Γράφει ο Κώστας Λαμπράκης, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ

 

Η Γροιλανδία στο επίκεντρο

Για πολλούς η πρόταση του Προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ πριν λίγους μήνες για εξαγορά της Γροιλανδίας ακούστηκε τουλάχιστον κωμική. Για κάποιους ήταν μια άστοχη, αδικαιολόγητη πρόταση ενός αψυχολόγητου μεγαλομανή ενώ για άλλους μια απολύτως δικαιολογημένη γεωπολιτική κίνηση.

Η Γροιλανδία είναι το μεγαλύτερο νησί και η μεγαλύτερη εξαρτώμενη περιοχή του πλανήτη. Η έκταση του νησιού είναι 2.1 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα, ξεπερνώντας την έκταση της Γαλλίας, Γερμανίας, Ισπανίας και Ουκρανίας μαζί. Το 80% του νησιού αποτελείται από πάγο και οι συνολικά 550.000 κάτοικοι του συγκεντρώνονται στην πρωτεύουσα και στις λιγοστές ακόμα πόλεις, οι οποίες βρίσκονται κυρίως στην πλευρά της αμερικανικής ηπείρου, ασύνδετες μεταξύ τους από οδικό δίκτυο. Γεωγραφικά, πολιτιστικά και δημογραφικά το νησί τοποθετείται στην Βόρεια Αμερική. Για πολλά χρόνια, ωστόσο, αποτελούσε κομμάτι της Δανίας έως και το 2009, οπότε και απέκτησε μεγαλύτερη αυτονομία και αυτοδιάθεση με δικό της κοινοβούλιο και δική της κυβέρνηση. Βασική πηγή  πορισμού είναι η αλιεία και η εκμετάλλευση του φυσικού και ορυκτού πλούτου της νήσου ενώ τα κρατικά έσοδα κατά το ήμισυ προέρχονται από τις επιδοτήσεις της Δανίας, γεγονός που επεξηγεί την εξάρτηση της Γροιλανδίας από τη Δανία ή όποια άλλη χώρα έχει τη διάθεση και τα κεφάλαια να επενδύσει στην παγωμένη και άγονη αυτή έκταση.

Αρκτική: Ένα μεταβαλλόμενο περιβάλλον

Η Γροιλανδία εντάσσεται στο γεωπολιτικό σύστημα της Αρκτικής, στο οποίο συγκεντρώνεται εδώ και καιρό η προσοχή μεγάλων παικτών και όχι άδικα. Η Αρκτική αποτελεί για τους επιστήμονες ένα χαρακτηριστικό δείκτη για την κλιματική αλλαγή και τις συνέπειες της. Η αύξηση της θερμοκρασίας και το λιώσιμο των πάγων καθιστά πλέον το πρώτο καλοκαίρι χωρίς ίχνος πάγου στην Αρκτική ένα όλο και πιο κοντινό σενάριο. Το σενάριο αυτό μπορεί να προκαλεί τρόμο στους επιστήμονες και τις οργανώσεις που ασχολούνται με το κλίμα και το περιβάλλον του πλανήτη, αλλά αντίθετα γεννά ελπίδες για νέα κέρδη και οφέλη στους κυβερνώντες και τις μεγάλες επιχειρήσεις. Στην ευρύτερη περιοχή της Αρκτικής έχουν ανακαλυφθεί τεράστια κοιτάσματα υδρογονανθράκων και πετρελαίου, ανεκμετάλλευτα έως τώρα.

Επιπλέον το λιώσιμο των πάγων θα έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση νέων θαλάσσιων οδών για τη διέλευση των πλοίων με τη βοήθεια παγοθραυστικών ή και χωρίς αυτήν. Το διαμετακομιστικό εμπόριο θα βρει νέους δρόμους στο παγκόσμιο χάρτη, γεγονός που θα προκαλέσει ανακατατάξεις σε σημαντικούς εμπορικούς σταθμούς και δρόμους.

Ρωσία και Κίνα

Το προβάδισμα για τον έλεγχο της περιοχής κατέχει με διαφορά η Ρωσία. Την τελευταία δεκαετία η Ρωσία έχει πραγματοποιήσει πολλά βήματα για να εδραιώσει και να αυξήσει την παρουσία της στην περιοχή της Αρκτικής. Ένα μεγάλο κομμάτι του πολεμικού στόλου της βρίσκεται αγκυροβολημένο στη Βόρεια Θάλασσα ώστε να επιτηρεί από κοντά και να επεμβαίνει άμεσα στην περιοχή ενώ ο στόλος της από παγοθραυστικά ξεπερνά κατά πολύ τον παγοθραυστικό στόλο των υπόλοιπων δυνάμεων που δραστηριοποιούνται στην περιοχή (ΗΠΑ, Καναδάς, Δανία).

Σε στρατιωτικό επίπεδο η Ρωσία έχει επενδύσει πολλά στα νέα σώματα και στους νέους εξοπλισμούς που είναι ειδικά προετοιμασμένοι για επιχειρήσεις στο ψυχρό και άγονο περιβάλλον της Αρκτικής. Επιπλέον η Ρωσία έχει ιδρύσει νέες ναυτικές και αεροπορικές βάσεις στην περιοχή ή έχει θέσει σε επαναλειτουργία παλιές βάσεις από την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης.

Οι κινήσεις αυτές συνδέονται αναπόσπαστα με το έντονο ενδιαφέρον της Ρωσίας και των μονοπωλίων της (Gazprom) για την έρευνα και αξιοποίηση των κοιτασμάτων από υδρογονάνθρακες της περιοχής. Ήδη η ρωσική κυβέρνηση έχει παρουσιάσει χάρτη με τα κυριαρχικά δικαιώματα της στην περιοχή και τα κοιτάσματα που βρίσκονται εντός αυτών.

Έντονο είναι και το ενδιαφέρον της Κίνας. Αν και απέχει αρκετά χιλιόμετρα από την Αρκτική, η Κίνα επιδιώκει με κάθε τρόπο να καταστεί ένα «αρκτικό κράτος», κάτι που επιβεβαιώνει και η συμμετοχή της με το καθεστώς του παρατηρητή στο Αρκτικό Συμβούλιο, που συγκρότησαν τα κράτη που βρίσκονται γύρω από τον Αρκτικό κύκλο. Η Κίνα ενδιαφέρεται εξίσου με τη Ρωσία για τους υδρογονάνθρακες. Για αυτό το λόγο επένδυσε και χρηματοδότησε επιστημονικές αποστολές και ρωσικά μονοπώλια στη προσπάθεια τους για έρευνα και αξιοποίηση των κοιτασμάτων ενέργειας της Αρκτικής.

Επιπλέον η Κίνα έχει ήδη εντάξει στον σχεδιασμό της (One Belt-One Road) τις νέες δυνατότητες που διανοίγονται από το λιώσιμο των πάγων στην Αρκτική, φιλοδοξώντας να κυριαρχήσει σε νέες αγορές μέσω των εμπορικών θαλάσσιων οδών που επιφέρει η κλιματική αλλαγή.

Η Γεωπολιτική Μάχη για τη Γροιλανδία

Οι περιβαλλοντικές και γεωπολιτικές εξελίξεις κατέστησαν την αδιάφορη, άγονη και παγωμένη Γροιλανδία, μήλον της έριδος ανάμεσα σε ΗΠΑ και Κίνα. Η Ρωσία δικαιολογημένα απέχει από τον ανταγωνισμό για τη Γροιλανδία αφού η παρουσία της στην περιοχή είναι εξασφαλισμένη όπως και τα κυριαρχικά της δικαιώματα ή τουλάχιστον τα ερείσματα της επ’ αυτών.

Η σημασία της Γροιλανδίας για τις ΗΠΑ είναι ήδη μεγάλη από τον Β” Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Ψυχρό Πόλεμο που ακολούθησε. Η Αμερική έφτιαξε τις πρώτες βάσεις της στο νησί στα πλαίσια του στρατιωτικού ανταγωνισμού με τη Σοβιετική Ένωση. Μετά την διάλυση της τελευταίας οι ΗΠΑ αποχώρησαν σταδιακά από το νησί, διατηρώντας σε αυτό μονάχα βάσεις αναγνώρισης και συστήματα ραντάρ για περιβαλλοντικούς, στρατιωτικούς και ανθρωπιστικούς λόγους (διάσωση κλπ.).

Μετά την αυτονόμηση της Γροιλανδίας ωστόσο, ένας νέος ανταγωνιστής εμφανίστηκε στην περιοχή. Η Κίνα βασιζόμενη στην εξάρτηση της αδύναμης οικονομίας του νησιού, ακολούθησε την πάγια τακτική της με την παροχή δανείων για την κατασκευή και αναβάθμιση βασικών υποδομών και κερδοφόρων τομέων της οικονομίας. Τα υπέρογκα κινεζικά δάνεια, αν και ευνοϊκά, αποτελούν παγίδα για τις μικρές και αδύναμες οικονομίες, οι οποίες μπροστά στην δυσκολία αποπληρωμής τους υποχρεούνται να παραχωρήσουν στην Κίνα τομείς μεγάλης οικονομικής, στρατιωτικής και γεωπολιτικής σημασίας.

Έως και σήμερα η Κίνα έχει κατασκευάσει και διατηρεί υπό τον έλεγχο της το δίκτυο τηλεπικοινωνιών της Γροιλανδίας, ενώ ίδρυσε στο νησί και τη δεύτερη  ερευνητική βάση της. Το 2016, μάλιστα, η Δανία αναγκάστηκε να απορρίψει την πρόταση μια εταιρίας, με έδρα το Χονγκ Κονγκ, για εξαγορά και χρήση μια εγκαταλελειμμένης ναυτικής βάσης των ΗΠΑ. Οι κινήσεις αυτές αποδεικνύουν τις στοχεύσεις της Κίνας στην περιοχή. Στόχος της είναι η έρευνα και εκμετάλλευση των μεγάλων κοιτασμάτων πετρελαίου, φυσικού αερίου και των πολύτιμων μετάλλων της Αρκτικής και κυρίως η απόκτηση των μεγάλων αποθεμάτων σπάνιων γαιών που έχουν ανακαλυφθεί στην Γροιλανδία και των οποίων το μονοπώλιο παγκοσμίως διατηρεί η Κίνα.

Ποιες είναι όμως οι στοχεύσεις της Αμερικής και τι κρύβεται πίσω από την «αστεία» πρόταση του Τραμπ; Η Αμερική παρακολουθεί τη Ρωσία και την Κίνα, τους μεγάλους γεωπολιτικούς ανταγωνιστές της, να κερδίζουν έδαφος στην Αρκτική και τις μεγάλες ευκαιρίες που επιφέρει η κλιματική αλλαγή. Η στρατιωτική της παρουσία στην περιοχή είναι ελάχιστη μπροστά στην αντίστοιχη παρουσία της Ρωσίας, όπως και η οικονομική της παρουσία σε σύγκριση με αυτήν της Κίνας. Η συζήτηση για το μέλλον της Αρκτικής και των ΗΠΑ επ’ αυτής είναι ήδη μεγάλη στο εσωτερικό της χώρας. Οι ΗΠΑ πλέον βλέπουν την Αρκτική ως ένα νέο πεδίο αντιπαράθεσης, στο οποίο  βρίσκονται πολύ πίσω από τους ανταγωνιστές τους.

Σημείο αναφοράς στους σχεδιασμούς της είναι η Γροιλανδία. Οι ΗΠΑ προσπαθούν να ανακτήσουν το χαμένος έδαφος μέσω της επέκτασης της αεροπορικής βάσης τους στο νησί, αποκτώντας ταυτόχρονα συμμετοχή στην αξιοποίηση του ενεργειακού και ορυκτού πλούτου, δίνοντας ιδιαίτερη βάση επίσης στα μεγάλα αποθέματα σπάνιων γαιών, τα οποία θα μπορούσαν να βάλουν τις ΗΠΑ δυναμικά στην αγορά αυτή. Στόχος της δεν είναι μόνο ο έλεγχος της Γροιλανδίας αλλά και η εκδίωξη της Κίνας από το νησί, κάτι που θα σημαίνει και εκδίωξη της από την Αρκτική. Για να το καταφέρει αυτό, η Αμερική πρέπει να αντικαταστήσει την Κίνα ως δανειστής της κυβέρνησης της Γροιλανδίας.

 

Πηγές

Eric Roston and Blacki Migliozzi, How a Melting Arctic Changes Everything Part 1-3, 2017, Διαθέσιμο σε: https://www.bloomberg.com/graphics/2017-arctic/

John Simpson, How Greenland could become China’s Arctic base, 18 Dec 2018, Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/world-europe-46386867

Mercy A. Kuo, Greenland in US-Denmark-China Relations, Oct 02, 2019, Διαθέσιμο σε: https://thediplomat.com/2019/10/greenland-in-us-denmark-china-relations/

Phillip Inman, Why does Donald Trump want to buy Greenland? , 19 Aug 2019, Διαθέσιμο σε: https://www.theguardian.com/us-news/2019/aug/19/why-does-donald-trump-want-to-buy-greenland