Η «Νέα Τουρκία»

Γράφει ο Δρ. Σπύρος Πλακούδας*, Αντιπρόεδρος Δ.Σ. ΚΕΔΙΣΑ

H αυξανόμενη επιθετικότητα της Τουρκίας σε Ανατολή και Δύση οφείλει να μην μας εκπλήσσει· οι δράσεις της αποτελούν τις ωδίνες του τοκετού της «Νέας Τουρκίας». Την επαύριον του αποτυχημένου στρατιωτικού πραξικοπήματος, αναδύεται μια εξόχως αντιδυτική, αναθεωρητική, ισλαμοφασίζουσα και αυταρχική χώρα: οι λεονταρισμοί περί Οθωμανικού Χαστουκιού εναντίον των ΗΠΑ, οι επανειλημμένες δηλώσεις περί αναθεώρησης της Συνθήκης Ειρήνης της Λωζάνης, οι διώξεις εναντίον των πάσης φύσεως αντιφρονούντων και τα κηρύγματα των ιμάμηδων περί τζιχάντ εναντίον του Κούρδων αποτελούν πλέον το «σήμα κατετεθέν» της «Νέας Τουρκίας».

Όντως, η Τουρκία δεν διστάζει διόλου να δράσει ως κράτος-πειρατής στην περίπτωση της Κύπρου ή κράτος-κατοχική δύναμη στην περίπτωση της Συρίας. Πρώτη φορά στα χρονικά η Τουρκία επιχειρεί σε εδάφη (ήτοι Συρία) όπου δεν υπάρχουν καν Τούρκοι. Η εκδήλωση του στρατιωτικού πραξικοπήματος και η ανάδυση ενός de fact ανεξάρτητου Κρατικού κράτους στη βόρεια Συρία δημιούργησαν την αδιάσειστη πεποίθηση στον Ερντογάν πως οι ΗΠΑ υπονομεύουν την εξουσία του προσωποπαγούς καθεστώτος του και την εδαφική ακεραιότητα της πολυεθνικής χώρας. Παρά την αρχική «επένδυση» στον Τραμπ για την αποκατατάσταση των «λαθών» του Ομπάμα ως προς τους Κούρδους, ο Ερντογάν σύντομα δήλωσε πως εξαπατήθηκε εξίσου από τη συνεχιζόμενη υποστήριξη των ΗΠΑ προς τους Κούρδους. Οι απειλές κατά της Μανμπίτζ και των εκεί σταθμευμένων Αμερικανικών στρατευμάτων ανέβασαν τον υδράργυρο στα ύψη και οι διαδοχικές επισκέψεις των υψηλόβαθμων Αμερικανών αξιωματούχων στην Άγκυρα έδρασαν πυροσβεστικά – ουχί ασταθεροποιητικά. Οι ΗΠΑ δεν έχουν αντιληφθεί ακόμα την ανάδυσης της «Νέας Τουρκίας» και επιχειρούν δια του κατευνασμού (π.χ. αναβολή κυρώσεων περί της Υπόθεσης Ζαράμπ) να εξημερώσουν το «μαινόμενο θηρίο».

Παραδόξως, οι σχέσεις μεταξύ Άγκυρας και Μόσχας – δύο ιστορικά εχθρών – ανθίζουν. Η εξέλιξη αυτή δεν οφείλεται μόνο στην αυταρχική φύση των δύο ηγετών ή τον αντι-αμερικανικό προσανατολισμό τους· οφείλεται πρωτίστως στην ταπεινωτική συμμόρφωση της Άγκυρας στους όρους της Μόσχας περί της Συρίας. Ενδεικτικώς, η Τουρκία δεν βυσσοδομεί εναντίον της Ρωσίας παρά την χρόνια υποστήριξη της προς τους Κούρδους. Η Άγκυρα υποχρώθηκε να αποκυρήξει τον πρότερο στόχο της ανατροπής του Άσσαντ και να αποδεχθεί με το Ιράν και τη Ρωσία (των δύο ιστορικών εχθρών και νυν υποστηρικτών του Άσσαντ) την συγκηδεμονία της «Διαδικασίας της Αστάνα» – ενός δαιδαλώδους (και εύθραυστου) οδικού χάρτη για την ειρήνη.

Η διαδικασία βασίζεται σε δύο πυλώνες: αφενός την αντίθεση στην επέμβαση των ΗΠΑ στη Συρία στην μετά-ΙΣΙΣ εποχή, αφετέρου στην αλληλεξξάρτηση των τριών δυνάμεων. Ο Πούτιν χρειάζεται τον Ερντογάν σαν «θηριοδαμαστή» των τζιχαντιστών στην Ιντλίμπ (των πρώην συμμάχων των Τούρκων) ώστε να λήξει την δαπανηρή υπερπόντια εκστρατεία. Ο Ερντογάν, παρομοίως, χρειάζεται το πράσινο φως του Πούτιν για στρατιωτική δράση κατά των Κούρδων στη βορειο-ανατολική Συρία. Ενώ το Ιράν, εν κατακλείδει, χρειάζεται τη διαδικασία αυτή ως νομιμοποίηση της ένοπλης επέμβασής του στη Συρία. Η διαδικασία, πάντως, καρκινοβατεί επειδή άπαντες δυσπιστούν εναντίον όλων.

Η Επιχείρηση «Κλάδος Ελαίας» αναδεικνύει τα αδιέξοδα της «Διαδικασίας της Αστάνα». Ο Άσσαντ (με την ανοχή εάν όχι υποστήριξη της Ρωσίας και του Ιράν) υποστηρίζει τους Κούρδους του PYD (τους ίδιους Κούρδους που προκάλεσαν μαζί με τις ΗΠΑ εκατόμβες νεκρών σε μια Συρο-Ρωσική εστρατευτική δύναμη στη Ντέιρ αρ Ζορ προ ημερών) κατά της Τουρκίας. Παραδόξως, μια συμφωνία μεταξύ Άσσαντ και Κούρδων θα ικανοποιούσε άπαντες – τη Ρωσία, το Ιράν και τις ΗΠΑ. Όχι όμως τον Ερντογάν· αυτός έχει εγκλωβιστεί σε ένα «στρατηγικό τέλμα» δικής του υπαιτιότητας. Το Κουρδικό Ζήτημα στη Συρία αποτελεί το προσωπικό στοίχημα του Ερντογάν ως αρχιστράτηγου της «Νέας Τουρκίας». Οι επιχειρήσεις στη Συρία την επαύριον του πραξικοπήματος προπαγανδίζουν εντός και εκτός Τουρκίας πως το αξιόμαχο των ΤΕΔ δεν έχει πληγεί – χωρίς να πείθουν ιδιαίτερα (βλ. Μάχη της Αλ Μπαμπ). Διαφημίζουν επίσης τα εγχώρια οπλικά συστήματα της Τουρκίας – αρκετά εκ των οποίων παρασκευασθέντα από ημέτερους (π.χ. τα UAV Bayraktar του γαμπρού του Ερντογάν).

Ενδεικτικώς, η Τουρκία έχει μεταφέρει τεθωρακισμένα και καταδρομείς από τις 1^η και 4^η Στρατιές – τα σώματα στρατού με ζώνες επιχειρησιακής ευθύνης το Αιγαίο Πέλαγος, την Κύπρο και την Ανατολική Θράκη. Η Τουρκία, εν ολίγοις, δεν είναι προς το παρόν ούτε πρόθυμη ούτε ικανή να ανοίξει ένα δεύτερο μέτωπο στα δυτικά. Η Τουρκία, όμως, θα δημιουργήσει μια θερμή κρίση στην Κύπρο και το Αιγαίο ώστε να βραχυκυκλώσει τις ενεργειακές δράσεις της Αθήνας και Λευκωσίας. Η επιβολή ενός μορατόριουμ ως προς τις έρευνες υδρογονανθράκων στην Κύπρο (όπως το άτυπο υφιστάμενο στο Αιγαίο) αποτελεί μια ρεαλιστική στόχευση εκ μέρους της Άγκυρας. Η Λευκωσία, διακατεχόμενη από φοβικά σύνδρομα έναντι της Τουρκίας, δυστυχώς δεν αναμένει χείρα βοηθείας: ούτε από την (εξίσου) φοβική και κατατονική Αθήνα, ούτε από την κατευναστική ΕΕ, ούτε από το απρόθυμο Κάιρο ή Τελ Αβίβ.

Η εμπλοκή της Τουρκίας στη Συρία ούτε θα λήξει λίαν συντόμως ούτε θα καταλήξει απαραιτήτως σε νίκη. Ούτως ή άλλως, ένας ανταρτοπόλεμος (όπως του PKK εντός της Τουρκίας) διαρκεί δεκαετίες και δοκιμάζει τα όρια των αντοχών του κράτους. Μια ενδεχόμενη αποτυχία (στρατιωτική ή διπλωματική) της Τουρκίας στο Κουρδικό Ζήτημα (την υπαρξιακή απειλή της Τουρκίας) θα προκαλέσει βεβαίως την μήνιν του Ερντογάν, ο οποίος μάλλον θα την εκτονώσει στα δυτικά εναντίον της Ελλάδας και/ή της Κύπρου εν αναμονή μιας εύκολης «διπλωματικής» νίκης. Οπότε απαιτείται εκ μέρους της Αθήνας και Λευκωσίας μια αξιόπιστη στρατηγικής αποτροπής γιατί τα προβλήματα με την Άγκυρα θα επιδεινωθούν.

*Η παρούσα ανάλυση πρωτοδημοσιεύτηκε στο τεύχος 392 του περιοδικού «ΕΠΙΚΑΙΡΑ» (02/03/2018)