Η Ενεργειακή Πολιτική της Ρωσίας - ΚΕΔΙΣΑ

Γράφει η Ιωάννα Δαλαμαρίνη, Δόκιμη Αναλύτρια ΚΕΔΙΣΑ

Η Ρωσία τα τελευταία χρόνια έχει ανακτήσει σε μεγάλο βαθμό το status της μεγάλης δύναμης στην παγκόσμια γεωπολιτική σκακιέρα. Ο ενεργειακός της τομέας αποτελεί σημαντικό πυλώνα για την εξωτερική πολιτική της και καθορίζει σε μεγάλο βαθμό και τις γεωπολιτικές της φιλοδοξίες. Η οικονομία της είναι άμεσα εξαρτημένη από τα έσοδα που προκύπτουν από την εξαγωγή των ενεργειακών της πόρων, το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ρωσία αποτελεί τον μεγαλύτερο παραγωγό φυσικού αερίου στον κόσμο.

Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης , στη Ρωσία ένα κομμάτι της ενεργειακής βιομηχανίας περιήλθε, μέσα από μία διαδικασία αμφιλεγόμενων ιδιωτικοποιήσεων την περίοδο της Προεδρίας του Μπόρις Γέλτσιν, στην ιδιοκτησία των λεγόμενων ολιγαρχών. Μετά την εκλογή του Βλαντίμιρ Πούτιν στην Προεδρία της Ρωσίας τον Μάρτιο του 2000 επιχειρήθηκε και σε σημαντικό βαθμό επιτεύχθηκε η επανακρατικοποίηση του ενεργειακού τομέα της χώρας. Ο τομέας της ενέργειας αποτελεί βασικό πυλώνα της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας. Κατέχει εξέχουσα θέση στην παγκόσμια ενεργειακή σκακιέρα και αποτελεί υπολογίσιμη δύναμη. Ένα άλλο σημαντικό κλειδί της είναι οι αγωγοί. Η Ρωσία κατασκευάζει αγωγούς πετρελαίου και φυσικού αερίου, αναπτύσσοντας έτσι ενεργειακές σχέσεις με άλλους εταίρους.

Πολλές χώρες είναι εξαρτημένες από την ενεργειακή προσφορά της , ειδικά οι γειτονικές της χώρες, στις οποίες η Ρωσία ασκεί επιρροή, καθώς αποτελούν το πέρασμα για την εξαγωγή του ενεργειακού της πλούτου προς τις ευρωπαϊκές χώρες.

Πιο συγκεκριμένα, η Ουκρανία εξαρτάται από τη ρωσική ενέργεια. Ωστόσο, οι σχέσεις των δύο χωρών είναι τεταμένες καθώς έχουν υπάρξει τουλάχιστον τρεις κρίσεις με αποκορύφωμα την κρίση του 2009 που άφησε την ευρωπαϊκή αγορά χωρίς ομαλή ροή του φυσικού αερίου. Παρόμοια αντιμετώπιση έχουν και οι άλλες γειτονικές της χώρες οι οποίες εξαρτώνται από αυτήν, όπως είναι η Λευκορωσία, η Μολδαβία και οι Βαλτικές χώρες.

Η ρωσο-ουκρανική κρίση, ωστόσο δημιούργησε ένα κλίμα ανασφάλειας και θορύβησε την Ευρωπαϊκή Ένωση οδηγώντας την να λάβει μέτρα ενίσχυσης της ενεργειακής ασφάλειας. Πιο συγκεκριμένα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε την Ευρωπαϊκή Ενεργειακή Στρατηγική, που εγκρίθηκε τον Ιούνιο του 2014¹, και έθεσε τους εξής στόχους: απεξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο μέσω της διαφοροποίησης πηγών και οδών καθώς και την εφαρμογή πολιτικών που ενισχύουν την βιώσιμη ανάπτυξη. Υπάρχουν ήδη κάποιοι υπό σχεδιασμό αγωγοί οι οποίοι θα συμβάλλουν σε αυτό. Η υλοποίηση του Νότιου Διάδρομου Φυσικού Αερίου αποτελεί ένα σημαντικό βήμα για την μείωση της εξάρτησης από το ρωσικό φυσικό αέριο. Πρόκειται για ένα σύνθετο σύστημα αγωγών φυσικού αερίου, που αξιοποιεί το κοίτασμα Shah Deniz του Αζερμπαϊτζάν , και με το οποίο θα μεταφέρεται φυσικό αέριο από την Τουρκία προς την ευρωπαϊκή αγορά με την επέκταση του αγωγού Νοτίου Καυκάσου και την κατασκευή του αγωγού Ανατολίας-Τουρκίας (TANAP) και του Διαδριατικού αγωγού (TAP), ο οποίος θα μεταφέρει φυσικό αέριο από το Αζερμπαϊτζάν και, μέσω Ελλάδας, Αλβανίας και Αδριατικής, θα καταλήγει στη νότιο Ιταλία και από εκεί στην ευρωπαϊκή αγορά².

Ένας επιπλέον τρόπος που μπορεί να συμβάλλει στην μείωση της ρωσικής ενεργειακής εξάρτησης είναι η προμήθεια φυσικού αερίου από τη Ανατολική Μεσόγειο, η οποία σύμφωνα με εκτιμήσεις κάποιων αναλυτών ειδικών σε θέματα ενέργειας διαθέτει μεγάλα ενεργειακά αποθέματα. Η Ανατολική Μεσόγειος αποτελεί πόλο έλξης για πολλές χώρες καθώς έχει ιδιαίτερα σημαντική γεωπολιτική θέση. Τα ενεργειακά αποθέματα της Κυπριακής και Ισραηλινής ΑΟΖ είναι εύκολα προσβάσιμα προς την Ευρώπη και η μεταφορά τους μπορεί να γίνει και με πλοία(φυσικό αέριο σε υγροποιημένο μορφή-LNG) και όχι μόνο μέσω των αγωγών. Η Ελλάδα και η Κύπρος έχοντας παράδοση στην ναυτιλία αλλά και το Ισραήλ μπορούν να μεταφέρουν το φυσικό αέριο προς την Ευρώπη προστατεύοντας παράλληλα και τις ενεργειακές υποδομές της Ανατολικής Μεσογείου³.

Αντίθετη με την ενεργειακή πολιτική της Ρωσίας, φαίνεται να είναι και οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής καθώς επέβαλλαν κυρώσεις και στο ενεργειακό της πρόγραμμα και πιο συγκεκριμένα για τον αγωγό Nord Stream II. Οι κυρώσεις στρέφονται εναντίον επιχειρήσεων, που όχι μόνο παίρνουν μέρος σε κατασκευή αγωγού, αλλά ακόμα και στη συντήρηση ή και ανακαίνιση παλαιότερων αγωγών εφόσον συμμετέχουν και ρωσικές εταιρίες. Το πρόγραμμα των κυρώσεων έχει κυρίως στόχο να περιορίσει την βιομηχανική συνεργασία της Ρωσίας, της Γερμανίας και μελλοντικά της Κίνας. Στη συνέχεια θέλησαν να προμηθεύσουν με σχιστολιθικό αέριο σε υγροποιημένη μορφή (LNG) και άλλες χώρες όπως η Πολωνία η οποία μείωσε τις ποσότητες εισαγωγής φυσικού αερίου από τη Ρωσία και προμηθεύεται LNG από τις ΗΠΑ. Στόχος των ΗΠΑ είναι να μειώσουν την δύναμη της Ρωσίας και να αυξήσουν την δική τους καθώς πλέον έχουν μπει δυναμικά στο ενεργειακό παιχνίδι με την παραγωγή σχιστολιθικού αερίου με απώτερο σκοπό την αγορά της Ευρώπης. Η ποσότητα του φυσικού αερίου της Gazprom είναι μεγάλη και το κόστος παραγωγής είναι χαμηλότερο, από αυτό που παράγουν οι ΗΠΑ και μεταφέρουν ως LNG. Συνεπώς, τα συμφέροντα της Αμερικής πλήττονται από την ενεργειακή πολιτική της Ρωσίας και γι αυτό προσπαθούν με πολιτικά μέσα να περιορίσουν την ισχύ της.

Η Ευρώπη, όμως, αυτή τη φορά είναι αντίθετη με τις κυρώσεις που επιβλήθηκαν στη Ρωσία καθώς πλέον πλήττονται και συμφέροντα της Γερμανίας λόγω του αγωγού Nord Stream II. Ο ρωσικός κρατικός κολοσσός φυσικού αερίου Gazprom υπέγραψε συμφωνία να μεταφέρεται φυσικό αέριο από τα δυτικά της Αγίας Πετρούπολής και διαμέσου της Βαλτικής Θάλασσας στη Γερμανία και από εκεί σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Η Ρωσία έτσι θα ενισχύσει την επιρροή της στη Γερμανία, καθώς θα διαθέτει μεγάλο μερίδιο στην αγορά και έτσι θα μπορεί να την ελέγχει⁴. Στη συνέχεια, ο αγωγός Nord Stream II θα παρακάμψει την Ουκρανία συμβάλλοντας στη ‘διαφοροποίηση’ με έναν διαφορετικό τρόπο. Πλέον, οι ευρωπαϊκές χώρες δε θα αντιμετωπίσουν ξανά την ανασφάλεια εφοδιασμού που είχε προκύψει λόγω της ρωσο-ουκρανικής κρίσης. Ωστόσο, η Ρωσία τώρα θα μπορεί να ασκεί ακόμα πιο σκληρή πολιτική στην Ουκρανία καθώς δε θα επηρεάζεται η παροχή φυσικού αερίου στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Αξιοσημείωτο είναι, ότι, η κατασκευή του Nord Stream II θα επηρεάσει και θα αποδυναμώσει τις αποφάσεις σχετικά με τις κυρώσεις. Η Ευρώπη ήδη τάχθηκε κατά των κυρώσεων που επιβλήθηκαν από τις ΗΠΑ. Μάλιστα, πρόσφατα στοιχεία έδειξαν ότι η Γερμανία, η Αυστρία αλλά και η Τουρκία είναι οι τρεις χώρες, στις οποίες η Ρωσία οφείλει την αυξημένη ζήτηση σε φυσικό αέριο για το τρέχον έτος⁵.

Η Ρωσία χάρη στα τεράστια ενεργειακά αποθέματα αποτελεί μια ενεργειακή υπερδύναμη. Μέσω της ενέργειας μπορεί να ασκεί επιρροή σε άλλες χώρες οι οποίες εξαρτώνται από αυτή προωθώντας τα συμφέροντα της. Παρά τις προσπάθειες που έχουν γίνει με την επιβολή οικονομικών κυρώσεων και από την πλευρά της ΕΕ , αν τελικά ολοκληρωθεί η κατασκευή του αγωγού Nord Stream II, η Ρωσία έχοντας στο πλευρό της την Γερμανία, θα ενισχύσει την δύναμη της στην ευρωπαϊκή και παγκόσμια ενεργειακή σκακιέρα.

Πηγές

Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, http://www.consilium.europa.eu/el/policies/energy-union/

Trans Adriatic Pipeline, https://www.tap-ag.gr/%CE%9F-%CE%91%CE%B3%CF%89%CE%B3%CF%8C%CF%82/%CE%A4%CE%BF-%CE%B5%CF%85%CF%81%CF%8D%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%BF-%CF%80%CE%BB%CE%B1%CE%AF%CF%83%CE%B9%CE%BF/%CE%9F-%CE%9D%CF%8C%CF%84%CE%B9%CE%BF%CF%82-%CE%94%CE%B9%CE%AC%CE%B4%CF%81%CE%BF%CE%BC%CE%BF%CF%82-%CE%A6%CF%85%CF%83%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CF%8D-%CE%91%CE%B5%CF%81%CE%AF%CE%BF%CF%85
Γιώργος Ξ. Πρωτόπαπας, Ευρωπαϊκή Ενεργειακή Ασφάλεια και Ευρωπαϊκή Αμυντική Ένωση το αντίδοτο στη ρωσική στρατηγική, Via Diplomacy, 07.04.2015, http://www.viadiplomacy.gr/evropaiki-energiaki-asfalia-ke-evropaiki-amintiki-enosi-to-antidoto-sti-rosiki-stratigiki/
Nick Butler, Nord Stream 2: a test of German power, Financial Times, July 2017, https://www.ft.com/content/4875c9ff-0868-3798-8f66-4efa667eb5ba
Energy News, Εξαγωγές της Gazprom το πρώτο εξάμηνο του 2017, Αύγουστος 2017, http://energy.reporter.com.cy/gas/article/79154/exaggs-rekor-tis-gazprom-to