Ελληνικά
Τo Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων-ΚΕΔΙΣΑ διοργάνωσε με μεγάλη επιτυχία στις 15 Δεκεμβρίου 2021 διαδικτυακή εκδήλωση (webinar) με θέμα: «Αναβαθμίστηκε ο Γεωπολιτικός ρόλος της Ελλάδας το 2021;». Ομιλητές του webinar ήταν ο Δρ. Βασίλης Κάππης (Λέκτορας Διεθνών Σπουδών Πανεπιστημίου Buckingham και Αναπληρωτής Δ/ντης του Κέντρου Σπουδών Πληροφόρησης & Ασφάλειας Πανεπιστημίου Buckingham) και ο Δρ. Χαράλαμπος Μπουμπαγιατζόγλου (Εντεταλμένος Λέκτορας -Τμήμα Διεθνών, Ευρωπαϊκών & Περιφερειακών Σπουδών Παντείου Πανεπιστημίου).
Ο Ιδρυτής & Πρόεδρος του ΚΕΔΙΣΑ, Δρ. Ανδρέας Γ. Μπανούτσος άνοιξε την εκδήλωση με έναν σύντομο χαιρετισμό ενώ το webinar συντόνισε ο Αντιπρόεδρος Δ.Σ. & Δ/ντης Ερευνών του ΚΕΔΙΣΑ Δρ. Παναγιώτης Σφαέλος.
Ο Δρ. Βασίλης Κάππης (Λέκτορας Διεθνών Σπουδών Πανεπιστημίου Buckingham και Αναπληρωτής Δ/ντης του Κέντρου Σπουδών Πληροφόρησης & Ασφάλειας Πανεπιστημίου Buckingham) ανέλυσε τους παράγοντες ισχύος της χώρας μας καθώς και τις αδυναμίες της. Όπως ανέφερε, η ισχύς της Ελλάδας το 2021 αναβαθμίστηκε αρκετά ιδιαίτερα στον αμυντικό τομέα με τα νέα εξοπλιστικά προγράμματα μεγάλου βεληνεκούς, με τις γαλλικές φρεγάτες και τα μαχητικά αεροσκάφη Rafale. Βέβαια, υπάρχουν εν εξελίξει και αρκετά μεσαία και μικρά εξοπλιστικά προγράμματα ακόμα και ένα προγράμματα συντήρησης στρατιωτικού εξοπλισμού. Συνεπώς, οι οιωνοί είναι θετικοί και για το 2022. Ο προϋπολογισμός για εξοπλιστικές δαπάνες είναι από τους μεγαλύτερους των τελευταίων ετών ύψους 3,5 δις ευρώ. Κατά τα προηγούμενα χρόνια (2010 – 2020), οι αμυντικές δαπάνες είχαν μειωθεί σημαντικά εξαιτίας της οικονομικής κρίσης και των μνημονίων και φυσικά είχαμε μια απραξία στην αμυντική πολιτική καθώς είχαν επικρατήσει απόψεις κατευνασμού με την Τουρκία.
Θετικές είναι οι εξελίξεις και στην οικονομία που αποτελεί ακόμα έναν σημαντικό παράγοντα ισχύος. Οι προοπτικές είναι ότι η ανάπτυξη της Ελλάδας θα ξεπεράσει το 8% το 2022 ενώ τα ελλείμματα έχουν τεθεί υπό έλεγχο. Η οικονομία κινείται με δυναμικό ρυθμό κάτι που θα επιτρέψει μεγαλύτερο προϋπολογισμό για τις ένοπλες δυνάμεις.
Θετικό είναι το πρόσημο για την ελληνική διπλωματία όπου η βελτίωση των σχέσεων με το Ισραήλ και την Γαλλία αλλά και εσχάτως με τις ΗΠΑ έχουν ενισχύσει τη θέση της Ελλάδας στην Μεσόγειο και στα Βαλκάνια. Υπάρχει όμως πρόβλημα με το Υπουργείο Εξωτερικών που είναι προσωποπαγές, συνδεδεμένο άμεσα με τον εκάστοτε Υπουργό Εξωτερικών ενώ η Διπλωματική Ακαδημία είναι αναχρονιστική ιδιαίτερα σε σχέση με τις νέες μορφές πολέμου και τις νέες διεθνείς προκλήσεις.
Υπάρχουν όμως πολλές αδυναμίες στην ελληνική οικονομία, αφού οι ρυθμοί ανάπτυξης μπορεί να φτάνουν το 8% αλλά έχει προηγηθεί μια πτώση 10% λόγω της πανδημίας πέρσι σε συνέχεια μιας μεγαλύτερης πτώσης του ΑΕΠ κατά 25% σωρευτικά κατά την διάρκεια της οικονομικής κρίσης (2010-2020). Ενώ το 2008 προβλεπόταν ότι το Ελληνικό ΑΕΠ στα επόμενα χρόνια θα φτάσει τα 250 δις, τώρα είναι πλέον στα 180 με 190 δις ευρώ.
Επίσης, ο Δρ Κάππης ανέφερε ότι δυο από τα συστατικά στοιχεία που οδηγούν σε μακροχρόνια ανάπτυξη είναι ανησυχητικά. Το πρώτο συστατικό είναι η παιδεία που οδηγεί στην καινοτομία. Η κατάσταση της παιδείας είναι αποκαρδιωτική καθώς μας ξεπέρασαν άλλες χώρες όπως η Κύπρος, η Βουλγαρία και η Ρουμανία. Το δεύτερο συστατικό στοιχειό ανάπτυξης είναι η δημογραφία, η όποια καταρρέει, καθώς ο δείκτης γονιμότητας είναι κάτω από 1,3. Χωρίς ενεργή πολιτική για την οικογένεια που θα μεταβάλει αυτήν την δυναμική, η Ελλάδα μετατρέπεται σταδιακά σε χωρά γερόντων με αρνητικές συνέπειες για τα ασφαλιστικά ταμεία αλλά και για την άμυνα της χώρας και την επάνδρωση των ενόπλων δυνάμεων.
Στον στρατιωτικό τομέα έχουν γίνει προσπάθειες για αύξηση της αποτρεπτικής μας ισχύος. Υπάρχει όμως ανάγκη για εκτεταμένη αποτροπή σε σχέση με την Κύπρο. Όπως τόνισε ο Δρ. Κάππης, στην Κύπρο βρίσκεται το αδύναμο σημείο της ελληνικής αποτρεπτικής δύναμης καθώς υπάρχει έλλειμμα προβολής ισχύος της Ελλάδας στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι νέες φρεγάτες είναι σημαντικές αλλά θα αργήσουν να ενταχθούν στο αμυντικό μας δυναμικό ενώ υπάρχουν και νέες υβριδικές απειλές στην Κύπρο που πρέπει να αντιμετωπίσουμε. Δεν έχουμε ασχοληθεί με τις νέες μορφές υβριδικού πολέμου κάτι που δημιουργεί προβλήματα. Δεν παράγουμε στρατιωτική σκέψη, ιδιαίτερα σε επίπεδο ανώτατων αξιωματικών. Μάλιστα, τα διδάγματα της Αρμενίας και της Ουκρανίας πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη. Οι Αρμένιοι δεν ήταν απροετοίμαστοι σε επίπεδο συμβατικών δυνάμεων αλλά και οι Ουκρανοί διαθέτουν πολύ σημαντικές συμβατικές δυνάμεις. Αυτό που τους λείπει είναι η στρατιωτική σκέψη, το δόγμα και η ειδίκευση σε νέες μορφές πολέμου. Έλλειμμα παρατηρείται και στο τομέα των πληροφοριών και της κατασκοπείας. Με ένα ετήσιο κονδύλι ύψους 27 εκ. ευρώ, η ΕΥΠ δεν μπορεί να επιτελέσει το έργο της αποτελεσματικά.
Άλλη μια αρνητική εξέλιξη σχετίζεται με την ενέργεια όπου έχουμε μείνει πίσω, καθώς δεσμευτήκαμε για γρήγορη απανθρακοποίηση ενώ εγκαταλείψαμε σιωπηρά τον αγωγό East Med και επίσης σταματήσαμε την ερευνά για υδρογονάνθρακες αφού οι εταιρείες υδρογονανθράκων έφυγαν μόνες τους εξαιτίας της αβελτηρίας μας. Η ενεργειακή εξάρτηση της Ελλάδας αυξάνεται και τα αποτελέσματα θα αρχίσουν να φαίνονται στην τσέπη των καταναλωτών όταν κληθούν να πληρώσουν τις επιδοτήσεις ηλεκτρικού ρεύματος που δίνονται σήμερα.
Ο Δρ. Κάππης τόνισε επίσης ότι η Ελλάδα διαθέτει νέες συμμαχίες με Γαλλία και ΗΑΕ αλλά οι δυο πυλώνες του διεθνούς συστήματος ασφαλείας, ΕΕ και ΝΑΤΟ βρίσκονται σε κρίση. Η Ουκρανική κρίση έχει επηρεάσει αρνητικά την αξιοπιστία του ΝΑΤΟ ενώ στα Δυτικά Βαλκάνια παρά την μεγάλη στήριξη της ΕΕ, έχει αρχίσει πάλι η αποσταθεροποίηση με τα προβλήματα με την Σερβική Δημοκρατία της Βόσνιας. Αργή αλλά σταθερή είναι και η αποδρομή των ΗΠΑ από την Ανατολική Μεσόγειο και τα Βαλκάνια αφού οι ΗΠΑ στρέφονται προς την Ασία και την Κίνα.
O Δρ. Χαράλαμπος Μπουμπαγιατζόγλου (Εντεταλμένος Λέκτορας στο Τμήμα Διεθνών, Ευρωπαϊκών & Περιφερειακών Σπουδών Παντείου Πανεπιστημίου) ανέλυσε εις βάθος την γεωπολιτική θέση των Βαλκανίων. Όπως είπε, τα Βαλκάνια έχουν τεραστία γεωπολιτική σημασία, καθώς αποτελούν ανάχωμα στη μετάδοση της μεσανατολικής αστάθειας στην Ευρώπη μέσω Τουρκίας ενώ αποτελούν και πεδίο διείσδυσης της Ρωσίας. Η Ρωσία χρησιμοποιεί τα Βαλκάνια για να πιέσει τις ΗΠΑ και την ΕΕ. Τα Βαλκάνια έχουν επίσης σημαντική γεωπολιτική αξία για τις ΗΠΑ καθώς το ΝΑΤΟ επεκτείνεται στα Δυικά Βαλκάνια μετά την Συμφωνία των Πρεσπών. Τα Βαλκάνια έχουν μεγάλη σημασία και για την Κίνα αφού μεταφέρει τα προϊόντα της μέσω Ελλάδας και Βαλκάνιων στην κεντρική Ευρώπη.
Η Τουρκία δεν εναντιώνεται στον ευρωατλαντική προοπτική των Δυτικών Βαλκανίων αλλά πιο σημαντικές για την Τουρκία είναι οι σχέσεις της με τις ΗΠΑ και την Ρωσία παρά με τα βαλκανικά κράτη. Ο Ερντογάν βλέπει τα Βαλκάνια ως ένα μέσο βελτίωσης της οικονομίας του και στηρίζει τους Μουσουλμάνους στα Βαλκάνια αναστηλώνοντας μουσουλμανικά μνημεία μέσω χρηματοδότησης από την ΤΙΚΑ και ιδρύοντας πολιτιστικά κέντρα διδασκαλίας της Τουρκικής γλωσσάς από το ίδρυμα Yunus Emre.
Η γεωπολιτική θέση της Ελλάδας είναι σημαντική καθώς έχει μακρά συμμέτοχη στους ευρωατλαντικούς θεσμούς με σημαντικό ρολό στην διασφάλιση της ευρωατλαντικής προοπτικής των Δυτικών Βαλκάνιων. Η Ελλάδα ακολουθεί την στρατηγική των ΗΠΑ ώστε τα Βαλκάνια να αποτελέσουν τη γραμμή περιορισμού της Ρωσικής και Κινεζικής επιρροής στην περιοχή. Η επίλυση της διαμάχης με τη Βόρεια Μακεδονία με τη Συμφωνία των Πρεσπών και η ενεργειακή σημασία του λιμένα της Αλεξανδρούπολης αναβαθμίζουν γεωπολιτικά την Ελλάδα. Η Ελλάδα προσπαθεί να λειτουργήσει ως η εναλλακτική δύναμη στην εξισορρόπηση της επιθετικότητας της Τουρκίας. Η Ελλάδα δεν χρησιμοποίει την θρησκεία, τον πολιτισμό της ή τον πειθαναγκασμό ως μέσο επιρροής αλλά την πολυμερή διπλωματία.
Ακολούθησε συζήτηση με τους συμμετέχοντες στο webinar. Σε ερώτηση του Ιδρυτή & Προέδρου του ΚΕΔΙΣΑ, Δρ. Ανδρέα Μπανούτσου για την κατάσταση στη Βοσνία, ο Δρ. Μπουμπαγιατζόγλου απάντησε ότι οι Σέρβοι της Βοσνίας έχουν γίνει πιο διεκδικητικοί, καθώς βλέπουν την Δύση να εφαρμόζει δύο μετρά και δυο σταθμά ιδιαίτερα στο θέμα του Κοσσόβου. Η σερβική πλευρά βλέπει ότι η διεθνής κοινότητα καταδικάζει τον σερβικό εθνικισμό από τη μια μεριά ενώ ευνοεί τον αλβανικό εθνικισμό. Οι Σέρβοι της Βοσνίας αναγκάστηκαν να παραδώσουν τον Κάρατζιτς και τον Μλάντιτς ενώ αποδέχθηκαν ότι όποιος μιλήσει για την Σρεμπρένιτσα θα διώκεται ποινικά. Έτσι, έχουν ένα απωθημένο εναντίον της Δύσης. Η Ρωσία από την άλλη μεριά εκμεταλλεύεται αυτή την δυσαρέσκεια των Σέρβων ώστε να διεισδύσει στα Βαλκάνια και να μην αφήσει το ΝΑΤΟ και την ΕΕ να εισχωρήσουν στην περιοχή. Ο Δρ. Κάππης είπε ότι, σε αντίθεση με την Ελλάδα, η Βοσνία είναι ένα κράτος που προέκυψε από μια ανορθόδοξη τεχνητή διαδικασία με αποτέλεσμα να έχει πολλά λειτουργικά προβλήματα. Όπως είπε, το ίδιο συνέβη με την Μολδαβία και την Ουκρανία και δεν είναι τυχαίο ότι και οι δύο χώρες αντιμετωπίζουν σήμερα μεγάλες προκλήσεις ασφαλείας, ενώ το ίδιο θα συμβεί και στην περίπτωση της Κύπρου σε περίπτωση που καταλυθεί η Κυπριακή Δημοκρατία και αντικατασταθεί από ένα τεχνητό κρατικό μόρφωμα.
Για τις αμυντικές συμφωνίες με ΗΠΑ και Γαλλία, ο Δρ. Κάππης τόνισε ότι το κέρδος για την Ελλάδα θα είναι σημαντικό. Σε σχέση με την αμυντική συμφωνία με τις ΗΠΑ, είπε ότι αυτό που πρέπει να κάνει η Ελλάδα είναι να εξισορροπήσει τα συμφέροντα της με τις επιδιώξεις των ΗΠΑ. Επίσης οι ΗΠΑ μπορούν να παρέχουν στρατιωτικό εξοπλισμό στην Ελλάδα. Η Συμφωνία με τη Γαλλία είναι διαφορετική καθώς έχει χαρακτηριστικά συμμαχίας με στόχο την παροχή βοήθειας σε περίπτωση επίθεσης. Τόνισε επίσης ότι είναι ορθό που η Ελληνογαλλική συμφωνία αναφέρεται σε επίθεση στην εδαφική επικράτεια και όχι στη θάλασσα, διότι σε διαφορετική περίπτωση θα εξαντλούσαμε την παροχή αμυντικής συνδρομής σε κάποιο θαλάσσιο επεισόδιο χαμηλής έντασης. Είναι προτιμότερο η ρήτρα στρατιωτικής συνδρομής να ενεργοποιηθεί σε μια μεγάλη επίθεση στην ξηρά. Πιστεύει ότι η Τουρκία σίγουρα θα τεστάρει την Ελληνογαλλική Συμφωνία, θα τεστάρει τα όρια μας σε σχέση με την υφαλοκρηπίδα και τα χωρικά μας ύδατα αλλά θα τεστάρει και την δυνατότητα μας να υπερασπίσουμε την Κυπριακή Δημοκρατία.
Σε ερώτηση συμμετέχοντα για το ποια είναι η θέση της Ελλάδας στην Ουκρανική κρίση, ο Δρ. Μπουμπαγιατζόγλου απάντησε ότι η Ελλάδα είχε ταχθεί υπέρ των κυρώσεων κατά της Ρωσίας το 2014 και δεν αναγνώρισε την προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσία λόγω της υπό Τουρκικής κατοχής Βόρειας Κύπρου. Η Ελλάδα δεν παίρνει θέση υπέρ κάποιας από τις αντιμαχόμενες πλευρές. Ο Δρ. Μπανούτσος στη συνέχεια ζήτησε από τους ομιλητές να σχολιάσουν την πρόσφατη συνάντηση Μητσοτάκη – Πούτιν στο Σότσι της Ρωσίας. Ο Δρ. Κάππης ανέφερε ότι η επίσκεψη αυτή είχε στόχο την διαβεβαίωση της Ρωσίας ότι η σύσφιξη των σχέσεων με τις ΗΠΑ δεν μεταφράζονται ως επιθετικότητα έναντι των Ρωσικών συμφερόντων αλλά αφορούν διμερή ζητήματα με την Τουρκία και Νατοϊκά ζητήματα που δεν αποτελούν απειλή για τη Ρωσία ενώ δεν τέθηκε ζήτημα για τις τιμές του φυσικού αερίου. Ο Δρ. Μπουμπαγιατζόγλου είπε ότι η συνάντηση αφορούσε ζητήματα χαμηλής πολιτικής, όπως να ευχαριστήσει τη Ρωσία για την συμβολή της στην απελευθέρωση της Ελλάδας από τον Οθωμανικό ζυγό με αφορμή τον εορτασμό των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση του 1821 αλλά και για να ευχαριστήσει τη Ρωσία για την συμμετοχή Ρώσων πυροσβεστών στις πυρκαγιές του περασμένου καλοκαιριού. Πάντως, απώτερος στόχος της συνάντησης ήταν να διαβεβαιώσει την Ρωσία ότι με τις ΗΠΑ συνομιλούμε κυρίως για το Κυπριακό και τα Ελληνοτουρκικά και πως η στενή μας σχέση με τις ΗΠΑ δεν στρέφεται κατά της Ρωσίας.
Σε ερώτηση για τον ρόλο της ΕΕ σε σχέση με την Τουρκία, οι ομιλητές συμφωνήσαν ότι η στάση της Γερμανίας και κατ’ επέκταση της ΕΕ είναι επαμφοτερίζουσα καθώς στηρίζουν την Ελλάδα και την Κύπρο αλλά ταυτόχρονα δεν θέλουν να αποξενώσουν την Τουρκία την όποια θεωρούν ως τη χωρά που κρατάει τα κλειδιά των μεταναστευτικών ροών. Η ΕΕ έχει ευθύνη γιατί χρηματοδοτεί τον Ερντογάν για να διαχειρίζεται την μεταναστευτική κρίση και ο Ερντογάν εκμεταλλεύεται αυτήν την κατάσταση.
Σε ερώτηση για την κοινή αμυντική πολιτική της ΕΕ, ο Δρ. Μπουμπαγιατζόγλου τόνισε ότι είναι δύσκολο να έχουμε αυτόνομη πολιτική άμυνας και ασφάλειας στην ΕΕ. Ο Δρ. Κάππης όμως είπε ότι υπάρχει προοπτική δημιουργίας μιας αυτόνομης αμυντικής πολίτικης διότι οι ΗΠΑ δεν πρόκειται να συνεχίζουν να χρηματοδοτούν το ΝΑΤΟ για την ευρωπαϊκή άμυνα δεδομένου ότι το ενδιαφέρον τους μετατοπίζεται στην Ασία. Περαιτέρω, ενώ παλιά είχαμε διατλαντικές προκλήσεις ασφαλείας τώρα έχουμε και καθαρά ευρωπαϊκές προκλήσεις, όπως το μεταναστευτικό αλλά και η στάση της Ρωσίας σε σχέση με την ΕΕ.
Σε ερώτηση για την προοπτική ένταξης των Δυτικών Βαλκανίων στην ΕΕ εντός του 2022, ο Δρ. Μπουμπαγιατζόγλου είπε ότι δεν είναι αισιόδοξος για την προοπτική ένταξης τους στην ΕΕ διότι οι πολίτες τους δεν έχουν άλλη υπομονή καθώς βλέπουν ότι αλλά κράτη μπήκαν στην ΕΕ με λιγότερες προϋποθέσεις ενώ υπάρχει και μια προσέγγιση με την Ρωσία. Συνεπώς, ίσως προτιμήσουν μια σχέση σύνδεσης με την ΕΕ χωρίς να αλλάξουν το πολιτικό τους σύστημα.
Τέλος σε ερώτηση για την γεωπολιτική θέση της Βρετάνιας στην μετά-Brexit εποχή, ο Δρ. Κάππης ανέφερε ότι η Βρετάνια ακολουθεί το δόγμα «Global Britain» στην Ευρώπη και την Ασία. Συνεπώς, το Γιβραλτάρ και η Κύπρος έχουν εξέχουσα σημασία για την Βρετανία. Επίσης, ΗΠΑ και Βρετανία αναβαθμίζουν τις βάσεις τους στην Κρήτη και την Κύπρο αντίστοιχα. Όντας εκτός ΕΕ, η Βρετάνια ζητάει να χτίσει καλές διμερείς σχέσεις με την Ελλάδα και την Κύπρο και πρέπει εμείς να καλλιεργήσουμε τις σχέσεις αυτές προς όφελος μας, παρά την προσέγγιση της Βρετανίας με την Τουρκία.
