Η Επόμενη μέρα για την Τουρκία

Γράφει ο Δημήτρης Ράπτης, Δόκιμος Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ

Στον απόηχο των εξελίξεων στην Τουρκία με την απόπειρα πραξικοπήματος να αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα που θα κρίνουν την τύχη της γείτονος χώρας στο επόμενο διάστημα, ο Ερντογάν βγαίνει φαινομενικά νικητής σε ένα ασταθές εσωτερικό και διεθνές περιβάλλον. Η διεθνής κοινότητα χωρίστηκε στα δύο με πολλούς αναλυτές να υποστηρίζουν ότι η απόπειρα πραξικοπήματος ήταν στημένη και προσχεδιασμένη από τον ίδιο τον Ερντογάν ενώ άλλοι το αντίθετο, ότι δηλαδή υπήρχε πράγματι έντονη δυσαρέσκεια στο στράτευμα και ορισμένοι θύλακες υποκίνησαν αυτή την ενέργεια με σκοπό την ανατροπή του νόμιμα εκλεγμένου Προέδρου. Και οι δύο αυτές απόψεις φαντάζουν ορθές στον αναγνώστη διότι από τη μία πλευρά το πραξικόπημα πραγματοποιήθηκε και απέτυχε μέσα σε λίγες ώρες και υπό συνθήκες που μας δίνουν την εντύπωση ότι ήταν στημένο και από την άλλη όμως υπήρχαν πληροφορίες για ενόχληση των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων (Τ.Ε.Δ) από τις πολιτικές εξελίξεις και την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας σχεδιάζοντας πραξικόπημα. Σε αυτό το χρονικό διάστημα και υπό αυτές τις συνθήκες μπορούμε να κάνουμε μόνο εικασίες δεδομένου της έλλειψης πληροφοριών για το παραπάνω ζήτημα. Το δεδομένο είναι ότι το πραξικόπημα απέτυχε και ότι ο Ερντογάν σε μικρό χρονικό διάστημα πέρασε από την ταπείνωση στη δόξα κατορθώνοντας να παρουσιάσει τον εαυτό του ως νικητή και υπέρμαχο των δημοκρατικών αξιών. Στην παρούσα ανάλυση θα εξετασθεί η επόμενη μέρα της απόπειρας του πραξικοπήματος και τι ενδέχεται να γίνει το μελλοντικό χρονικό διάστημα στη γείτονα χώρα. Θα αποτελέσει η απόπειρα πραξικοπήματος την αρχή του τέλους για τον Ερντογάν;
Η επόμενη μέρα μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα έδωσε την εντύπωση σε πολλούς ότι ο Ερντογάν έχει βγει νικητής και ότι όλο αυτό αποτελούσε το μεγάλο του σχέδιο για να προχωρήσει σε αναθεώρηση του συντάγματος και να αποκτήσει τις πολυπόθητες γι’ αυτόν υπερεξουσίες. Η πραγματικότητα, όμως, όπως αυτή διαμορφώνεται από τα μέχρι τώρα γεγονότα μάλλον μας δείχνει ότι τα πράγματα κυλούν προς την αντίθετη κατεύθυνση. Το πραξικόπημα απέτυχε και δημιούργησε στο εσωτερικό της Τουρκίας έντονο κλίμα αστάθειας και εσωτερικής διαμάχης με πολιτικές και εθνοτικές διαστάσεις. Ο Ερντογάν από το πρώτο του διάγγελμα μετά το πραξικόπημα αποκάλυψε με τα λεγόμενά του τι έχει σκοπό να κάνει. Συγκεκριμένα δήλωσε: «Υπήρξε μια κινητικότητα μετά το μεσημέρι μέσα στις ένοπλες δυνάμεις. Υπήρξε μια προσπάθεια παρέμβασης στην ενότητα του κράτους μας. Υπήρξε μια προσπάθεια παρέμβασης στα εσωτερικά της χώρας. Είχαν καταφέρει μετά από μια προσπάθεια 40 ετών να βρίσκονται στις δομές του κράτους και των ενόπλων δυνάμεων. Είναι προδοσία εναντίον του κράτους και θα πληρώσουν βαριά το τίμημα». Οι προθέσεις του ήταν ξεκάθαρες από την πρώτη του δήλωση και επαληθεύθηκαν αφού από το πρωί του Σαββάτου 16/7/2016 ξεκίνησε μία «εκστρατεία» εκκαθάρισης των δομών του Τουρκικού κράτους συλλαμβάνοντας και φυλακίζοντας (έως την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές) 103 Ανώτατους Αξιωματικούς από το σύνολο των 358 όλων των κλάδων των Τ.Ε.Δ., 6000 στρατιωτικούς, 7.850 αστυνομικούς, 2.745 δικαστές και 33 κυβερνήτες επαρχιών. Εύλογα γεννάται το ερώτημα εάν όλοι αυτοί συμμετείχαν ή εμπλέκονταν με κάποιο τρόπο στην απόπειρα πραξικοπήματος. Η απάντηση είναι αρνητική, αλλά ο Ερντογάν ήξερε ποιοι είναι οι εχθροί του και ποιοι τάσσονται κατά των μεταρρυθμίσεων που σκοπεύει μελλοντικά να πραγματοποιήσει και έτσι άδραξε την ευκαιρία που του δόθηκε προχωρώντας σε αυτή την εκκαθάριση. Εκτός των άλλων απαγόρευσε σε πάνω από τρία εκατομμύρια Τούρκων δημοσίων υπαλλήλων να εγκαταλείψουν τη χώρα και έγινε λόγος από τον Πρωθυπουργό της Τουρκίας, Γιλντιρίμ, για επαναφορά της θανατικής ποινής κάνοντας λόγο για αλλαγή του συντάγματος εάν αυτό είναι και αίτημα του λαού.
Η Τουρκία εισέρχεται σε μία νέα περίοδο εσωστρέφειας η οποία δημιουργεί σοβαρό πλήγμα στη διεθνή της εικόνα και στο κύρος του Ερντογάν. Τη δεδομένη χρονική στιγμή όπου η κατάσταση είναι ακόμα τεταμένη δεν μπορούμε να γνωρίζουμε εάν θα υπάρξει κάποια σταθεροποίηση στο άμεσο μέλλον ωστόσο γνώμη του γράφοντος είναι ότι ενδεχομένως η Τουρκία να μην μπορέσει να κλείσει τις πληγές που άνοιξε η απόπειρα πραξικοπήματος. Τις τελευταίες μέρες στη γείτονα χώρα γινόμαστε μάρτυρες της πλήρους κατάλυσης του κράτους δικαίου. Οι μαζικές συλλήψεις και απολύσεις εντείνουν τη δυσαρέσκεια του λαού προς το πρόσωπο του δικτατορικού, θα λέγαμε, ηγέτη, ωστόσο έχει πολλούς υποστηρικτές με το μέρος του.
Πέρα από την εσωτερική της αστάθεια, η Τουρκία έχει να αντιμετωπίσει και τη διεθνή αντίδραση μετά από τα γεγονότα των τελευταίων ημερών. Συγκεκριμένα η Ύπατη εκπρόσωπος της Ε.Ε. για θέματα εξωτερικής πολιτικής, Φεντερίκα Μογκερίνι, δήλωσε ότι σε περίπτωση που η Τουρκία επαναφέρει τη θανατική ποινή ρισκάρει την ενταξιακή της πορεία στην Ε.Ε. ενώ ο Τζον Κέρυ προειδοποίησε την τουρκική κυβέρνηση ότι θα είναι υπό ΝΑΤΟϊκή παρακολούθηση και θα εξετασθεί τις επόμενες μέρες ότι πληροί τις απαιτήσεις της Συμμαχίας κατά τις οποίες τα μέλη συμμορφώνονται με τη δημοκρατική διακυβέρνηση. Επίσης, οι κατηγορίες που προσάπτει ο Ερντογάν στις ΗΠΑ για εμπλοκή στο πραξικόπημα και η εισβολή αστυνομικών δυνάμεων στην αεροπορική βάση Ιντζιρλίκ, έχουν ως αποτέλεσμα την διατάραξη των ήδη διαταραγμένων σχέσεων Τουρκίας-ΗΠΑ. Το μόνο σίγουρο είναι ότι με τις μαζικές εκκαθαρίσεις και τις έως τώρα ενέργειες του Τούρκου Προέδρου η δημοκρατική διακυβέρνηση της χώρας τίθεται υπό σοβαρή αμφισβήτηση.
Η ήδη δυσμενής θέση στην οποία είχε επέλθει ο Ερντογάν επιδεινώνεται ακόμη περισσότερο γεγονός που ίσως προκαλέσει και την ανατροπή του εάν λάβουμε υπόψη τις παρακάτω ενδείξεις. Στα ήδη ανοιχτά μέτωπα με όλες τις μεγάλες δυνάμεις και περιφερειακές της χώρες προστίθενται τώρα και οι συνέπειες της αναταραχής που προκάλεσε στο εσωτερικό της χώρας η απόπειρα του πραξικοπήματος. Η έμμεση υποστήριξη του ISIS από την κυβέρνηση Ερντογάν και η έλλειψη ουσιαστικής βοήθειας προς τους συμμάχους για την καταπολέμησή του δυσαρέστησε τη διεθνή κοινότητα προκαλώντας αντιπάθειες οι οποίες εντείνονταν με τις διαρροές δημοσιευμάτων και πληροφοριών για υποστήριξη της Τουρκίας προς τους εξτρεμιστές. Οι διαταραγμένες σχέσεις με τη Ρωσία μετά την κατάρριψη του Ρωσικού πολεμικού αεροσκάφους αλλά και το νέο μέτωπο αντιπαράθεσης που άνοιξε με τη Γερμανία απειλώντας την με τη μεταφορά των πολεμικών της αεροσκαφών από τη βάση του Ιντζιρλίκ. Επιπλέον, τα ανοιχτά μέτωπα της Τουρκίας με το PKK και η πολυετής προσπάθεια εξόντωσης του κουρδικού στοιχείου αποτελούν κομμάτια που συνθέτουν το παζλ αδυναμιών του Ερντογάν σε μία συγκυρία που η δημιουργία Κουρδικού κράτους φαντάζει ένα πολύ πιθανό σενάριο. Ακόμα και αν το τελευταίο διάστημα προσπάθησε να «μπαλώσει» τις σχέσεις με το Ισραήλ και τη Ρωσία, δεν είναι σίγουρο ότι θα υπάρξει συνεργασία εάν δεν επικρατήσει σταθερότητα στη χώρα. Εξάλλου ποιος θέλει έναν απρόβλεπτο και ασταθή ισλαμιστή δικτάτορα για σύμμαχο;
Θα απαιτηθεί μεγάλο χρονικό διάστημα για την επούλωση των πληγών που προκλήθηκαν από την αποτυχημένη απόπειρα του πραξικοπήματος. Με δεδομένη την εσωτερική αστάθεια που επικρατεί στη χώρα, την οικονομική ασφυξία που πιθανόν να προκληθεί, τη δυσαρέσκεια και επιφυλακτικότητα των ΗΠΑ και της ΕΕ αλλά και το ευάλωτο περιβάλλον στη Μέση Ανατολή τίθενται τα ερωτήματα: α) θα αντέξει η χώρα όλες αυτές τις πιέσεις; β) οι δυνάμεις που πρόσκεινται εχθρικά προς την κυβέρνηση Ερντογάν θα ανακάμψουν εκ νέου στο όνομα της απειλής του χάους και της πολιτικής αναρχίας (σε περίπτωση που παραταθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα η αστάθεια) και θα επιδιώξουν να υπερασπιστούν την ενότητα του έθνους, την έννομη τάξη, την κοινωνική δικαιοσύνη και τα ανθρώπινα δικαιώματα όπως είχε συμβεί στην κυβέρνηση του Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ το 1980; Σίγουρα το εσωτερικό περιβάλλον της Τουρκίας δεν είναι το ίδιο με τότε. Ο Ερντογάν ήδη έχει αποδυναμώσει το Στρατό και προωθεί την περεταίρω εκκαθάρισή του από τους αντιφρονούντες. Δεν έχουμε παρά να περιμένουμε να δούμε εάν ο Στρατός κάνει πάλι το «καθήκον του» ή αν ο Ερντογάν καταφέρει να αλλάξει την ιδεολογική κατεύθυνση και παιδεία του τουρκικού λαού επικυριαρχώντας εξ ολοκλήρου της πολιτικής ζωής της χώρας. Το σίγουρο είναι ότι οι Δυτικές Δυνάμεις είναι έτοιμες να συνεργαστούν και να υποστηρίξουν αυτόν που θα διασφαλίσει τη συνέχεια του κράτους και κατ’ επέκταση τα συμφέροντά τους.

Πηγές

Πραξικόπημα στην Τουρκία: Ανακτά τον Έλεγχο ο Ερντογάν, Η Καθημερινή, 16 Ιουλίου 2016, http://www.kathimerini.gr/867622/article/epikairothta/kosmos/pra3ikophma-sthn-toyrkia-anakta-ton-elegxo-o-erntogan. Πρόσβαση στις 18 Ιουλίου 2016.
Carol Morello, Kerry Urges Turkey to Maintain Democratic Principles after Coup Attempt, The Washington Post, 18 July 2016, https://www.washingtonpost.com/world/kerry-warns-turkey-nato-membership-potentially-at-stake-in-crackdown/2016/07/18/f427ba8a-4850-11e6-8dac-0c6e4accc5b1_story.html. Accessed on 18 July 2016.