Η Αδιαλλαξία της Τουρκίας εμπόδιο στη λύση του Κυπριακού

Γράφει ο Δημήτρης Ράπτης, Δόκιμος Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ

Μετά τη νίκη του Μουσταφά Ακιντζί στις εκλογές του Απριλίου 2015 στα Κατεχόμενα, οι προσδοκίες στην Λευκωσία για ενθάρρυνση των συνομιλιών για το «Κυπριακό Ζήτημα» φάνηκαν αυξημένες και ο νέος Τουρκοκύπριος ηγέτης παρουσιάστηκε θετικός για την εξέλιξη των διαπραγματεύσεων από την πρώτη κιόλας συνάντηση που είχε με τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας, Νίκο Αναστασιάδη, εγκαινιάζοντας κατ’ αυτό τον τρόπο μία νέα περίοδο στο Κυπριακό Ζήτημα. Πράγματι η επανέναρξη των συνομιλιών κατέστη δυνατή σε λιγότερο από ένα μήνα (15 Μαΐου 2015) μετά την εκλογική νίκη του Ακιντζί και οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονται με εντατικούς ρυθμούς  και ιδιαίτερη δυναμική μέχρι σήμερα. Έχει έρθει, λοιπόν, η ώρα για επίλυση του Κυπριακού Ζητήματος; Είναι πραγματικά πρόθυμες και οι δύο πλευρές, Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι, για μία λύση καθολική η οποία θα αντέξει στο χρόνο;

Η μέχρι τώρα έκβαση των διαπραγματεύσεων μας δίνει την εντύπωση ότι το Κυπριακό Ζήτημα έχει πάρει μία θετική τροπή καθώς οι Αναστασιάδης και Ακιντζί σε κοινές δηλώσεις τους παρουσιάζονται ελπιδοφόροι και δηλώνουν ότι μια λύση βρίσκεται προ των πυλών. Ο ίδιος ο Μουσταφά Ακιντζί στην προεκλογική του εκστρατεία δήλωνε ότι επιθυμεί μία λύση στο Κυπριακό Ζήτημα και ότι θα προσπαθήσει να προωθήσει την ειρήνη ανάμεσα στις δύο κοινότητες. Επιπλέον, αναφερόμενος στην Τουρκία, είχε δηλώσει ότι οι σχέσεις τους θα περάσουν σε ένα νέο επίπεδο, δε θα είναι συγκρουσιακές αλλά ούτε και θα δέχεται πολιτικές υποδείξεις από την κυβέρνηση της Τουρκίας[1]. Ωστόσο, είναι πράγματι δύσκολο να παραβλέψει κανείς τις υποδείξεις της γείτονος  χώρας σε ένα από τα μεγαλύτερα ζητήματα των τελευταίων δεκαετιών για την τουρκική εξωτερική πολιτική, εάν λάβουμε υπόψη και τα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου που ανακαλύφθηκαν στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου. Μάλιστα, δε θα ήταν παράλογο να πούμε ότι τα κοιτάσματα που βρέθηκαν στην Κυπριακή ΑΟΖ ήταν ένας σημαντικός παράγοντας που έκανε την Τουρκία να επιστρέψει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων καθώς στρατηγικός της στόχος είναι να γίνει μία περιφερειακή ηγέτιδα δύναμη και ένας ενεργειακός κόμβος που θα ενώνει τη Μέση Ανατολή και την Ευρώπη. Συγκεκριμένα ο πρωθυπουργός της Τουρκίας, Αχμέτ Νταβούτογλου, είχε δηλώσει ξεκάθαρα την παραπάνω φιλοδοξία της χώρας του  λέγοντας ότι οι δύο πλευρές πρέπει να χρησιμοποιήσουν τις ενεργειακές πηγές ως μέσο ειρήνης στη Μεγαλόνησο. Επίσης, δήλωσε ότι σε μία περιοχή που μαστίζεται από κρίσεις και προκλήσεις η Τουρκία με τη μεταφορά ενέργειας με αγωγούς από το έδαφος της μπορεί να αποτελέσει μία «γέφυρα ειρήνης» μεταξύ των χωρών που θα αρχίζουν και θα καταλήγουν οι αγωγοί[2]. Επιπλέον, ο Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών, Μεβλούτ Τσαβούσογλου, δήλωσε ότι οι συμφωνίες μεταξύ του Ισραήλ και της Κυπριακής Δημοκρατίας που υπογράφηκαν σχετικά με τα ενεργειακά  δεν έχουν κανένα νόημα διότι η μόνη πορεία για μεταφορά του φυσικού αερίου από την Κύπρο είναι μέσω της Τουρκίας. Τέλος, σε δηλώσεις του στην Άγκυρα πρόσθεσε ότι «δεν υπάρχει καμιά νομική ισχύς στα βήματα που θα γίνουν χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα δικαιώματα και τα συμφέροντα της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο. Παρακολουθούμε προσεκτικά τις εξελίξεις στην περιοχή. Είμαστε έτοιμοι να λάβουμε επιπρόσθετα μέτρα με βάση την πορεία των εξελίξεων»[3]. Συμπεραίνουμε, λοιπόν, ότι τα ενεργειακά κοιτάσματα στην Κυπριακή ΑΟΖ παίζουν σημαντικότατο ρόλο στη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας στο Κυπριακό, η οποία δεν φαίνεται διατεθειμένη να κάνει πίσω στις διεκδικήσεις της σε αυτά, μετατρέποντάς την σε έναν αδιάλλακτο παίκτη στη σκακιέρα της διαπραγμάτευσης δυσκολεύοντας κατ’ αυτό τον τρόπο τις διαδικασίες επίλυσης. Μήπως τελικά ο Μουσταφά Ακιντζί δεν είναι και τόσο ανεξάρτητος ηγέτης όπως παρουσιάστηκε στις προεκλογικές του δηλώσεις;

Το τελευταίο διάστημα η Τουρκία προχωράει αρκετά συχνά σε κινήσεις επιδείξεως ισχύος και αμφισβήτησης του διεθνούς δικαίου και των συμφωνημένων κανόνων για την ομαλή διεξαγωγή της διαπραγματευτικής διαδικασίας. Συγκεκριμένα,  στα μέσα Οκτωβρίου 2015, πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια του υποθαλάσσιου αγωγού  για μεταφορά νερού από την Τουρκία στα Κατεχόμενα. Το εν λόγω έργο το οποίο ξεκίνησε το 2011 μονομερώς από την Τουρκία παραβιάζει το διεθνές δίκαιο και τη νομοθεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ενώ η Τουρκία κάνει λόγο για «νερό ειρήνης» καθότι αυτό θα μοιραστεί σύμφωνα με τα λεγόμενα του Τούρκου Προέδρου σε όλη την Κύπρο, δεν προβλέπεται η τεχνική δυνατότητα για κάλυψη των αναγκών όλων των Κυπρίων αφού το έργο έγινε χωρίς καμία συνεννόηση με την Κυπριακή Κυβέρνηση[4]. Σε μία δύσκολη περίοδο για το «Κυπριακό Ζήτημα», η Τουρκία επιδιώκει με αυτή την ενέργεια την εδραίωση της κατοχής του Βορείου τμήματος της Κύπρου και τη μεγιστοποίηση του ελέγχου και της τουρκικής επιρροής επί της Μεγαλονήσου, καθώς υπαγορεύει και όρους για τη διαχείριση του νερού. Μία άλλη απειλητική ενέργεια από τη γείτονα χώρα πραγματοποιήθηκε στα μέσα Δεκεμβρίου 2015, όταν τουρκική φρεγάτα προσέγγισε το ερευνητικό πλοίο κυπριακής σημαίας και ιδιοκτησίας «Flying Enterprises», το οποίο είχε ναυλωθεί από Αμερικανική εταιρεία και πραγματοποιούσε βυθομετρήσεις και χαρτογράφηση του βυθού για μελλοντική πόντιση καλωδίων οπτικών ινών, ζητώντας του να απομακρυνθεί από την περιοχή καθώς δεν έχει λάβει άδεια από τις τουρκικές Αρχές. Να σημειωθεί ότι το ερευνητικό πλοίο ενεργούσε  εντός της κυπριακής ΑΟΖ, 30 ναυτικά μίλια νότια της Πάφου[5]. Σε μία περίοδο που οι διαπραγματεύσεις για το «Κυπριακό Ζήτημα» εξελίσσονται ομαλά, η Τουρκία φαίνεται να προσπαθεί να επηρεάσει τη θετική πορεία των συνομιλιών, δημιουργώντας αρνητικό κλίμα και υπονομεύοντας την όλη διαδικασία. Θα λέγαμε, εύλογα, ότι με τις παραπάνω κινήσεις επιδείξεως ισχύος η Τουρκία προσπαθεί να εδραιώσει την θέση της στη διαπραγματευτική διαδικασία και να υπενθυμίσει στη διεθνή κοινότητα ότι καμία απόφαση δεν πρέπει να παρθεί ερήμην της.

Από την επανέναρξη των διαπραγματεύσεων τον Μάιο, έχει επιτευχθεί σημαντική πρόοδος μεταξύ των δύο διαπραγματευόμενων μερών σε θέματα που άπτονται των κεφαλαίων της Διακυβέρνησης, της Ε.Ε., του περιουσιακού, της κατανομής των εξουσιών και της οικονομίας. Επίσης, έχουν συμφωνηθεί ορισμένα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) τα οποία ενισχύουν επικουρικά τις συνομιλίες και τη δημιουργία θετικού κλίματος, ωστόσο, σημαντικότατα θέματα δεν έχουν συζητηθεί ακόμη, με την τουρκοκυπριακή πλευρά να δηλώνει ότι επιθυμεί να συζητηθούν στο τέλος. Σύμφωνα με το έγγραφο του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, Νίκου Αναστασιάδη, που διέρρευσε στον τύπο και προοριζόταν για τον Γ.Γ του ΟΗΕ, Μπαν Κι Μουν, δεν έχουν συζητηθεί ουσιαστικά ακόμη οι εδαφικές αναπροσαρμογές οι οποίες συνδέονται στενά με το περιουσιακό, η ασφάλεια και οι εγγυήσεις, χρονοδιάγραμμα για την αποχώρηση ξένων στρατευμάτων, η σύνταξη του ομοσπονδιακού συντάγματος, νομοθεσιών και των ομόσπονδων πολιτειών, οι διεθνείς συμφωνίες που θα δεσμεύουν την ενωμένη πλέον Κύπρο και τέλος, τι μέλλει γενέσθαι την πρώτη μέρα από την ισχύ της συμφωνίας. Συμπεραίνουμε από τα παραπάνω ότι οι συνομιλίες έχουν μία θετική πορεία, όμως ζητήματα τα οποία είναι υψίστης σημασίας για την επίλυση του «Κυπριακού Ζητήματος» δεν έχουν τεθεί στο τραπέζι όσο και να πιέζει η ελληνοκυπριακή διαπραγματευτική ομάδα προς αυτή την κατεύθυνση. Είναι, επίσης, εμφανές ότι η Κυπριακή Δημοκρατία επιθυμεί μία λύση καθολική και βιώσιμη εφόσον θέτει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων τα παραπάνω ουσιώδη και συνάμα περίπλοκα ζητήματα, τα οποία εκτός από τα βασικά κεφάλαια, περιέχουν υπο-ενότητες, όπως είναι η οικονομική διάσταση της λύσης, το κόστος των αποζημιώσεων, το κόστος της επανεγκατάστασης, η ίδρυση των διαφόρων θεσμικών οργάνων για το νέο ομόσπονδο κράτος και η δημιουργία ταμείων. Η Κυπριακή Δημοκρατία, όπως άλλωστε δηλώνει και ο πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων, Γιαννάκης Ομήρου, δεν θα δεχτεί μία λύση με εγγυήσεις και εγγυητές. Η συμμετοχή στον ΟΗΕ και στην ΕΕ είναι απολύτως επαρκές εγγυητικό πλαίσιο. Μία λύση θα πρέπει να τερματίζει την κατοχή και να θέτει σε εφαρμογή την απομάκρυνση των εποίκων όπως επίσης να καταργεί τις εγγυήσεις του 1960. «Μια λύση, που δεν θα διασφαλίζει τις ελευθερίες εγκατάστασης, διακίνησης, το δικαίωμα περιουσίας και άσκησης επαγγέλματος που είναι οι ελευθερίες της ΕΕ, δεν μπορεί να γίνει δεκτή και δεν θα γίνει. Μια λύση που θα φαλκιδεύει δικαιώματα και ελευθερίες και θα καθιστά τους Κύπριους πολίτες, πολίτες δεύτερης κατηγορίας δεν πρόκειται να εγκριθεί από τον κυπριακό ελληνισμό»[6]. Ακόμα και αν υπογραφεί η συμφωνία επίλυσης του «Κυπριακού Ζητήματος» πρέπει να φανεί έμπρακτα η καλή θέληση της Τουρκίας να συμβάλλει στην εφαρμογή της με άμεση αποχώρηση του κατοχικού στρατού και με άμεση εδαφική αναπροσαρμογή ώστε να αποκομίσει και η τουρκοκυπριακή κοινότητα τα οφέλη της λύσης.

Οι παραπάνω ενέργειες θα πραγματοποιηθούν μόνο εάν η Τουρκία συνεργαστεί έμπρακτα και εγκαταλείψει την διαχρονικά αδιάλλακτη προσέγγισή της  στο «Κυπριακό». Όσο συνεχίζονται οι απειλές, οι κινήσεις επίδειξης δύναμης, οι επεκτατικές βλέψεις και η αλαζονική συμπεριφορά, οι πιθανότητες για επίλυση μειώνονται, πόσο μάλλον για το 2016 που προγραμματίζουν οι δύο ηγέτες. Μπορεί οι δηλώσεις των Αναστασιάδη και Ακιντζί να παρουσιάζονται θετικές, όμως από την παρούσα ανάλυση συμπεραίνουμε ότι ο δρόμος για επίλυση είναι ακόμα μακρύς. Η γεωστρατηγική θέση της Κυπριακής Δημοκρατίας και η εκμετάλλευση του ενεργειακού της πλούτου πρέπει να αποτελέσει καθοριστικό μοχλό πίεσης για αλλαγή της αδιάλλακτης πολιτικής της Τουρκίας και ανάδειξη των δυνατοτήτων που υπάρχουν σε περίπτωση επίλυσης και για τις δύο κοινότητες.

[1] Παράσχος Ανδρέας, Η Έκπληξη του Ακιντζί Δημιουργεί Ελπίδες, Καθημερινή Κύπρου, 20 Απριλίου 2015, http://www.kathimerini.com.cy/index.php?pageaction=kat&modid=1&artid=204411. Πρόσβαση στις 13 Φεβρουαρίου 2016.

[2] Νταβούτογλου: Η Τουρκία η πιο Ευτυχισμένη Χώρα αν Ενωθεί η Κύπρος, Ο Φιλελεύθερος, 23 Νοεμβρίου 2014, http://www.philenews.com/el-gr/eidiseis-politiki/39/229577/ntavoutoglou-h-tourkia-i-pio-eftychismeni-chora-an-enothei-i-kypros. Πρόσβαση στις 13 Φεβρουαρίου 2016.

[3] Τσαβούσογλου: Φυσικό Αέριο Κύπρου μόνο μέσω Τουρκίας, Ο Φιλελεύθερος, 13 Φεβρουαρίου 2016, http://www.philenews.com/el-gr/top-stories/885/299079/tsavousoglou-fysiko-aerio-kyprou-mono-meso-tourkias. Πρόσβαση στις 13 Φεβρουαρίου 2016.

[4] Εγκαίνια Αγωγού από Τουρκία-Για «Νερό Ειρήνης» Μίλησε ο Ακιντζί, Ο Φιλελεύθερος, 18 Οκτωβρίου 2015, http://www.philenews.com/el-gr/top-stories/885/281749/egkainia-agogou-apo-tourkia-gia-nero-eirinis-milise-o-akintzi-eikones. Πρόσβαση στις 14 Φεβρουαρίου 2016.

[5] Σοβαρή Πρόκληση από Τουρκική Φρεγάτα, Ο Φιλελεύθερος, 19 Δεκεμβρίου 2015, http://www.philenews.com/el-gr/eidiseis-politiki/39/291086/sovari-proklisi-apo-tourkiki-fregata. Πρόσβαση στις 14 Φεβρουαρίου 2016.

[6] Κύπρος: Μήνυμα Γ. Ομήρου προς τη Διεθνή Κοινότητα για τη Στάση της Τουρκίας, Capital.gr, 21 Ιανουαρίου 2016, http://www.capital.gr/auto/3097490/kupros-minuma-g-omirou-pros-ti-diethni-koinotita-gia-ti-stasi-tis-tourkias. Πρόσβαση στις 15 Φεβρουαρίου 2016.