Ελληνικά
Γράφει ο Σωτήρης Κατσέλος, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ
Το 2021 θα είναι το έτος όπου θα έχουμε την επέτειο των 200 ετών από την έναρξη της ελληνικής επανάστασης και έχει ήδη προκληθεί μεγάλη συζήτηση για το αν οι όποιες ενέργειες επετειακών τελετών θα έχουν χρησιμότητα, για το πιθανό κόστος ή για τον βέλτιστο τρόπο προσέγγισης των ιστορικών γεγονότων. Σε αυτό το άρθρο θα εξετάσουμε την επέτειο του 1821 από μια διαφορετική σκοπιά και συγκεκριμένα, ως ένα εργαλείο εξωτερικής πολιτικής.
Πριν εξειδικεύσουμε σε αυτό ακριβώς το θέμα, έχει πιστεύω ενδιαφέρον να περιγράψουμε την τρέχουσα λογική με την οποία τα έθνη λειτουργούν στο παγκόσμιο σύστημα. Τα νέα μέσα επικοινωνίας και ο έντονος ανταγωνισμός σε όλα τα επίπεδα ισχύος, έχει δημιουργήσει την σαφή πλέον τάση τα έθνη να ανταγωνίζονται σε μεγάλο βαθμό στο πεδίο αυτού που αποκαλούμε «μαλακή ισχύς» (“soft power” ) αλλά και στην προέκταση της που κάποιοι χαρακτηρίζουν ως “smart power”. Στην πράξη όλα αυτά σημαίνουν ότι οι χώρες πλέον λειτουργούν και με όρους marketing και branding και μάλιστα μαζικά και με υψηλή ένταση. Δεν είναι τυχαίο ότι όροι όπως «public diplomacy”, “state marketing”, “nations branding” κλπ χρησιμοποιούνται όλο και πιο συχνά. Ενώ τα όρια του τι αποτελεί διαφήμιση τουριστικής ή εμπορικής προβολής μιας χώρας με την προώθηση της ισχύος και της επίδρασης της είναι πλέον ιδιαίτερα θολά. Ως παράδειγμα θα αναφέρω την ιδιαίτερα έντονη τουριστική καμπάνια της Τουρκίας μέσω κοινωνικών δικτύων, όταν ταυτόχρονα πραγματοποιούσε στρατιωτική εισβολή στην βόρεια Συρία. Σε μια εποχή λοιπόν που τα κράτη μπορούν να επηρεάσουν απευθείας με διαφόρους τρόπους την κοινή γνώμη άλλων λαών και κατά συνέπεια τις πολιτικές τους, η προώθηση κάθε δυνατού χαρακτηριστικού που προάγει τα εθνικά σου συμφέροντα σου είναι μέρος πλέον μιας αναγκαίας στρατηγικής μακροπρόθεσμης επιβίωσης.
Για να έλθουμε και στα δικά μας λοιπόν θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι και η χώρα μας έχει την ανάγκη της προβολής εκείνης των στοιχείων που κρίνονται χρήσιμα για την ενίσχυση της σχετικής ισχύος σε διπλωματικό, οικονομικό ή ακόμα και αμυντικό πεδίο. Δεν είναι ότι κατά καιρούς δεν είχε γίνει αντιληπτή αυτή η ανάγκη από το πολιτικό μας προσωπικό, μας λείπει όμως το στρατηγικό βάθος και ίσως η επιμονή και η οργάνωση που απαιτείται.
Η Ελλάδα έχει την τύχη να έχει συγκριτικά με το μέγεθος της, μεγάλη φήμη και θα τολμούσα να πω και ένα βαθμό «μαλακής ισχύος». Έχουμε κληρονομήσει μια τεράστια ιστορική κληρονομιά που έχει ιδιαίτερη βαρύτητα στην Δύση και βέβαια ως δημοφιλής τουριστικός προορισμός, η χώρα μας γίνεται γνωστή μέσω των τουριστικών εκστρατειών προβολής και των επισκέψεων των τουριστών. Ωστόσο είναι γεγονός ότι αυτοί οι δύο πυλώνες που μας δίνουν την σχετική επιρροή είναι και αυτοί που την οριοθετούν. Η αρχαιότητα αφορά ένα μέρος της Δυτικής ελίτ κυρίως, δεν παύει να είναι κάτι που σχετίζεται με το απώτερο παρελθόν και ας είμαστε ειλικρινείς, δεν χαρακτηρίζει τόσο πολύ δυναμικές έννοιες του σήμερα για την Ελλάδα. Αντίστοιχα ο τουρισμός αποτελεί ένα ίσως ευχάριστο πεδίο, χρήσιμο σε ένα βαθμό για την δημιουργία μιας θετικής εικόνας, αλλά και αυτή αφορά κυρίως τα γεωφυσικά χαρακτηριστικά του τόπου μας και σε ένα βαθμό στηρίζεται συχνά (δυστυχώς) σε ένα όχι και τόσο κολακευτικό φολκλόρ.
Πέρα δε από τα θετικά χαρακτηριστικά που προαναφέραμε, τα τελευταία χρόνια η χώρα μας λόγω και της οικονομικής κρίσης σε μεγάλο βαθμό έχει «εκπέμψει» μια μάλλον αρνητική εικόνα. Παρουσιάζεται συχνά ως οπισθοδρομική, υπερδιεφθαρμένη, σχεδόν failed state. Ενώ ακόμα και οι διπλωματικές τριβές με το Μακεδονικό ή με τη Τουρκία δεν γίνονται ιδιαίτερα κατανοητές σε ένα κόσμο που του φαίνονται κάπως μακρινά όλα αυτά. Σαφώς χρειάζεται βαθύτερη έρευνα για να γνωρίζουμε ακριβώς πώς προσλαμβάνεται η Ελλάδα στα παγκόσμια κέντρα αποφάσεων και ισχύος, αλλά και στους λαούς άλλων κρατών, ωστόσο είναι δεδομένο ότι είναι αναγκαίο να προσπαθείς με κάθε τρόπο να συνδέσεις τη χώρα σου με θετικά χαρακτηριστικά .
Και ας έρθουμε τώρα στην επέτειο των 200 χρόνων για το 1821. Δεν προκύπτουν συχνά οι ευκαιρίες ή οι αφορμές αν θέλετε, για ένα έθνος να ασκήσει μια «επιθετική» επικοινωνιακή στρατηγική ώστε να πετύχει κάποιους στόχους βελτίωσης της εικόνας του προς τους άλλους λαούς και εδώ έχουμε ξεκάθαρα μια τέτοια ευκαιρία. Ακόμα και αν το 1821 δεν είναι ευρύτερα γνωστό δεν παύει να αποτελεί αντικειμενικά μια από τις μεγαλύτερες επαναστάσεις που πραγματοποιήθηκαν ποτέ σε ευρωπαϊκό έδαφος και από αυτές που επηρέασαν βαθύτατα την ιστορία της Ευρώπης. Επαναδιατυπώνοντας, μπορούμε να πούμε ότι το 1821 είναι ένα κατεξοχήν ευρωπαϊκό γεγονός, άγνωστο ίσως, αλλά σημαντικό.
Πάνω σε αυτό το γεγονός και στην ανάδειξη του, μπορείς σαν έθνος να αναδείξεις επίσης και μια άλλη πλευρά της χώρας σου. Μια χώρα που δεν είχε παρουσία στα ευρωπαϊκά πεπραγμένα μόνο στο απώτερο παρελθόν αλλά και στο πρόσφατο και μάλιστα με όχι μικρή σημασία. Βέβαια το εσωτερικό πρόβλημα που έχουμε με το 1821 είναι ότι δεν είναι πλήρως ξεκάθαρο τι πρέσβευε για πολλούς. Η πολυπλοκότητα και το μέγεθος του 21 «χωράει» σχεδόν όλα τα αφηγήματα. Άλλοι εστιάζουν στο εθνικό ή θρησκευτικό, άλλοι στο φιλελεύθερο πολιτικό στοιχείο και άλλοι σε κάποιας μορφής ταξικό στοιχείο. Επίσης δυστυχώς συχνά υπερτονίζονται τα αρνητικά γεγονότα της επανάστασης, (π.χ. οι «εμφύλιοι) και χάνεται έτσι η συνολική εικόνα, που πρακτικά ήταν το γεγονός μιας επιτυχημένης επανάστασης που ανέτρεψε οριστικά τους γεωπολιτικούς συσχετισμούς της εποχής. Επί της ουσίας όμως, όσο και αν μπορεί να υπάρχουν επιμέρους διαφωνίες για πολλά σκέλη της επανάστασης δεν υπάρχουν αμφιβολίες για κάποια χαρακτηριστικά όπως το ότι η επανάσταση αφορούσε την Ελευθερία και την αυτοδιάθεση ενός λαού στο πλαίσιο του διαφωτισμού, είχε ως πρόταγμα την Δημοκρατία και κατέληξε στην δημιουργία ενός σύγχρονου ευρωπαϊκού κράτους (με τα όποια του προβλήματα). Αυτοί οι τρεις βασικοί πυλώνες, δηλαδή Ελευθερία – Δημοκρατία – Πρόοδος, θα μπορούσαν να αποτελούν συστατικά στοιχεία μιας εικόνας που θα επιθυμούσαμε να προβάλλουμε προς τρίτους και ιδιαίτερα προς την Ευρώπη και την Δύση.
Φυσικά η υλοποίηση μιας τέτοιας «καμπάνιας» από μόνη της αποτελεί ένα τεράστιο έργο και ο χρόνος είναι περιορισμένος σχετικά, η δημιουργία επιμέρους στόχων, η τμηματοποίηση της στρατηγικής σε διάφορα κοινά, είναι υλικό για ένα αναλυτικό πλάνο ενεργειών public diplomacy και σίγουρα θα χρειαστούν κάποιοι πόροι. Ωστόσο, μεσοπρόθεσμα το κόστος του να μην αξιοποιείς την κάθε ευκαιρία που θα ενδυναμώνει την διεθνή σου εικόνα και επιρροή, θα είναι πολύ μεγαλύτερο από την όποια αξιοποίηση.