Ελληνικά
Γράφει ο Δημήτρης Ράπτης, Δόκιμος Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ
Η Τουρκική εισβολή στην Κύπρο («Αττίλας 1») ξεκίνησε το πρωινό της 20ης Ιουλίου 1974 με αποβατικές και αεροπορικές επιχειρήσεις και είχε ως αποτέλεσμα την κατάληψη του 2% της επικράτειας της Μεγαλονήσου. Στις 24 Ιουλίου ξεκίνησαν οι διαπραγματεύσεις για εφαρμογή ανακωχής ανάμεσα στις δύο χώρες και ενός πλαισίου αποκατάστασης της ειρήνης στην Κύπρο. Οι τότε διαπραγματεύσεις έφεραν την Ελλάδα σε πολύ δύσκολη θέση δεδομένου της τουρκικής αλαζονείας και αδιαλλαξίας. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι κατά την πρώτη περίοδο των διαπραγματεύσεων, αμέσως μετά την Τουρκική εισβολή, οι Τούρκοι παραβίασαν 55 φορές την εκεχειρία με μικρής κλίμακας στρατιωτικές επιχειρήσεις. Οι διαπραγματεύσεις έληξαν άδοξα με τον «Αττίλας 2» στις 14 Αυγούστου 1974, τη δεύτερη τουρκική εισβολή στη Μεγαλόνησο με επίθεση σε όλα τα μέτωπα καταλαμβάνοντας το 37% του κυπριακού εδάφους. Σε διπλωματικό επίπεδο η Τουρκία επιδεικνύοντας για ακόμα μία φορά τον αδιάλλακτο χαρακτήρα της εξωτερικής της πολιτικής αγνόησε και τα τέσσερα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ για άμεση κατάπαυση του πυρός και αποχώρηση των ξένων στρατευμάτων από την Κύπρο για την ειρηνική διευθέτηση του ζητήματος. Η εισβολή με την κωδική ονομασία «Αττίλας» αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα και δισεπίλυτα προβλήματα της νεώτερης διπλωματικής ιστορίας με πολλές επιπλοκές και αντιδράσεις τόσο στο εσωτερικό όσο και σε διεθνές επίπεδο.
Έκτοτε έχουν γίνει αρκετές προσπάθειες επίλυσης του «Κυπριακού Ζητήματος» με κορυφαία αυτή του Απριλίου του 2004, το λεγόμενο «Σχέδιο Ανάν», με σκοπό να εισέλθει η Κύπρος στο σύνολό της και ενωμένη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το σχέδιο αυτό έπειτα από δημοψήφισμα απορρίφθηκε από τους Ελληνοκυπρίους και το «Κυπριακό Ζήτημα» εισήλθε σε μία νέα περίοδο στασιμότητας καθώς και το διεθνές ενδιαφέρον είχε ατονήσει βλέποντας τις προσπάθειες τους να μην καρποφορούν.
Το ενδιαφέρον για το «Κυπριακό Ζήτημα» αυξήθηκε εκ νέου μετά τη νίκη του Μουσταφά Ακιντζί στις εκλογές του Απριλίου 2015 στα Κατεχόμενα. Οι προσδοκίες στην Λευκωσία για ενθάρρυνση των συνομιλιών και ενδεχόμενη επίλυση φάνηκαν αυξημένες και ο νέος Τουρκοκύπριος ηγέτης παρουσιάστηκε θετικός για την εξέλιξη των διαπραγματεύσεων από την πρώτη κιόλας συνάντηση που είχε με τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας, Νίκο Αναστασιάδη, εγκαινιάζοντας κατ’ αυτό τον τρόπο μία νέα περίοδο στο Κυπριακό. Πράγματι η επανέναρξη των συνομιλιών κατέστη δυνατή σε λιγότερο από ένα μήνα (15 Μαΐου 2015) μετά την εκλογική νίκη του Ακιντζί και οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονται με εντατικούς ρυθμούς μέχρι σήμερα. Ωστόσο, γνώμη του γράφοντος είναι ότι παρά τις συναντήσεις, τις θετικές προοπτικές που αναπτύχθηκαν και την εμπλοκή των διεθνών παραγόντων δεν έχει επιτευχθεί σοβαρή πρόοδος στις διαπραγματεύσεις και η πορεία τους χαρακτηρίζεται ως στάσιμη. Για αυτή τη στασιμότητα οφείλονται ορισμένοι παράγοντες οι οποίοι θα αναλυθούν παρακάτω.
Από την επανέναρξη των διαπραγματεύσεων τον Μάιο, έχει επιτευχθεί πρόοδος μεταξύ των δύο διαπραγματευόμενων μερών σε θέματα που άπτονται των κεφαλαίων της Διακυβέρνησης, της Ε.Ε., του περιουσιακού, της κατανομής των εξουσιών και της οικονομίας. Επίσης, έχουν συμφωνηθεί ορισμένα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) τα οποία ενισχύουν επικουρικά τις συνομιλίες και τη δημιουργία θετικού κλίματος, ωστόσο, σημαντικότατα θέματα δεν έχουν συζητηθεί ακόμη, με την τουρκοκυπριακή πλευρά να δηλώνει ότι επιθυμεί να συζητηθούν στο τέλος. Σε προηγούμενη ανάλυση είχα αναφερθεί στα θέματα που δεν έχουν ακόμα συζητηθεί παρά τις πιέσεις των Ελληνοκύπριων διαπραγματευτών. Ορισμένα από αυτά είναι οι εδαφικές αναπροσαρμογές οι οποίες συνδέονται στενά με το περιουσιακό, η ασφάλεια και οι εγγυήσεις, χρονοδιάγραμμα για την αποχώρηση των Τουρκικών στρατευμάτων κατοχής, η σύνταξη του ομοσπονδιακού συντάγματος, νομοθεσιών και των ομόσπονδων πολιτειών, οι διεθνείς συμφωνίες που θα δεσμεύουν την ενωμένη πλέον Κύπρο και τέλος, τι μέλει γενέσθαι την πρώτη μέρα από την ισχύ της συμφωνίας. Η αποφυγή συζήτησης των σημαντικότατων αυτών ζητημάτων για επίλυση του Κυπριακού οφείλεται στις εντολές τις Άγκυρας προς τον Τουρκοκύπριο ηγέτη, Μουσταφά Ακιντζί, για μια σκληρότερη στάση στις κόκκινες γραμμές και αποφυγή συζήτησης των ουσιωδών θεμάτων που θα συνθέσουν το παζλ της επίλυσης.
Η Άγκυρα προσπαθεί να μεθοδεύσει, παραβλέποντας και καταπατώντας συμφωνίες και ΜΟΕ που έχουν συμφωνηθεί, την πλήρη εξάρτηση των κατεχομένων από την Τουρκία με αρκετούς τρόπους. Αρχικά, με τη μεταφορά νερού στα κατεχόμενα και τη δημιουργία παράνομου αγωγού γι’ αυτό το σκοπό επιδιώκοντας με αυτή την ενέργεια την εδραίωση της κατοχής του Βορείου τμήματος της Κύπρου και τη μεγιστοποίηση του ελέγχου και της τουρκικής επιρροής επί της Μεγαλονήσου, καθώς υπαγορεύει και όρους για τη διαχείριση του νερού και έπειτα με την ενοποίηση των ηλεκτρικών δικτύων ελευθέρων περιοχών και κατεχομένων. Επιπλέον, η Άγκυρα προχωρά στην αποστολή Τούρκων εποίκων στα κατεχόμενα με σκοπό να επηρεάσει τα δημογραφικά δεδομένα της Κύπρου και με αυτό τον τρόπο να εγείρει περισσότερες αξιώσεις ενώ αμφισβητεί με έγγραφό της στον ΟΗΕ την κυπριακή ΑΟΖ θίγοντας τις συμφωνίες της Κυπριακής Δημοκρατίας με την Αίγυπτο και την Ελλάδα. Σε αυτό το πλαίσιο, αμφισβητεί και τις εν εξελίξει έρευνες στην κυπριακή ΑΟΖ, τονίζοντας ότι αυτές επικάθονται σε τουρκική υφαλοκρηπίδα. Η Τουρκία ουσιαστικά διεκδικεί την ΑΟΖ μεγάλου μέρους της Ανατολικής Μεσογείου και παραπέμπει σε παλαιότερη επιστολή της, διά της οποίας καθορίζονταν «νόμιμα και κυριαρχικά δικαιώματα» δυτικά του 32ου μεσημβρινού. Μάλιστα, τονίζεται ότι η τουρκική υφαλοκρηπίδα στις προαναφερθείσες περιοχές ακολουθεί τη μέση γραμμή Τουρκίας – Αιγύπτου. Και προστίθεται στο δυτικό τερματικό σημείο αυτών και η περιοχή νοτίως και ανατολικά της Ρόδου και του Καστελλόριζου. Ένα άλλο ζήτημα που τάραξε τα νερά της διαπραγμάτευσης ήταν η Σύνοδος Κορυφής της Ε.Ε. για το «Προσφυγικό» στις 7 Μαρτίου 2016 με τους 28 ηγέτες κρατών μελών της Ε.Ε. και την Τουρκία. Η αξίωση της Άγκυρας για άνοιγμα των ενταξιακών της κεφαλαίων στα οποία η Κυπριακή Δημοκρατία ασκεί βέτο τα τελευταία χρόνια, δημιούργησαν αρνητικό κλίμα στις διαπραγματεύσεις. Η πίεση που ασκεί η Άγκυρα για το άνοιγμα των ενταξιακών κεφαλαίων στην Ε.Ε. δυσχεραίνει την ήδη δύσκολη κατάσταση και καταστρέφει το θετικό κλίμα που προσπαθούν να δημιουργήσουν οι Αναστασιάδης και Ακιντζί. Οι επεκτατικές βλέψεις της Τουρκίας και η διαχρονικά αδιάλλακτη στάση της στο Κυπριακό αποτελούν τροχοπέδη για την ουσιαστική επίλυσή του. Με βεβαιότητα μπορούμε να ισχυριστούμε ότι εάν δεν υπάρξει μεταβολή της επιθετικής προσέγγισης της Άγκυρας προς Ελλάδα και Κύπρο, δεν θα υπάρξει κάποια συμφωνία και οι διαπραγματεύσεις θα βουλιάξουν για ακόμα μία φορά. Τα σημαντικά κεφάλαια του Κυπριακού (εδαφικό, ασφάλεια και εγγυήσεις) ενδέχεται να συζητηθούν στις 29 Ιουλίου. Δεν γνωρίζουμε ωστόσο ποιο θα είναι το κλίμα κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων δεδομένου των πρόσφατων εξελίξεων στην Τουρκία. Επιπροσθέτως, οι απόψεις και θέσεις που κατέθεσε η τουρκοκυπριακή πλευρά κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων να χαράσσει «κατά μονάς» ΑΟΖ η παράνομη «Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου-ΤΔΒΚ» δε συνάδουν με μια δίκαιη λύση όπως εξαγγέλλουν οι δύο κοινότητες και αποτελούν και αυτές προκλητική συμπεριφορά.
Το «Κυπριακό» είναι ένα ζήτημα με εξωγενείς προεκτάσεις του οποίου η λύση δεν περνάει μόνο από το χέρι της Ελλάδας, της Κύπρου και της Τουρκίας. Η περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και ευρύτερα της Μέσης Ανατολής χαρακτηρίζονται από αστάθεια ιδιαίτερα την τελευταία περίοδο. Σε προηγούμενο άρθρο είχα αναφερθεί στην ενδεχόμενη επιρροή των σχέσεων Κύπρου-Ισραήλ από την επαναπροσέγγιση του Ισραήλ με την Τουρκία. Σε πρώτη ανάλυση φαίνεται ότι εάν τελικά εξελιχθούν τα πράγματα με βάση την υπογεγραμμένη διμερή συμφωνία, η Τουρκία θα κερδίσει αυτό που επιθυμεί, δηλαδή να μετατραπεί σε ενεργειακό κόμβο για τη μεταφορά φυσικού αερίου μέσω αγωγών από την Τουρκία στην Ευρώπη. Οι πρόσφατες εξελίξεις, όμως, με την απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία αφήνουν ανοιχτό το ενδεχόμενο αποστροφής του Ισραήλ από την λύση να εξάγει φυσικό αέριο μέσω της Τουρκίας, δεδομένου της αστάθειας που επικρατεί στη γείτονα χώρα και των απρόβλεπτων γεγονότων που μπορεί να δημιουργηθούν, αφού η απόπειρα πραξικοπήματος είναι ακόμα νωπή και οι εντάσεις δεν έχουν κοπάσει. Η Τουρκία αντιμετωπίζει σοβαρά εσωτερικά προβλήματα και η αστάθεια στο εσωτερικό της αφήνει λίγα περιθώρια συνεργασίας με τρίτες χώρες.
Η Κύπρος και η Ελλάδα θα πρέπει να παρακολουθούν στενά τις εξελίξεις στο διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον στο οποίο ανήκουν και να τροποποιούν την πολιτική τους ανάλογα με τα συμφέροντά τους. Μία λύση στο Κυπριακό Ζήτημα τη δεδομένη στιγμή δεν κρίνεται ορθή. Αντιθέτως η ενίσχυση της συνεργασίας και των επαφών με περιφερειακές χώρες όπως το Ισραήλ, η Αίγυπτος και ο Αραβικός κόσμος θα πρέπει να βρίσκεται στο μενού της εξωτερικής πολιτικής της Κύπρου και της Ελλάδας. Εφόσον η αδιάλλακτη και επιθετική πολιτική της Τουρκίας δεν αφήνει περιθώρια προόδου στο «Κυπριακό» και η διατήρηση των κόκκινων γραμμών της Τουρκίας παραμένει και ενισχύεται έπειτα από εντολές της Άγκυρας, δεν θα πρέπει να πιέσει η Κύπρος προς την κατεύθυνση επίλυσης. Μόνο εάν ο τουρκοκύπριος ηγέτης, Μουσταφά Ακιντζί, αποφασίσει να απεξαρτηθεί από την κηδεμονία της Τουρκίας θα μπορούμε να ελπίζουμε για μια δίκαιη λύση. Στο μεταξύ Κύπρος και Ελλάδα θα πρέπει συνεχώς να στρέφονται προς αναζήτηση νέων συμμαχιών και να χαράζουν το δρόμο τους στο διεθνές γίγνεσθαι με σεβασμό προς το διεθνές δίκαιο.
Πηγές
Βασίλης Νέδος, Αμφισβήτηση ΑΟΖ Κύπρου από την Άγκυρα, Η Καθημερινή, 13 Μαΐου 2016, http://www.kathimerini.gr/859439/article/epikairothta/kosmos/amfisvhthsh-aoz-kyproy-apo-thn-agkyra. Πρόσβαση στις 17 Ιουλίου 2016.
Δημήτρης Ράπτης, Η Αδιαλλαξία της Τουρκίας Εμπόδιο στη Λύση του Κυπριακού, Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων, 18 Φεβρουαρίου 2016, http://kedisa.gr/%CE%B7-%CE%B1%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%B1%CE%BE%CE%AF%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%BA%CE%AF%CE%B1%CF%82-%CE%B5%CE%BC%CF%80%CF%8C%CE%B4%CE%B9%CE%BF-%CF%83%CF%84%CE%B7/. Πρόσβαση στις 17 Ιουλίου 2016.
Δημήτρης Ράπτης, Η Επαναπροσέγγιση Τουρκίας-Ισραήλ και οι Επιπτώσεις για Ελλάδα και Κύπρο, Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων, 5 Ιουλίου 2016, http://kedisa.gr/%CE%B7-%CE%B5%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%83%CE%AD%CE%B3%CE%B3%CE%B9%CF%83%CE%B7-%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%BA%CE%AF%CE%B1%CF%82-%CE%B9%CF%83%CF%81%CE%B1%CE%AE%CE%BB-%CE%BA%CE%B1/. Πρόσβαση στις 17 Ιουλίου 2016.