεις χωρίς όμως αυτό να σημαίνει την αποφυγή παραλείψεων σε «ευαίσθητους» τομείς για την Ελλάδα όπως η ηλεκτρική ενέργεια και τα απορρίμματα.
Πηγές
Gurría, Angel. 2010. Greece at a Glance Policies for a Sustainable Recovery. s.l. : Diane Stamatelatos, 2010.
Way Back Machine. 1991 – The United Nations World Commission on Environment and Development . Way Back Machine. [Ηλεκτρονικό] University of LouisvilleandLouisville Presbyterian Theological Seminary, 23 Απρίλιος 1991. https://web.archive.org/web/20131103112536/http://grawemeyer.org/worldorder/previous-winners/1991-the-united-nations-world-commission-on-environment-and-development.html.
World Commission on Environment and Development;. 1987. Report of the World Commission on Environment and Development: Our Common Future. s.l. : Oxford University Press, 1987. 019282080X.
Γενική Διεύθυνση, Περιβαλλοντικής Πολιτικής. Πράσινη Ανάπτυξη. Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής. [Ηλεκτρονικό] http://www.ypeka.gr/Default.aspx?tabid=226&language=el-GR.
Δικαστήριο, Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αναζήτηση υποθέσεως. Curia Europe. [Ηλεκτρονικό] https://curia.europa.eu/.
Κορομηλά, Χ. 2017. Βιοποικιλότητα ζωή με μέλλον. Αθήνα : Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, 2017.
Σταματίου, Γ. 2017. Πράσινες Δημόσιες Συμβάσεις (ΠΔΣ): Το Δημόσιο πρωταγωνιστής του πρασινίσματος της εγχώριας αγοράς. Αθήνα : Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, 2017.
[1] https://en.oxforddictionaries.com/definition/sustainable_development
[2] http://www.un-documents.net/wced-ocf.htm
[3]https://web.archive.org/web/20131103112536/http://grawemeyer.org/worldorder/previous-winners/1991-the-united-nations-world-commission-on-environment-and-development.html
[4] https://sustainabledevelopment.un.org/sdgs
[5] https://www.oecd.org/greece/44785912.pdf
[6] http://www.ypeka.gr/LinkClick.aspx?fileticket=tReIPNhjmk4%3d&tabid=367 σελ. 5
[7] http://www.ypeka.gr/LinkClick.aspx?fileticket=tReIPNhjmk4%3d&tabid=367 σελ. 22
[8] http://www.ypeka.gr/LinkClick.aspx?fileticket=IkFxZRRKNzE%3d&tabid=569
[9] Προδιαγραφές για τα νεοσυσταθείσα κτίρια
[10] Πράσινες Δημόσιες Συμβάσεις είναι οι διαδικασίες με τις οποίες ο δημόσιος τομέας προμηθεύεται προϊόντα, υπηρεσίες ή εργασίες, χρησιμοποιώντας πράσινα κριτήρια κατά την οργάνωση της ανάθεσης, την προκήρυξη και την αξιολόγηση προσφορών .Με βάση το κοινοτικό θεσμικό πλαίσιο, οι δημόσιες υπηρεσίες προμηθειών μπορούν να χρησιμοποιούν περιβαλλοντικά κριτήρια κατά την προκήρυξη διαγωνισμών και την αξιολόγηση των προσφορών, δεδομένου ότι ταυτόχρονα ικανοποιούνται οι βασικές αρχές της διαφάνειας, της ισότιμης μεταχείρισης και μη διάκρισης