Ελληνικά
Γράφει ο Βασίλης Κοψαχείλης, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ
Οι Αμερικανο-τουρκικές σχέσεις βρίσκονται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Το πλαίσιο που πλέον τις περιβάλλει δεν περιορίζεται στις διμερείς σχέσεις, αλλά αφορά ευρύτερες ισορροπίες, συμμαχίες και σχεδιασμούς δεκαετιών.
Η κρίση με τους S-400 είναι απλά η βιτρίνα που φαίνεται. Από πίσω κρύβονται ισχυρά ανταγωνιστικά συμφέροντα, που οι δύο πλευρές προσπαθούν να επιβάλλουν η μία στην άλλη. Για τους Αμερικανούς διακυβεύεται η άποψη που από τις αρχές του 19ου αιώνα είχαν για την ευαίσθητη περιοχή της Μεσογειακής (Οθωμανικής τότε) Μέσης Ανατολής και ένας σχεδιασμός τουλάχιστο δύο δεκαετιών [1]. Για τους Τούρκους διακυβεύεται η δική τους Μεγάλη Ιδέα όπως αυτή προωθείται από το ΑΚΡ και τον πρόεδρο Ερντογάν [2].
Την ώρα που εμείς στην Ελλάδα μαδάμε μαργαρίτες για τους S-400, μεταξύ Άγκυρας και Ουάσιγκτον διαδραματίζεται το πιο δυνατό παρασκήνιο από την εποχή του Λόρενς της Αραβίας για το μέλλον της περιοχής του Λεβάντε.
Ο σχεδιασμός των ΗΠΑ
Μετά τον πρώτο πόλεμο του Κόλπου, οι Αμερικανοί άρχισαν να σχεδιάζουν τη νέα Μεσοποταμία. Για την ιστορία, πολύ αργότερα (τουλάχιστο μετά το 2000) οι Αμερικανικοί σχεδιασμοί διευρύνθηκαν, περιλαμβάνοντας ολόκληρη την περιοχή που το Βρετανικό Ναυαρχείο από τα τέλη του 19ου αιώνα ονόμαζε Μέση Ανατολή.
Οι Αμερικανικοί σχεδιασμοί δεν αφορούν αλλαγή συνόρων, αλλά μια «ομοσπονδοποίηση» κρατών της περιοχής, συμβατή με τις ιδιαίτερες πολιτισμικές συνθήκες.
Κομβικό ρόλο στους σχεδιασμούς των ΗΠΑ στη Μεσοποταμία έχουν οι Κούρδοι, που μοιράζονται μεταξύ τεσσάρων κρατών: του Ιράκ, του Ιράν, της Συρίας και της Τουρκίας.
Ο σχεδιασμός των Αμερικανών επικεντρώνεται στη δημιουργία τριών αυτόνομων Κουρδικών καντονιών σε Ιράκ, Συρία και Ιράν, ενώ βλέπουν πολύ θετικά την ενσωμάτωση και εκπροσώπηση του Κουρδικού στοιχείου στο πολιτικό σύστημα της Τουρκίας, ως ρυθμιστή ανάμεσα σε ακραίους εθνικιστές, Ισλαμιστές και Κεμαλικούς στη γειτονική χώρα. Μία προέκταση αυτού του σχεδιασμού, βλέπει μια Προεδρική Ομόσπονδη Τουρκική Δημοκρατία στο μέλλον…
Μετά την ανατροπή του Σαντάμ Χουσεΐν το 2003, άνοιξε ο δρόμος για τη δημιουργία της Αυτόνομης Κουρδικής Περιοχής του Βορείου Ιράκ η οποία κατοχυρώθηκε συνταγματικά το 2005.
Μετά το 2011, με τον πόλεμο στη Συρία και κυρίως μετά τη συμβολή των Κούρδων της Συρίας στον αγώνα εναντίον των δυνάμεων του Ισλαμικού Κράτους στο Κομπάνι, άνοιξε ο δρόμος για τη δημιουργία της Αυτόνομης Κουρδικής οντότητας της Rojava (θεσμικά μη κατοχυρωμένη) στα βορειοανατολικά της Συρίας κατά μήκος των συνόρων με την Τουρκία.
Οι Κούρδοι της Rojava υποστηρίζονται από τις ΗΠΑ, και αυτό συμβαίνει διότι μέσα στους κόλπους του YPD υφίσταται ένας αγώνας κυριαρχίας μεταξύ των παλαιών στελεχών και υποστηρικτών της σύμπλευσης με το ΡΚΚ και όσων υποστηρίζουν τον απογαλακτισμό των Κούρδων της Συρίας από το Μαρξιστικό-Μπααθικό ΡΚΚ των Κούρδων της Τουρκίας και την απρόσκοπτη πορεία τους προς την de jure αυτονομία τους ως αξιόπιστων συμμάχων των ΗΠΑ στην περιοχή. Η στήριξη των ΗΠΑ στους τελευταίους είναι η εγγύηση ότι ένα μελλοντικό αυτόνομο Κουρδικό καντόνι στη Συρία είναι κλειδωμένο προς τα Αμερικανικά συμφέροντα.
Το Κουρδικό στοιχείο του Ιράν είναι κατακερματισμένο και αδύναμο, πλήρως εξαρτώμενο από το Κουρδικό στοιχείο στο βόρειο Ιράκ.
Μένει το πολυπληθές Κουρδικό στοιχείο στην Τουρκία, το οποίο και αυτό βρίσκεται σε μία εσωτερική διαμάχη. Είναι μοιρασμένο μεταξύ των υποστηρικτών του ΡΚΚ και των μετριοπαθών. Όσο είναι στη ζωή ο έγκλειστος στις τουρκικές φυλακές ηγέτης του ΡΚΚ, Οτσαλάν, το ΡΚΚ, αν και αποδυναμωμένο σε σχέση με το παρελθόν, φρενάρει την πορεία του Κουρδικού Ζητήματος της Τουρκίας προς μια μετριοπαθή και πολιτικά αποδεκτή λύση του.
Οι τουρκικές αντιδράσεις
Φυσικό είναι η Τουρκία να αντιδρά σε αυτούς τους σχεδιασμούς. Οι Κεμαλικοί ήταν κάθετα αντίθετοι στη δημιουργία αυτόνομων Κουρδικών οντοτήτων σε Ιράν, Ιράκ, και Συρία. Πόσο μάλλον στην ίδια την Τουρκία ή ακόμη και στην προοπτική «νομιμοποίησης» του κουρδικού στοιχείου στο πολιτικό σύστημα της χώρας.
Τα πράγματα για την Τουρκία γίνονται δύσκολα μετά την αποτυχία του Ισλαμικού Κράτους να καταλάβει το Κομπάνι και να επαναλάβει εκεί εναντίον των Κούρδων ότι έκανε στο όρος Sinjar (βόρειο Ιράκ) εναντίον των Γιαζίντι.
Η στρατιωτική επιτυχία των Κούρδων της Συρίας εναντίον του Ισλαμικού Κράτους δημιούργησε μια νέα ανησυχητική πραγματικότητα για την Άγκυρα.
Δεν είναι απλά ότι ανακόπτεται η τουρκική Μεγάλη Ιδέα αναβίωσης μιας τουρκικής σφαίρας επιρροής στις παλαιές Οθωμανικές κτήσεις, αλλά διακυβεύονται μελλοντικά σημαντικά συμφέροντα της Τουρκίας στο εσωτερικό της, στον ευαίσθητο χώρο της Μεσοποταμίας ως και τις ακτές της Μεσογείου (Λεβάντε).
Το παζάρι…
Το καθεστώς Ερντογάν δηλώνει έτοιμο να ανατρέψει τους Αμερικανικούς σχεδιασμούς στη βορειοανατολική Συρία. Να δημιουργήσει στρατιωτικά τετελεσμένα τέτοια που με τις κατάλληλες συμμαχίες να τα παγιώσει μελλοντικά σε διπλωματικό επίπεδο. Η στάση του ΟΗΕ στο Κυπριακό της έχει ανοίξει την όρεξη…
Επίσης, σχετικά με τους Αμερικανικούς σχεδιασμούς για την θεσμική ενσωμάτωση του Κουρδικού στοιχείου στο πολιτικό σύστημα της Τουρκίας, Ερντογάν και Οτσαλάν έχουν μια άτυπη συμμαχία. Κανείς από τους δυο δεν θέλει αυτός ο σχεδιασμός να πραγματοποιηθεί. Ίσως σύντομα ακούσουμε νέα από αυτό το «μέτωπο»…
Από την άλλη πλευρά οι Αμερικανοί είναι αποφασισμένοι να προχωρήσουν στην υλοποίηση του σχεδιασμού τους. Στις αντιδράσεις των Τούρκων απαντούν ότι θα είναι καλύτερα να δεχθούν μια πολιτική λύση σήμερα παρά μια στρατιωτική ήττα στο μέλλον. Και είναι καλύτερα οι ΗΠΑ να στηρίζουν τους Κούρδους της Συρίας διότι έτσι ενισχύουν τους μετριοπαθείς που δεν θέλουν σχέσεις με το ΡΚΚ, παρά να αποχωρήσουν και να αφήσουν ανεξέλεγκτη μια πορεία ενοποίησης του YPD με το ΡΚΚ.
Φαίνεται, λοιπόν ότι το Κουρδικό Ζήτημα είναι αυτό που πιέζει τον Ερντογάν και καθορίζει τις αμερικανο-τουρκικές σχέσεις.
Από το 2016, η Τουρκία κάνει συνεχώς τακτικές και στρατηγικές επιλογές αντιστάθμισης των Αμερικανικών σχεδιασμών με άξονα το Κουρδικό Ζήτημα. Οι S-400 αποτελούν μέρος μόνο των τουρκικών πιέσεων προς την Αμερικανική πλευρά.
Το τουρκο-αμερικανικό παζάρι βρίσκεται σε εξέλιξη. Ο Λευκός Οίκος διαφοροποιείται σε σχέση με την Αμερικανική γραφειοκρατία σε ουσιαστικά σημεία αυτού του παζαριού, και για να είμαι ειλικρινής, σε κάποια σημεία διαφοροποιείται όχι άδικα… Ωστόσο, αυτή η διαφορά απόψεων στην Αμερικανική διοίκηση είναι γνωστή στην τουρκική πλευρά και την εκμεταλλεύονται καταλλήλως.
Μένει να δούμε την εξέλιξη των πραγμάτων και αν μέσα στις επόμενες εβδομάδες υπάρξουν τελικά Αμερικανικές κυρώσεις εναντίον της Τουρκίας…
* * *
[1] Από τις αρχές του 19ου αιώνα, τα κινήματα του ρομαντικού εθνικισμού δεν άφησαν αδιάφορη την αραβική διασπορά στη Δύση, ούτε τις τότε μεγάλες δυνάμεις, που παρά τις αποφάσεις του Συνεδρίου της Βιέννης, παράλληλα απεργάζονταν σχέδια περιορισμού της αχανούς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αντίθετα από τους Ευρωπαίους (κυρίως τους Γάλλους ιησουίτες) που περιόριζαν το Ανατολικό Ζήτημα σε Δυτικά πλαίσια, οι Αμερικανοί προτεστάντες επιδόθηκαν σε σχεδιασμούς και δράσεις με καθαρά αραβικό πρόσημο, τόσο πολιτικά όσο και πολιτισμικά. Πολιτικά, η Αμερικανική θέση βλέπει θετικά μια «ομοσπονδιακή» διάρθρωση των κρατών της Μέσης Ανατολής, όπου οι εκατοντάδες φυλές με τα ιδιαίτερα πολιτισμικά τους χαρακτηριστικά θα μπορούσαν να συνυπάρχουν σε ένα λειτουργικό καθεστώς αυτονομίας στα πλαίσια ομόσπονδων κρατικών οντοτήτων. Μία εξαιρετικά καλή πηγή γνώσης στην ελληνική βιβλιογραφία είναι το έργο του καθηγητή Αλέξανδρου Κούτση (1992), Μέση Ανατολή: Διεθνείς Σχέσεις και Πολιτική Ανάπτυξη, Εκδόσεις Παπαζήση.
[2] Βλέπε τουρκικός εθνικός όρκος (Milli Misak)
Η παρούσα ανάλυση πρωτοδημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα Liberal.gr