Ελληνικά
Γράφει ο Πέτρος Γκάτζιος, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ
Εννέα μήνες μετά το δημοψήφισμα υπέρ του Brexit, το ΗΒ επίσημα[i] ενημέρωσε (29/03) την ΕΕ πως ενεργοποιεί τη διαδικασία αποχώρησης που προβλέπει το άρθρο 50 της Συνθήκης της Λισαβόνας.
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (ΕΣ) με τη σειρά του, θα εγκρίνει σειρά κατευθυντήριων γραμμών για την ομαλή αποχώρηση του ΗΒ στις 29/04.
Το θετικό γεγονός είναι πως ο Πρόεδρος του ΕΣ κ. Τούσκ παραμένει στη θέση του μέχρι την 30η Νοεμβρίου 2019. Θετικό καθώς γνωρίζει τη διαδικασία και τι διακυβεύεται και αυτό φάνηκε και στην αντίδρασή του κατά την επίδοση του γράμματος από την ΠΘ κα Μέι όπως θα εξηγηθεί αναλυτικά παρακάτω.
Στις επόμενες γραμμές, θα σημειώσω τα σημαντικότερα κατά την άποψή μου σημεία της επιστολής, ενώ σε μερικά από αυτά θα επιχειρηματολογήσω το τι ήθελε να πει. Την πρακτική αυτή σπανίως τη χρησιμοποιώ σε δημόσιες αναλύσεις μου, αλλά όποιος διαβάσει το άρθρο των FT (30/03) “Article 50: You hold all the cards but we can kick over the table” νομίζω πως θα μου επιτρέψει αυτή την «παράβαση», χωρίς να θέλω φυσικά να προσβάλω κανέναν.
Συνοπτικά, τι μας αναφέρει στο γράμμα της η ΠΘ κα Μέι:
«Μου πήρε έξι μήνες να καταλάβω πως δεν υπάρχουν εκπτώσεις για τις τέσσερις ελευθερίες! Ωστόσο, επιμένω σε ένα σκληρό Brexit και σε αυτά που έχω αναφέρει στην ομιλία μου στις 17/01 και στη Λευκή Βίβλο[ii] την 02/02. Προσθέτω πως ταυτόχρονα με το διαζύγιο, θέλω να συζητείται και η νέα σχέση μας με την ΕΕ. Επιπρόσθετα ζητάω και μεταβατικές περιόδους για να είμαι σίγουρη, και τέλος, εκβιάζω σε θέματα ασφάλειας (11 αναφορές παρακαλώ) καθώς έχω καταλάβει πως θα υπάρξουν αρνητικές συνέπειες από το Brexit. Παρόλα αυτά, θέλω η ΕΕ να επιτύχει και ζητάω άμεσα να συζητηθεί κατά προτεραιότητα μία συμφωνία ελεύθερου εμπορίου»!
ΥΓ: Μπορεί το Brexit να σημαίνει Brexit, αλλά κατάλαβα πως πρέπει να διαπραγματευτώ συγκεκριμένα και να κάνω συμβιβασμούς και αυτή τη στιγμή η ΕΕ βρίσκεται σε θέση ισχύος»!
Πιο αναλυτικά, ποια είναι τα σημαντικότερα σημεία κατά την άποψή μου:
- «Το ΗΒ επιθυμεί η ΕΕ να επιτύχει και να ευημερήσει. Το δημοψήφισμα ήταν μία ψήφος -όπως το αντιλαμβανόμαστε εμείς- για εθνική αυτοδιάθεση».
Αυτό που ήθελε να πει είναι να μην τα καταφέρει η ΕΕ για να επισημάνει αργότερα πως έλαβε τη σωστή απόφαση. Από την άλλη, σωστά επισημαίνει πως κατά αυτό τον τρόπο αντιλαμβάνονται οι Βρετανοί την απόφαση. Ωστόσο ο κ. Τουσκ, έχει απομυθοποιήσει πολύ εύστοχα τις τελευταίες βδομάδες πολλάκις τη θέση πως μόνος σου τα καταφέρνεις καλύτερα.
Η απομόνωση μπορεί να λειτούργησε τον 19ο αιώνα ή ακόμα και τον 20ο, αλλά είμαστε στον 21ο αιώνα.
- «Σήμερα στέλνω αυτό το γράμμα, σε συνέχεια της δημοκρατικής απόφασης του λαού του ΗΒ, να εγκαταλείψει την ΕΕ, και σύμφωνα με την παράγραφο 2 του άρθρου 50, να εγκαταλείψει και την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας/ΕΚΑΕ».
Με την αναφορά σε δημοκρατικές αποφάσεις, εννοεί το δημοψήφισμα του Ιουνίου 2016 το οποίο παρεμπιπτόντως δεν ήταν δεσμευτικό, και όχι την έγκριση που αναγκάστηκε το Ανώτατο Δικαστήριο να ζητήσει από τις δύο Βουλές, για την ενεργοποίηση του Άρθρου 50. Στον αντίλογο σχεδόν οι άλλοι μισοί ψηφοφόροι ψήφισαν υπέρ της παραμονής.
Θέμα υπάρχει και με την ΕΚΑΕ καθώς δεν προβλέπεται αποχώρηση κάποιου μέλους από αυτήν, ενώ υπάρχει μεγάλη νομική συζήτηση[iii] σχετικά με το αν η αποχώρηση από την ΕΕ επιτάσσει και αποχώρηση από ΕΚΑΕ.
- «Είναι προς το συμφέρον τόσο του ΗΒ όσο και της ΕΕ να χρησιμοποιήσουμε την επικείμενη διαδικασία για την επίτευξη των στόχων, με ένα δίκαιο και ομαλό τρόπο και με όσο το δυνατόν λιγότερα προβλήματα για την κάθε πλευρά. Είναι απαραίτητο να συμφωνήσουμε στους όρους της μελλοντικής σχέσης μας, παράλληλα με εκείνους για την αποχώρηση».
Γνωρίζει πως οι παράλληλες διαπραγματεύσεις για αποχώρηση και το νέο καθεστώς που ζητάει δεν είναι επιθυμητές από την ΕΕ, τουλάχιστον πριν συμφωνηθούν ορισμένα ζητήματα, ενώ εμμέσως επιθυμεί να ακυρώσει την προθεσμία του Οκτωβρίου-Νοεμβρίου 2018 που δίνει ο διαπραγματευτής κ. Μπαρνιέ, ώστε να επικυρωθεί η συμφωνία μέχρι τις ευρωεκλογές του 2019.
Επιγραμματικά τα ζητήματα που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε παράλληλες –ετεροχρονισμένα πάντα-διαπραγματεύσεις, αφορούν την αμοιβαία αναγνώριση των δικαιωμάτων των πολιτών ΕΕ-27 και ΗΒ, συμφωνία σε θέματα τρομοκρατίας/ασφάλειας, καθώς και συμφωνία διαζυγίου που να ορίζει όλα τα χρέη και τις δημοσιονομικές υποχρεώσεις του ΗΒ. Αυτά αποτελούν προϋπόθεση και για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (ΕΚ) για να συναινέσει στην απόδοση μεταβατικών περιόδων οι οποίες δεν πρέπει να ξεπερνούν τα τρία χρόνια.
- «Η κυβέρνηση θα προτείνει νομοθεσία που θα καταργήσει το νόμο του Κοινοβουλίου – Πράξη Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων του 1972 – που θέτει σε εφαρμογή το δίκαιο της ΕΕ στο ΗΒ. Η νομοθεσία αυτή, όπου είναι εφικτό και σκόπιμο, θα μεταφέρει το κοινοτικό κεκτημένο στο δίκαιο του ΗΒ, για να υπάρξει βεβαιότητα για όσους απασχολούνται στο ΗΒ, ιδιαίτερα οι επιχειρήσεις. Θα συνεχίσουμε φυσικά να εκπληρώνουμε όλες τις υποχρεώσεις μας ως μέλος της ΕΕ και η νομοθεσία που προτείνουμε δεν θα τεθεί σε ισχύ μέχρι την έξοδό μας».
Αυτό που ήθελε να πει είναι: επιχειρήσεις, παρακαλώ μην φεύγετε από το ΗΒ, ενώ εμμέσως παραδέχεται ότι θα πληρώσει αυτά που της αναλογούν. Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κ. Γιούνκερ έχει επιβεβαιώσει πως κυμαίνονται στα 60 δις, με τη δεξαμενή σκέψης Bruegel (30/03) να αναφέρει πως ο λογαριασμός κυμαίνεται μεταξύ 25,4 και 65,1 δις ευρώ[iv].
- «Από την έναρξη και κατά τη διάρκεια των συζητήσεων, θα διαπραγματευτούμε ως ενιαίο ΗΒ λαμβάνοντας υπόψη τα ιδιαίτερα συμφέροντα του κάθε έθνους και περιοχής. Αναφορικά με την επιστροφή των εξουσιών θα διαβουλευτούμε ποιες από αυτές θα αποδοθούν στη Αγγλία και ποιες σε Σκωτία, Ουαλία Β. Ιρλανδία»
Αυτό που ήθελε να πει είναι «forget it Scotland». Άλλωστε, η Σκωτία δεν αναφέρθηκε καθόλου στη Λευκή Βίβλο που εξέδωσε στις 30/03 η κυβέρνηση και αναφέρει τον τρόπο που θα μεταφέρει το κοινοτικό κεκτημένο στο εθνικό δίκαιο[v].
Σημειώνω πως η ΠΘ της Σκωτίας, κα Στέρτζον, υπέγραψε γράμμα (30/03) με το οποία ζητά και επίσημα από τη Βρετανία την εξουσία για την διενέργεια ενός δεύτερου δημοψηφίσματος ανεξαρτησίας. H βρετανική κυβέρνηση έχει ήδη διαμηνύσει πως δεν θα επιτρέψει τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος μέχρι να ολοκληρωθεί η διαδικασία αποχώρησης από την ΕΕ.
- «Το ΗΒ θέλει να συμφωνήσει με την ΕΕ μια βαθιά και ειδική εταιρική σχέση, ιδιαίτερα σε θέματα οικονομίας και ασφάλειας. Αν δεν επιτευχθεί συμφωνία, η προεπιλεγμένη θέση είναι ότι θα πρέπει να εμπορευόμαστε με τους όρους του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου-ΠΟΕ».
Αυτό που ήθελε να πει είναι πως αν θέλετε πρόσβαση στις ανώτερες υπηρεσίες που παρέχουμε σε θέματα καταπολέμησης της εγκληματικότητας, τρομοκρατίας και ασφάλειας, τότε θα πρέπει να μας παρέχεται αυτά που ζητάμε. Μας προκαλείτε οικονομική ζημία, σας προκαλούμε ζημία στην ασφάλεια, παρόλο που πολύ μικρό μέρος των σχέσεων του ΗΒ με την Ευρώπη σε θέματα ασφάλειας και άμυνας είναι θεσμοθετημένο μέσω της αρχιτεκτονικής της Ένωσης, λόγω της Νατοϊκής σχέσης και αντίληψης που εφαρμόζει το ΗΒ.
Αυτή η έμμεση απειλή φαίνεται και από τις δηλώσεις του Υπ. Εσωτερικών κ. Ρούντ ο οποίος ανέφερε (29/03) πως το ΗΒ θα φύγει από την EUROPOL και θα πάρει και τα δεδομένα μαζί του σε περίπτωση μη συμφωνίας.
Η δήλωση αυτή δεν άρεσε στο διαπραγματευτή από πλευράς ΕΚ κ. Φέρχοφσταντ, ο οποίος ανέφερε πως η ασφάλεια των πολιτών είναι πιο σημαντική από το να κάνεις εμπόριο. Και έχει σημασία η θέση του ΕΚ καθώς αυτό φαίνεται μέχρι τώρα τουλάχιστον πως θα διαπραγματευτεί με πιο σκληρούς όρους. Το ΗΒ θα πρέπει να είναι πιο προσεκτικό σε τέτοιου είδους θέματα ιδιαίτερα αφού η καταπολέμηση του εγκλήματος και η τρομοκρατία δεν έχουν σύνορα, όπως αποδείχθηκε με τραγικό τρόπο μόλις πριν από μία εβδομάδα μετά την τρομοκρατική επίθεση έξω από το Βρετανικό Κοινοβούλιο!
Αναφορικά με τον ΠΟΕ, θεωρητικά αυτό μπορεί να σημαίνει πως θα μετατραπεί σε φορολογικό παράδεισο[vi]. Ωστόσο ο ΠΟΕ μπορεί να γυρίσει και μπούμερανγκ καθώς οι κανονισμοί του είναι χειρότεροι από οποιαδήποτε πιθανή εμπορική συμφωνία κάτι που σημαίνει επιπλέον κόστος για τους εξαγωγείς της χώρας.
- «Τα θέματα θα είναι πολύπλοκα, αλλά στο επίκεντρο βρίσκονται τα συμφέροντα των πολιτών μας. Για παράδειγμα, για τους πολίτες των 27 που μένουν στο ΗΒ και τους πολίτες μας που ζούνε στην ΕΕ, θέλουμε από νωρίς να έχουμε μία συμφωνία για τα δικαιώματα τους».
Υπολογίζεται ότι περίπου 3 εκατ. στην πρώτη περίπτωση και 1,2 στη δεύτερη. Μέχρι στιγμής είναι το πρώτο θέμα που πρέπει να λυθεί!
- «Καθώς κινούμαστε από την τρέχουσα σχέση μας στη μελλοντική συνεργασία, προκειμένου να αποφευχθούν προβλήματα στους πολίτες και στις επιχειρήσεις μας, χρειάζονται μεταβατικές περίοδοι εφαρμογής για την ομαλή προσαρμογή».
Ωστόσο οι 27 επιμένουν πως η όποια μεταβατική περίοδος, απαιτεί και αποδοχή της ελεύθερης κυκλοφορίας των προσώπων και της συνεχούς συμμόρφωσης με τις αποφάσεις του Δικαστηρίου της ΕΕ. Για αυτό πλέον, το ΗΒ αναζητά διαφορετικές μεταβατικές περιόδους για διαφορετικούς τομείς, όπως για παράδειγμα στους τομείς της μετανάστευσης των τελωνείων και του εμπορίου. Συγνώμη, δύο από τους τρείς βασικούς λόγους που ψηφίσανε τον Ιούνιο για αποχώρηση από την Ένωση δεν ήταν η μετανάστευση και η απεμπλοκή από το ΔΕΕ;
Σημειώνω πάντως πως ο κ. Φέρχοφσταντ έχει δηλώσει πως η νέα σχέση απαιτεί παραπάνω από δύο χρόνια και το ΕΚ επιθυμεί η νέα σχέση να περιλαμβάνει τους τομείς της ασφάλειας και της έρευνας, καθώς και προγράμματα όπως το Erasmus.
- «Θέλουμε να διατηρήσουμε τον Κοινό Χώρο που έχουμε με την Ιρλανδία και δίνουμε μεγάλη σημασία στη διαδικασία ειρήνευσης στη Β. Ιρλανδία».
Αυτό που ήθελε να πει είναι πιέστε Ιρλανδοί καθώς θα ζημιωθείτε και εσείς μαζί με εμάς, Δεν αναφέρει κανείς όμως πως η ΕΕ αποτελεί ισχυρό μοχλό πίεσης προς το ΗΒ για την ειρηνική διαδικασία. Όχι πως έχει σημασία όπως δείχνει η ιστορία!
- «Πρέπει να ξεκινήσουν τεχνικές συζητήσεις σε διάφορους τομείς για το ρυθμιστικό πλαίσιο και πρέπει να δώσουμε προτεραιότητα στις μεγαλύτερες προκλήσεις. Προτείνουμε επίσης μία τολμηρή και φιλόδοξη συμφωνία ελευθέρου εμπορίου».
Μία νέα συμφωνία ελεύθερου εμπορίου μπορεί να μοιάζει εύκολη για το ΗΒ, για την ΕΕ των 27 όμως είναι ένα θέμα που ξεκινά από το μηδέν. Το ΗΒ ισχυρίζεται πως ως μέλος της ΕΕ έχει ήδη την τεχνογνωσία και μπορεί να ξεκινήσει άμεσα τεχνικές συζητήσεις σε ορισμένους τομείς.
Επιπλέον, η ΕΕ δεν επιθυμεί συζητήσεις αν το ΗΒ ξεκινήσει διαπραγματεύσεις με εκτός ΕΕ χώρες. Ο κ. Γιούνκερ έχει αναφέρει πως το ΗΒ θα πρέπει να πληρώσει τον λογαριασμό πριν μπει σε διαπραγματεύσεις για μια νέα συμφωνία για τις εμπορικές συναλλαγές!
Το ρυθμιστικό πλαίσιο τέλος θέτει πολλά ζητήματα. Από την άλλη, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο είναι βασικό κομμάτι του πλαισίου της ευρωπαϊκής συνεργασίας στη δικαιοσύνη και μπορεί να εποπτεύει τις μελλοντικές διαμάχες ανάμεσα στην ΕΕ και στο ΗΒ σε ρυθμιστικά θέματα εφόσον υπάρξει μια εμπορική συμφωνία.
Έλεγχος ζημιών
Το Brexit -σε αντίθεση με το Grexit-, δεν το ήθελε κανένας από τους 27 ούτε υπονόησε ποτέ κάτι τέτοιο. Παρόλα αυτά, και σε συνδυασμό με την επέτειο των 60 χρόνων από την υπογραφή των Συνθηκών της Ρώμης, το Brexit ένωσε και ενδυνάμωσε περαιτέρω τους 27.
Όπως ανέφερε (29/03) ο κ. Τούσκ, δεν μπορώ να προσποιηθώ πως είμαι χαρούμενος αυτή τη μέρα. Αυτή τη στιγμή κάνουμε έλεγχο ζημιών. Μέχρι στιγμής, σε εκείνο που συμφωνούνε οι 27 και το ΗΒ είναι πως μέχρι να φύγει το τελευταίο από την Ένωση, ισχύει το κοινοτικό δίκαιο. «Στόχος» όπως ανέφερε, «είναι να ελαχιστοποιήσουμε το κόστος για τους πολίτες της ΕΕ, τις επιχειρήσεις και τα κράτη μέλη».
Επίλογος
Με την ενεργοποίηση από βρετανικής πλευράς του άρθρου 50, έχουμε ένα «πρώτο κείμενο» διαπραγμάτευσης. Θα πρέπει να περιμένουμε μέχρι αρχές Ιουνίου 2017 για την επίσημη ανακήρυξη των διαπραγματεύσεων με τις κατευθυντήριες γραμμές που θα δοθούν από το ΕΣ στις 29/04.
Το «σχέδιο έκτακτης ανάγκης» που ανέφερα στην ανάλυσή μου στις 08/02, επιτέλους αρχίζει να παίρνει τη μορφή κειμένου.
Από ότι φαίνεται, με τα μέχρι στιγμής δεδομένα, δημιουργείται κλίμα ώστε στο προσχέδιο της συμφωνίας αποχώρησης να υπάρχει και ένα παράρτημα που θα εξηγεί τις μεταβατικές διατάξεις. Σε περίπτωση που επέλθει συμφωνία στα βασικά ζητήματα που θέτει η ΕΕ, στα κείμενα αυτά θα προστεθεί ενδεχομένως και μία πολιτική συμφωνία με το πλαίσιο για τις μελλοντικές σχέσεις ΗΒ-ΕΕ. ΕΚ και Ευρωπαϊκή Επιτροπή τείνουν σε κάποια παραλλαγή του μοντέλου ΕΕ-Ουκρανίας.
Κυνικά, μερικοί θα πουν πως το μόνο που χρειάζεται η ΕΕ να κάνει είναι να αποφασίσει το λογαριασμό και την ημερομηνία αποχώρησης. Δεν είναι όμως τόσο απλά τα πράγματα και ούτε υπάρχει διάθεση τιμωρίας παρόλο που βρίσκεται σε θέση ισχύος κατά την άποψή μου.
Εκτός απροόπτου, το ΗΒ θα παραμένει πλήρες μέλος τα επόμενα δύο χρόνια για να μην υπάρξουν οικονομικές επιπτώσεις. Το πολιτικό Brexit θα λάβει χώρα με το τέλος της διετίας και τα υπόλοιπα «Βrexits» θα συνεχίσουν να διαπραγματεύονται. Ποια μορφή θα λάβει όμως η διαδικασία -διαζυγίου ή αποχώρησης- δύσκολα μπορεί να απαντηθεί. Οι επόμενοι μήνες θα δείξουν!
ΥΓ: χρήσιμος ο παρακάτω οδηγός με ερωτο-απαντήσεις για το άρθρο 50 της Συνθήκης για την ΕΕ: http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-17-648_el.htm
[i] https://www.gov.uk/government/publications/prime-ministers-letter-to-donald-tusk-triggering-article-50
[ii] Αναλυτικότερα, βλ. http://kedisa.gr/%CE%B7-%CE%AD%CE%BE%CE%BF%CE%B4%CE%BF%CF%82-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B7%CE%B2-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B7-%CE%BD%CE%AD%CE%B1-%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%B9%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CF%83%CF%87%CE%AD%CF%83/
[iii] Ενδεικτικά βλ. http://eulawanalysis.blogspot.gr/2017/01/the-uk-brexits-euratom-legal-framework.html
[iv] http://bruegel.org/2017/03/the-uks-brexit-bill-what-are-the-possible-liabilities/
[v] https://www.gov.uk/government/publications/the-great-repeal-bill-white-paper
[vi] U.K. could try to gain an unfair advantage by slashing business regulations and product standards.