tataraki

Απαρτχάιντ: Ο φυλετικός «διαχωρισμός» της Νοτίου Αφρικής στην ιστορία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

Posted on Εύα ΤαταράκηPosted in BRICS, Αναλύσεις, Αφρική

Γράφει η Εύα Ταταράκη, Δόκιμη Αναλύτρια ΚΕΔΙΣΑ

Η Διεθνής Διάσκεψη στο Βερολίνο (Γενική Πράξη του Βερολίνου) το 1884-85 υπήρξε ιστορικό ορόσημο για όλη την αφρικανική ήπειρο, καθώς διαιρέθηκε σε σφαίρες επιρροής  των ευρωπαϊκών δυνάμεων. Οι κύριοι γεωπολιτικοί δρώντες ήταν η Μ.Βρετανία, η Γαλλία, η Πορτογαλία, το Βέλγιο, η Ισπανία, η Ιταλία και η Ολλανδία. Η Νότια Αφρική αποτέλεσε θα λέγαμε το «μήλον της Έριδος» του αποικιοκρατικού ευρωπαϊκού ανταγωνισμού  αφού κατείχε σημαντική γεωστρατηγική θέση και φυσικό προς εκμετάλλευση πλούτο. Στην περιοχή της νοτίου Αφρικής η ολλανδική και βρετανική αποικιακή κυριαρχία διαμόρφωσε την μετέπειτα πολιτική πορεία της χώρας μεταξύ των αποικιοκρατών και των αυτοχθόνων.

Αναλυτικότερα, το 1910 δημιουργήθηκε η «Ένωση της Νότιας Αφρικής» η οποία αποτελούνταν από τέσσερις αποικίες, ενώ το 1931 παραχωρήθηκε πλήρης ανεξαρτησία από την Μ.Βρετανία. Ωστόσο,οι φυλετικές διακρίσεις προϋπήρχαν καθώς οι ολλανδικής καταγωγής «Αφρικάνερ» ή αλλιώς «Μπόερς» κατείχαν ξεχωριστή εθνική ταυτότητα και θεωρούσαν ότι οι κοινότητες των λευκών αποτελούσαν τον θεμέλιο λίθο του δυτικού πολιτισμού. Η κατάργηση των πολιτικών δικαιωμάτων των μη λευκών ξεκίνησε ήδη το 1910 από τους Βρετανούς με την απαγόρευση εκλογής μαύρων στο Κοινοβούλιο, η οποία ολοκληρώθηκε το 1936. Έτσι, η «μαύρη απειλή» (Swart gevaar) υπήρξε το κυριότερο σημείο των πολιτικών συζητήσεων του νεοσύστατου «Εθνικού Κόμματος» (National Party) υπό τον James Barry Munnik Hertzog, ιδρυτή του κόμματος (1915). Το 1948 ο Daniel Francois Malan ηγήθηκε Πρόεδρος του εθνικού κόμματος και διετέλεσε πρωθυπουργός της Ένωσης της Νοτίου Αφρικής έως το 1953. Επηρεασμένος από την ρατσιστική πολιτική του Χίτλερ, οι βασικότερες πολιτικές του στρατηγικές αφορούσαν τον πλήρη διαχωρισμό των φυλετικών ομάδων της χώρας. Ο όρος «Apartheid» (δηλαδή διαχωρισμός) όπως το γνωρίζουμε σήμερα αποτέλεσε την ιδεολογική και πολική βάση στη Νότιο Αφρική έως τις αρχές του 1990. Η νομοθεσία του Apatheid ενσωματώθηκε πλήρως στην εσωτερική πολιτική του κράτους, η οποία στερούσε μια σειρά δικαιωμάτων στους μη λευκούς γεγονός που παραβίαζε θεμελιώδεις αρχές των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων όπως διαμορφώθηκαν μετά  την Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (Universal Declaration of Human Rights) του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών το 1948.

Το νομοθετικό πλαίσιο του Apatheid

Κατά την περίοδο του Απαρτχάιντ οι κάτοικοι της χώρας διαιρούνταν σε τέσσερις φυλετικές κατηγορίες: λευκοί, μαύροι (black Africans), μιγάδες (colored) και Ινδοί-Ασιάτες. Κάθε κάτοικος αποκτούσε μια ταυτότητα στην οποία αναγράφονταν η φυλετική κατηγορία που ανήκε και κάθε κατηγορία αποκτούσε και τη δική της περιοχή αντίστοιχα. Αυτό βέβαια οδήγησε σε μαζική και εξαναγκαστική μετακίνηση των ομάδων κυρίως σε χωριά ή περιοχές γκέτο όπου οι συνθήκες διαβίωσης υπήρξαν αρκετά δυσμενείς. Το νομικό πλαίσιο συμπεριελάμβανε μια σειρά διακρίσεων σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο. Βασικοί πυλώνες της νομοθεσίας του απαρτχάιντ υπήρξαν ο νόμος περί Απαγορεύσεως των μεικτών γάμων (Prohibition of Mixed Marriages Act No. 55) του 1949 όπου απαγόρευε τους γάμους μεταξύ λευκών και μη λευκών. Να σημειωθεί βέβαια ότι τροποποιήθηκε το 1968 και καταργήθηκε το 1986, αλλά και οι νόμοι για την  Καταγραφή των Πληθυσμών (Population Registration Act No. 30) και των Ομαδικών Περιοχών (The Group Areas Act No. 41) του 1950. Σύμφωνα με αυτές τις πράξεις οι αστικές περιοχές έπρεπε να χωριστούν βάσει της φυλετικής τους ομάδας, δηλαδή μια μορφή εξάλειψης των μεικτών συνοικιών όπου περιόριζε τα δικαιώματα ιδιοκτησίας και προέβλεπε την υποχρεωτική φυλετική κατάταξη σε εθνικό μητρώο. Με άλλα λόγια προσέθετε περισσότερους περιορισμούς και ήταν μια από τις πρώτες παραβιάσεις των δικαιωμάτων των έγχρωμων πληθυσμών. Μεταξύ άλλων διατάξεων  φυλετικής διάκρισης υπήρξαν, ο νόμος περί Χωριστής Εκπροσώπησης των ψηφοφόρων αρ.46  του 1951 (Separate Representation of Voters Act No.46) όπου εκπονήθηκε νέος κατάλογος για τους έγχρωμους άνδρες καθώς και ο νόμος περί απαγορεύσεως πολιτικής παρεμβάσεως αρ.51 (Prohibition of Political Interference Act No. 51) όπου απαγόρευσε στα πολιτικά κόμματα να έχουν μικτή συμμετοχή αντιπροσώπων με άλλα φυλετικά μέλη. Η ενσωμάτωση της ιδεολογίας του απαρτχάιντ σε όλα τα επίπεδα στο εσωτερικό της χώρας αποτέλεσε την κατεξοχήν φυλετική διαστρωμάτωση που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα για μισό περίπου αιώνα. Δεν θα μπορούσε να παραληφθεί η έντονη αντίδραση της διεθνούς κοινότητας εις βάρος του καθεστώτος της Νοτίου Αφρικής όπως επιβεβαιώθηκε από τις κυρώσεις που της επιβλήθηκαν ανά διαστήματα. Από την άλλη, η φυλάκιση χιλιάδων ακτιβιστών και οι δολοφονίες από τις δυνάμεις ασφαλείας σε όσους αντιστέκονταν αντικατοπτρίζει  τον βάναυσο χαρακτήρα του καθεστώτος.

Ο δρόμος προς την καταστολή του Απαρτχάιντ

Οι προσπάθειες για την καταστολή της φυλετικής πολιτικής του απαρτχάιντ εναπόκειντο στις δράσεις της Γενικής Συνελεύσεως  (General Assembly of the UN) των ΗΕ από τις πρώτες δεκαετίες του 1950. Το απαρτχάιντ καταδικάστηκε από τη ΓΣ καθώς δεν ακολουθούσε τις αρχές του Χάρτη των ΗΕ, ιδίως των άρθρων 55 και 56 του κεφ.9  περί Διεθνούς  Οικονομικής και Κοινωνικής Συνεργασίας  όπου αναφέρεται ρητά η δημιουργία  συνθηκών σταθερότητας και ευημερίας, οι οποίες είναι αναγκαίες για να υπάρξουν μεταξύ των εθνών σχέσεις ειρηνικές και φιλικές, βασισμένες στο σεβασμό της αρχής των ίσων δικαιωμάτων και της αυτοδιαθέσεως των λαών. Το 1966 το απαρτχάιντ θεωρήθηκε έγκλημα κατά της ανθρωπότητας (Crime against Humanity) από τη ΓΣ με το ψήφισμα 2202/Α (XXI).  Εν συνεχεία, ποινικοποιήθηκε ως έγκλημα  κατά της ανθρωπότητας το 1973 με τη Διεθνής Σύμβαση για την Καταστολή και Τιμωρία του Εγκλήματος του Απαρτχάιντ (International Convention on the Suppresion and Punishment of the Crime of  Apartheid)  της ΓΣ των ΗΕ με την απόφαση 3068 (XXVIII). Σύμφωνα με το άρθρο 1 (παρ.1) της Σύμβασης «το απαρτχάιντ αποτελεί έγκλημα κατά της ανθρωπότητας και παρόμοιες πολιτικές και πρακτικές φυλετικής διακρίσεως είναι εγκλήματα που παραβιάζουν τις αρχές του διεθνούς δικαίου και του Χάρτη των ΗΕ», ενώ στη παράγραφο 2 αναφέρεται ότι τα συμβαλλόμενα κράτη της σύμβασης κηρύσσουν ποινικές οργανώσεις ,σε ιδρύματα και άτομα που διαπράττουν το έγκλημα του απαρτχάιντ.

Είναι σημαντικό να αναφερθεί ο όρος «έγκλημα» όπως ερμηνεύτηκε από το άρθρο 2 της Σύμβασης . Έτσι, ο όρος «Το έγκλημα του Apartheid» περιλαμβάνει παρόμοιες πολιτικές και πρακτικές φυλετικής διακρίσεως όπως εφαρμόζεται στη Νότιο Αφρική και καλύπτει τις ακόλουθες απάνθρωπες πράξεις που διαπράττονται με σκοπό την ίδρυση και διατήρηση κυριαρχίας από μια φυλετική ομάδα ατόμων έναντι άλλης φυλετικής ομάδας που τους καταπιέζει συστηματικά με α) την δολοφονία μελών μιας φυλετικής ομάδας, β) με την προσβολή των μελών μιας φυλετικής ομάδας ,με την παραβίαση της ελευθερίας τους ή με την υποβολή τους σε βασανιστήρια ή σε σκληρή απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση και γ) με αυθαίρετη σύλληψη και παράνομη ποινή φυλάκισης των μελών της φυλετικής ομάδας ή ομάδων. Έπειτα, σύμφωνα με το Καταστατικό της Ρώμης  (όπως κυρώθηκε με το Ν.3003/2002) του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, οποιοδήποτε κράτος χρησιμοποιεί διαχωριστικούς νόμους, φυλετικές διακρίσεις και φυλετικές πολιτικές μπορεί να κριθεί ένοχο για το έγκλημα του απαρτχάιντ. Από την σκοπιά του διεθνούς ποινικού δικαίου κατά το άρθρο 7 του Κατ.ΔΠΔ (παρ.1΄η) Εγκλήματα κατά της Ανθρωπότητας, αποτελούν οι διώξεις κατά οποιασδήποτε αναγνωρίσιμης ομάδας ή κοινότητας για λόγους πολιτικούς, φυλετικούς, εθνικούς, εθνοτικούς, πολιτιστικούς, θρησκευτικούς ή άλλους λόγους.

Τέλος, το 1994 πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες δημοκρατικές εκλογές στη Νότιο Αφρική όπου Πρόεδρος αναδείχθηκε ο Νέλσον Μαντέλα, μια από τις σπουδαιότερες προσωπικότητες της ιστορίας για τη χρόνια συμβολή και τον αγώνα του κατά του καθεστώτος apartheid. Ο Φρεντερίκ Ντε Κλέρκ ως τελευταίος Πρόεδρος της Ν.Αφρικής και ηγέτης του «Εθνικού Κόμματος» υπήρξε υποστηρικτής των δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων για την ισότητα των πολιτών του κράτους ανεξαρτήτου χρώματος και βραβεύτηκε με βραβείο νόμπελ Ειρήνης μαζί με τον Νέλσον Μαντέλα το 1993. Το απαρτχάιντ άφησε πίσω του ένα ζοφερό παρελθόν, γεγονός που στιγμάτισε την πορεία και την ιστορία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι αγώνες για θεμελιώδη δικαιώματα ατομικής ελευθερίας όπως τα γνωρίζουμε σήμερα, χρειάστηκε μισός αιώνας αγώνας για να αποδοθούν στο λαό της Νοτίου Αφρικής. Άλλωστε κατά τον Νέλσον Μαντέλα «Το να είσαι ελεύθερος δεν σημαίνει απλώς να αποτινάξεις τις αλυσίδες σου, αλλά να ζεις με έναν τρόπο που σέβεται και ενισχύει τις ελευθερίες των άλλων».

 

Βιβλιογραφία:

·         “Life under apartheid: demeaning, often brutal”, Michael Pearson and Tom Cohen, CNN  https://edition.cnn.com/2013/12/06/world/africa/mandela-life-under-apartheid/index.html  Updated 6/12/2013

·         “International Convention on the Suppression and Punishment of the Crime of Apartheid.”  UN document http://www.un.org/en/genocideprevention/documents/atrocity-crimes/Doc.10_International%20Convention%20on%20the%20Suppression%20and%20Punishment%20of%20the%20Crime%20of%20Apartheid.pdf

·         “The Policies of apartheid of the Government of the Republic of South Africa” UN document http://www.refworld.org/docid/3b00f1d67c.html