Ελληνικά
Γράφει η Αγγελική Βορροπούλου, Δόκιμη Αναλύτρια ΚΕΔΙΣΑ
Η Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας (ΕΠΓ) αφορά τις σχέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) με 16 από τις πλησιέστερες ανατολικές και νότιες χώρες-εταίρους της. Αποτελεί βασικό στοιχείο της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ. Η ΕΠΓ επικεντρώνεται στη σταθεροποίηση της περιοχής από πολιτική και οικονομική άποψη καθώς και από άποψη ασφάλειας. [1] Ουσιαστικά, αποτελεί ένα όργανο εξωτερικών σχέσεων της ΕΕ, με στόχο την ένωση των χωρών αυτών με τα ανατολικά και δυτικά κράτη της. Η ΕΕ, προσφέρει οικονομική βοήθεια στις χώρες της ΕΠΓ εφόσον πληρούν προϋποθέσεις που αφορούν την θετική αλλαγή των χωρών (πολιτικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις κλπ) Οι δράσεις τις ΕΠΓ είναι τέσσερις: η Ανατολική Εταιρική Σχέση, η Νότια Γειτονία, η Συνεργασία με τις χώρες κατά μήκος των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ, και η Συνεργασία με τις γειτονικές χώρες.
Η Νότια Γειτονία (Southern Neighborhood), αποτελεί συνεργασία της ΕΕ με δέκα χώρες εταίρους: την Αλγερία, την Αίγυπτο, το Ισραήλ, την Ιορδανία, το Λίβανο, τη Λιβύη, το Μαρόκο, την Παλαιστινιακή Αρχή, την Συρία και την Τυνησία. Στην περιοχή της Νότιας Γειτονίας η ΕΠΓ εφαρμόζεται μέσω προγραμμάτων διμερούς συνεργασίας, σε περιφερειακό και διασυνοριακό επίπεδο. Αυτά τα προγράμματα, καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα τομέων, όπως της δημοκρατικής ανάπτυξης, του κράτους δικαίου, και της χρηστής διακυβέρνησης, την οικονομική ανάπτυξη, κοινωνική προστασία και τέλος την μετανάστευση.
Οι αραβικές εξεγέρσεις του 2011 αντιμετωπίστηκαν σαν μια κρίση η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει σε αλλαγή της προσέγγισης της ΕΕ στην περιοχή της Ανατολικής και Νότιας Μεσογείου. Τα αυταρχικά καθεστώτα που είχαν καταλάβει την εξουσία προκάλεσαν την αντίδραση και τον λαϊκό ξεσηκωμό, καθώς οι πολιτικές τους, αλλά και οι πολιτικές που εφάρμοζαν εξωτερικοί παράγοντες, όπως η ΕΕ, θεωρήθηκαν πλήρως αποτυχημένες. Προσπαθώντας να αντιμετωπίσει τα νέα δεδομένα, η ΕΕ προσπάθησε να αντιμετωπίσει τα βασικά αίτια των εξεγέρσεων και να συμβάλει στη δημοκρατική ανάπτυξη των χωρών της περιοχής, μέσω της εφαρμογής νέων προγραμμάτων. (πχ. Spring enpard κα)
Γενικώς, υποστηρίζεται, ότι οι πολιτικές της ΕΕ άλλαξαν μόνο επιφανειακά και καθόλου επί της ουσίας μετά τις αραβικές εξεγέρσεις του 2011, καθώς συνεχίζουν να υπηρετούν συμφέροντα της ΕΕ, δηλαδή την διατήρηση της ασφάλειάς της μέσω της διατήρησης της σταθερότητας στη περιοχή της Ανατολικής και Νότιας Μεσογείου. Σε συνέχεια των πολιτικών συνεργασίας με τα αυταρχικά καθεστώτα πριν τις αραβικές εξεγέρσεις, η προσέγγιση της ΕΕ για την περιοχή παρέμεινε υπό το ίδιο πρίσμα, το πρίσμα μιας λογικής που βασικό στόχο έχει την ασφάλεια με στόχο την ύψιστη διασφάλιση της σταθερότητας της περιοχής αλλά και οικονομικών ωφελειών για την ΕΕ.
Ουσιαστικά, υπάρχει ένα πολιτικό κενό, αφού η ΕΕ εξακολουθεί να κηρύττει τη σημασία των δημοκρατικών θεσμών, του κράτους δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όντας όμως έτοιμη να στραφεί σε άλλες, ίσως όχι και τόσο δημοκρατικές αρχές, όταν πρόκειται για την σταθερότητα και ασφάλειά της, που αποτελούν υψίστης σημασίας συμφέροντα της ΕΕ στην περιοχή. Ο δεσμός σταθερότητας και ασφάλειας θα πρέπει να θεωρηθεί κύριο μέσο προσέγγισης της πολιτικής της ΕΕ στην περιοχή. Ο δεσμός αυτός όμως φαίνεται να επηρεάστηκε μετά τις αραβικές εξεγέρσεις, καθώς φαίνεται να υπήρξε κάποια αναμόρφωσή του, σε όλους τους τομείς.
Οι πιο ορατές αλλαγές μπορούν να εντοπιστούν τόσο στις σχέσεις ΕΕ με τα ισλαμικά κόμματα όσο και στις πολιτικές της ΕΕ αναφορικά με την μετανάστευση. Η ΕΕ δεν χρησιμοποιεί μια προσέγγιση «λευκού ή μαύρου» πλέον στο πολιτικό Ισλάμ, η οποία στο παρελθόν οδήγησε στην κατηγοριοποίηση όλων των ισλαμιστών ως απειλή της ταυτότητας της ΕΕ. Αντιθέτως υιοθέτησε μια διαφοροποιημένη άποψη σχετικά με την ασφάλεια σύμφωνα με την οποία ορισμένες μορφές του πολιτικού Ισλάμ δεν απειλούν την ασφάλεια και την ταυτότητά της. Στον τομέα της μετανάστευσης από την άλλη, αφορά την περίπτωση κατά την οποία η αναδιαμόρφωση θα ήταν περισσότερο εκτεταμένη.
Από την άλλη η ΕΕ έχει δείξει την πρόθεσή της να είναι πιο περιεκτική και να συνεργαστεί με ένα ευρύτερο φάσμα φορέων. Αυτή φαίνεται να είναι μια από τις πιο σημαντικές αλλαγές στην προσέγγιση της ΕΕ σε όλους τους τομείς πολιτικής, αφού μετά τις αραβικές εξεγέρσεις η ΕΕ, θεωρεί αναγκαία την προσέγγιση διαφόρων παραγόντων και τη συμμετοχή τους είτε στην διαδικασία χάραξης πολιτικής είτε ως δικαιούχων των πολιτικών της. Στον οικονομικό τομέα, επιδιώκει να υπερβεί το στενό και αυστηρό φάσμα των φορέων πριν το 2011. Αυτό έγινε με σαφή σκοπό την προώθηση του Deep and Comprehensive Free Trade Areas αλλά και προγραμμάτων άλλων τομέων.
Έτσι, δραστηριότητες προώθησης της δημοκρατίας έχουν ενισχύσει τον αριθμό των εργαλείων που έχουν ως στόχο τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, οι οποίες κερδίζουν όλο και περισσότερο έδαφος όσον αφορά την δημοκρατική μετάβαση της περιοχής. Μια περισσότερο ευρεία δέσμευση με τους θρησκευτικούς ηγέτες, κυρίως με αυτούς του Ισλάμ, έχει γίνει ένα από τα βασικά στοιχεία της πολιτικής της ΕΕ μετά τις αραβικές εξεγέρσεις, τόσο σε σχέση με τα πολιτικά κόμματα όσο και στις σχέσεις με τις θεσμοθετημένες μορφές θρησκείας.
Ορισμένα στοιχεία που αποδεικνύουν την μεταστροφή προς μια «ανοιχτή σε όλους» πολιτική είναι εμφανείς στον τομέα της ενέργειας όπου οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) έχουν υπογραμμίσει την ανάγκη για μια περισσότερο αναπτυξιακή και χωρίς αποκλεισμούς προσέγγιση. Η προσέγγιση αυτή είναι εμφανής ακόμη και στην οπτική της μετανάστευσης, καθώς προβλέπεται μια Συνολική Προσέγγιση της Μετανάστευσης και Κινητικότητας[2] η οποία κατάφερε να ανοίξει τον δρόμο για συνεχή διάλογο σε περιφερειακό επίπεδο. Και πάλι όμως φαίνεται πως η ΕΕ εστιάζει μόνο στο επίπεδο της καταπολέμησης της τρομοκρατίας.
Συμπερασματικά, το πλαίσιο γύρω από την πολιτική της Νότιας Γειτονίας, το οποίο χαρακτηρίζεται υπό την μορφή μιας δέσμευσης, δείχνει πως η επιθυμία της ΕΕ να αποκτήσει μια πιο ολοκληρωμένη πολιτική έχει μείνει περισσότερο στα χαρτιά, καθώς ο αριθμός και οι κατηγορίες των παραγόντων στην πραγματικότητα δεν έχουν αλλάξει. Όπως φαίνεται και στις συνεισφορές της ΕΕ, τα πρότυπα των προηγούμενων δεσμεύσεων συνέχισαν να διαμορφώνουν τις πολιτικές της παρά το γεγονός ότι τα δεδομένα στην περιοχή έχουν αλλάξει μετά τις αραβικές εξεγέρσεις του 2011. Αυτό είναι ξεκάθαρο σε διάφορους τομείς όπως η μετανάστευση όπου η δέσμευση της ΕΕ για μεγαλύτερη ολοκλήρωση έχει μεταφραστεί σε μεγαλύτερη δέσμευση με παράγοντες οι οποίοι εδρεύουν στην ΕΕ, οι οποίες δεν μπορούν να εφαρμοσθούν στην περιοχή της Ανατολικής και Νότιας Μεσογείου.
Πηγές
- Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας-Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο : http://www.europarl.europa.eu/atyourservice/el/displayFtu.html?ftuId=FTU_5.5.4.html (Πρόσβαση 26/4/2018)
- Southern Neighbourhood – European Commission : https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/neighbourhood/southern-neighbourhood_en (Πρόσβαση 26/4/2018)
- Security and stability reframed, selective engagement maintained? The EU in the Mediterranean after the Arab uprisings – Roberto Roccu & Benedetta Voltolini
Υποσημειώσεις
[1] https://ec.europa.eu/info/policies/european-neighbourhood-policy_el
[2] http://www.ypes.gr/UserFiles/f0ff9297-f516-40ff-a70e-eca84e2ec9b9/COM(2011)743-EL.pdf