Ελληνικά
To Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων-ΚΕΔΙΣΑ διοργάνωσε με μεγάλη επιτυχία την Δευτέρα 20 Μαρτίου 2023 διαδικτυακή εκδήλωση (webinar) με θέμα: «Οι Προεδρικές Εκλογές στην Τουρκία στον απόηχο των καταστροφικών σεισμών». Συντονιστής του webinar ήταν ο Αντιπρόεδρος Δ.Σ. & Δ/ντης Ερευνών του ΚΕΔΙΣΑ Δρ. Παναγιώτης Σφαέλος.
Ομιλητές ήταν οι:
- Κώστας Μαρδάς (Δημοσιογράφος & Συγγραφέας)
- Λάμπρος Τζούμης (Αντιστράτηγος ε.α.)
- Δρ. Χρήστος Ζιώγας (Διδάσκων Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστημίου Αιγαίου και Μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής ΚΕΔΙΣΑ)
Την εκδήλωση άνοιξε ο Ιδρυτής & Πρόεδρος Δ.Σ. του ΚΕΔΙΣΑ Δρ. Ανδρέας Μπανούτσος με την εισαγωγική του ομιλία στην οποία ανέφερε ότι ο πρώτος γύρος των Προεδρικών εκλογών στην Τουρκία έχει οριστικοποιηθεί να διεξαχθεί την Κυριακή 14 Μαΐου 2023. Η επιλογή της ημερομηνίας από τον Τούρκο Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δεν είναι τυχαία. Στις 14 Μαΐου του 1950 ο φιλο-Ισλαμιστής Αντνάν Μεντερές ηγέτης του Δημοκρατικού κόμματος νίκησε τον υποψήφιο του Κεμαλικού Ρεπουμπλικανικού κόμματος στις βουλευτικές εκλογές και εξελέγη Πρωθυπουργός και ο Ερντογάν επέλεξε αυτή την ημερομηνία για συμβολικούς λόγους. Στις επερχόμενες Προεδρικές εκλογές στην Τουρκία οι δύο επικρατέστεροι υποψήφιοι είναι ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν που ηγείται της Συμμαχίας του Λαού και ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου που ηγείται της Εθνικής Συμμαχίας. Οι καταστροφικοί σεισμοί που χτύπησαν την Ανατολική Τουρκία τον περασμένο Φεβρουάριο και είχαν σαν αποτέλεσμα τον τραγικό θάνατο χιλιάδων ανθρώπων έχουν αναμφίβολα επηρεάσει και το προεκλογικό τοπίο στην Τουρκία ενισχύοντας τα ποσοστά της αντιπολίτευσης στις δημοσκοπήσεις. Το ερώτημα βέβαια παραμένει αν ο Ερντογάν σε περίπτωση ήττας του παραδώσει ομαλά την εξουσία στην αντιπολίτευση μετά από 20 και πλέον χρόνια στην εξουσία ή αν θα προβεί σε εκτεταμένη νοθεία προκειμένου να διατηρηθεί στην εξουσία. Αναρωτήθηκε τι σημαίνει για την Ελλάδα και την Δύση μία ενδεχόμενη επανεκλογή ή ήττα του Ερντογάν στις επερχόμενες Προεδρικές εκλογές στην Τουρκία. Θα αλλάξει η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας έναντι της Ελλάδος και της Δύσης σε περίπτωση που υπάρξει αλλαγή ηγεσίας στην Τουρκία; Στη συνέχεια ανέφερε ότι η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας υπό την ηγεσία του Ερντογάν χαρακτηρίζεται από μία άνευ προηγουμένου μεγαλομανία και ιμπεριαλιστική φιλοδοξία. Ο Ερντογάν πέρα από το αφήγημα της Γαλάζιας Πατρίδας και της αναβίωσης της επιρροής της Τουρκίας στα Βαλκάνια, τη Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή έχει αυτοκρατορικές βλέψεις που εκτείνονται από την Αφρική μέχρι την Αρκτική και από τα Βαλκάνια μέχρι τον Καύκασο και την Κεντρική Ασία. Ναι ακόμα και στην Αρκτική. Αυτό δεν είναι ευρύτερα γνωστό στην Ελλάδα. Το 2015 όμως η Τουρκία υπέβαλλε υποψηφιότητα για συμμετοχή στο Αρκτικό Συμβούλιο ως χώρα παρατηρητής! Επίσης αξίζει να αναφερθεί ότι με πρωτοβουλία του Ερντογάν το 2009 ιδρύθηκε ο Οργανισμός των Τουρκογενών Κρατών με στόχο την ενοποίηση των τουρκόφωνων πληθυσμών, από τα Βαλκάνια μέχρι τον Καύκασο και την Κεντρική Ασία. Στην 9η Σύνοδο του Οργανισμού που διεξήχθη στην Σαμαρκάνδη του Ουζμπεκιστάν τον Νοέμβριο του 2022 η Τουρκία πέτυχε να γίνει δεκτή η συμμετοχή του ψευδοκράτους της Βόρειας Κύπρου ως μέλος παρατηρητής. Στην Τουρκία θεωρούν πως η συγκεκριμένη απόφαση είναι ένα αρχικό βήμα προς την αναγνώριση της λεγόμενης «ΤΔΒΚ» ως ανεξάρτητου κράτους με ότι αυτό συνεπάγεται για την Κύπρο και τον Ελληνισμό. Θα αλλάξει αυτός ο άνευ όρων μεγαλοϊδεατισμός της νέο-Οθωμανικής Τουρκίας του Ερντογάν σε περίπτωση νίκης των Κεμαλιστών στις επερχόμενες Προεδρικές εκλογές ή θα ενισχυθεί ακόμα περισσότερο;
Στη συνέχεια τον λόγο πήρε ο Δημοσιογράφος & Συγγραφέας κ. Κώστας Μαρδάς, ο οποίος ξεκίνησε την ομιλία του με μια αναφορά στις ελληνοτουρκικές κρίσεις που έχουν λάβει χώρα από το 1955 μέχρι σήμερα τονίζοντας τον αμφιλεγόμενο ρόλο που έπαιζαν πάντα οι ΗΠΑ στην επίλυση κάθε κρίσης εις βάρος μας. Αναφέρθηκε χαρακτηριστικά σε μια ρήση του Μάνου Χατζιδάκι μετά το Νταβός το 1988 που έλεγε ότι «ως εχθροί με τους Τούρκους είμαστε φιλικότατοι και ως φίλοι γελοίοι». Τόνισε ότι το 1987 αποκλιμακώθηκε η ελληνοτουρκική κρίση με μεσολάβηση των ΗΠΑ και με κόστος την ακύρωση της γεώτρησης πετρελαίου στην Θάσο. Στη συνέχεια, αναφέρθηκε στον αντίπαλο του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στις επερχόμενες Προεδρικές εκλογές Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, ο οποίος είναι Πρόεδρος του Ρεπουμπλικανικού κόμματος και Βουλευτής από το 2002. Το 2009 εξελέγη Δήμαρχος Άγκυρας ενώ το 2010 εξελέγη πρόεδρος του Ρεπουμπλικανικού κόμματος. Ο Κιλιτσντάρογλου εργάστηκε ως εφοριακός στο Υπουργείο Οικονομικών. Είναι Αλεβίτης, κεντροαριστερός και ακτιβιστής. Το 2017 έκανε πεζοπορία από την Άγκυρα στην Κωνσταντινούπολη διαμαρτυρόμενος για τη φυλάκιση ενός Βουλευτή ενώ το 2022 δεν πλήρωσε το ρεύμα για να διαμαρτυρηθεί για τις αυξήσεις στο ρεύμα. Μάλιστα, έδωσε συνέντευξη υπό το φως κεριών. Ο Κιλιτσντάρογλου ισχυρίζεται ότι η Τουρκία αγόρασε τους πυραύλους S-400 από τη Ρωσία επειδή οι ΗΠΑ αρνήθηκαν να τους πουλήσουν Patriot και ότι αν οι ΗΠΑ δεν τους πουλήσουν F16, τότε η Τουρκία θα κλείσει την βάση του Ιντσιρλίκ, μια θέση που ταυτίζεται με αυτή του Ερντογάν. Το Ρεπουμπλικανικό κόμμα είναι αυτό που έχει διαμορφώσει την θέση περί ελληνικής κατοχής των νησιών του Αιγαίου ενώ ο Κιλιτσντάρογλου τονίζει ότι το πρώτο του ταξίδι μετά την εκλογή του θα είναι στα δήθεν «κατεχόμενα» ελληνικά νησιά. Διαφωνεί με τον Ερντογάν στο θέμα της Λιβύης ενώ αναμένεται να ακολουθήσει την ίδια πολιτική με τον Ερντογάν στο Κυπριακό και στη Συρία. Στο εσωτερικό της χώρας, ο Κιλιτσντάρογλου έχει υποσχεθεί να επαναφέρει το πολίτευμα της Προεδρευόμενης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας ενώ έχει προτείνει την αναθεώρηση του Συντάγματος. Είναι φιλοδυτικός αλλά με αυτόνομη στάση και δεν είναι ελεγχόμενος από τις ΗΠΑ.
Ο κ. Μαρδάς τόνισε ότι διαχρονικά όλοι οι Τούρκοι πρωθυπουργοί έχουν χειριστεί ελληνοτουρκικές κρίσεις η αποκλιμάκωση των οποίων πάντα απέβαινε εις βάρος των ελληνικών εθνικών συμφερόντων. Το 1955 ο Μεντερές έκανε διωγμούς στην ελληνική ομογένεια της Κωνσταντινούπολης χωρίς καμία αντίδραση από την Ελλάδα ύστερα από παρότρυνση των ΗΠΑ για να μην διαταραχθούν οι ισορροπίες εντός του ΝΑΤΟ. Το 1964 ο Τούρκος πρωθυπουργός Ισμέτ Ινονού χειρίστηκε την ελληνοτουρκική κρίση στη Κύπρο και προέβη στον διωγμό των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης. Το 1974 είχαμε τον Αττίλα από τον Μπουλέντ Ετσεβίτ. Το 1976 ο Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ επέβαλε πάγωμα γεωτρήσεων στο Αιγαίο, το 1987 ο Τουργκούτ Οζάλ χειρίστηκε την κρίση του Μαρτίου που κατέληξε σε πάγωμα ερευνών και γεωτρήσεων στο Αιγαίο. Το 1996 η Τανσού Τσιλέρ χειρίστηκε την κρίση των Ιμίων η οποία οδήγησε στις γκρίζες ζώνες. Το 2020 επί Ερντογάν είχαμε την κρίση με τις έρευνες του Oruc Reis στα ανοικτά του Καστελόριζου. Ο κ. Μαρδάς έκλεισε την ομιλία του λέγοντας ότι όποιος και αν κερδίσει τις επερχόμενες εκλογές στην Τουρκία, θα συνεχίσουμε να έχουμε κρίσεις με την Τουρκία και πως με την παρέμβαση των ΗΠΑ, οι κρίσεις θα επιλύονται εις βάρος των ελληνικών εθνικών συμφερόντων.
Ο Αντιστράτηγος ε.α. κ. Λάμπρος Τζούμης ανέφερε ότι οι πρόσφατοι σεισμοί στην Τουρκία έχουν προσωρινά διαφοροποιήσει το τοπίο στις ελληνοτουρκικές σχέσεις καθώς τον τελευταίο καιρό παρατηρούμε ύφεση των εντάσεων, μείωση των προκλητικών δηλώσεων και μηδενικές υπερπτήσεις πάνω από το Αιγαίο. Κατά την περίοδο Ερντογάν, εκτός από τις έρευνες του Oruc Reis, δεν είχαμε θερμό επεισόδιο τύπου Ιμίων αλλά είχαμε συνεχείς λεκτικές επιθέσεις, παραβιάσεις στο Αιγαίο, εμβολισμούς πλοίων και απαίτηση για αποστρατικοποίηση των ελληνικών νησιών, παρενόχληση των γεωτρήσεων στην Κυπριακή ΑΟΖ, εγκατάλειψη της διζωνικής, δικοινοτικής λύσης στο Κυπριακό αλλά και εφαρμογή ενός υβριδικού πολέμου μέσω του μεταναστευτικού. Επί Ερντογάν είχαμε επίσης διεύρυνση των επεκτατικών βλέψεων της Τουρκίας με το Τουρκολιβυκό μνημόνιο και το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας. Ο κ. Τζούμης εκτιμά ότι όποιος και να εκλεγεί στην Τουρκία δεν θα αλλάξει κάτι στην εξωτερική πολιτική αφού ξέρουμε ότι η Τουρκία έχει σταθερή γραμμή στα εθνικά της θέματα. Ο τουρκικός αναθεωρητισμός είναι δομικός και σταθερός.
Οι σεισμοί θα επηρεάσουν τις εκλογές στην Τουρκία καθώς ο Ερντογάν είχε προειδοποιηθεί για τους σεισμούς αλλά δεν πήρε μέτρα. Στις δημοκσοπήσεις, ο Κιλιτσντάρογλου προηγείται αλλά ποτέ δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για το αποτέλεσμα καθώς ο Ερντογάν ελέγχει όλο τον κρατικό μηχανισμό. Μετά το πραξικόπημα του 2016, η Τουρκία έχει εξελιχθεί σε ένα προσωποπαγές αυταρχικό καθεστώς. Ο Ερντογάν θα κάνει τα πάντα για να παραμείνει στην εξουσία ενώ υπάρχει περίπτωση να γίνει και εκτεταμένη νοθεία, ιδιαίτερα στις σεισμόπληκτες περιοχές όπου οι πολίτες δεν έχουν καν επίσημα έγγραφα. Ο Ερντογάν επέλεξε να γίνουν οι εκλογές στις 14 Μαΐου διότι την ίδια ημερομηνία είχε κερδίσει τις εκλογές ο Αντνάν Μεντερές το 1950. Η Τουρκία γενικά έχει μακρόπνοους στόχους στην εξωτερική πολιτική ακόμα και στην Ανταρκτική όπου σκοπεύει να έχει μεγαλύτερη συμμετοχή στις έρευνες που γίνονται εκεί.
Ο Διδάσκων Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Αιγαίου και Μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής του ΚΕΔΙΣΑ Δρ. Χρήστος Ζιώγας τόνισε ότι οι σεισμοί δεν δύνανται να επιλύσουν προβλήματα πολιτικής υφής. Αν ηττηθεί το AKP τότε μπορεί να υποστηριχθεί ότι ο σεισμός επηρέασε το εκλογικό αποτέλεσμα καθώς ο Ενρτογάν ευθυνόταν για πολεοδομικές αυθαιρεσίες στην περιοχή των σεισμών. Επίσης, αν επικρατήσει η αξιωματική αντιπολίτευση δεν σημαίνει ότι θα αλλάξει άρδην η τουρκική εξωτερική πολιτική. Ο Δρ. Ζιώγας ανέλυσε την ταυτότητα των τουρκικών κομμάτων τονίζοντας ότι η ιδεολογική ταυτότητα και η ανθρωπογεωγραφία των κομμάτων της αντιπολίτευσης δεν καταδεικνύουν μια συσπείρωση με σκοπό την μεταστροφή της κοινωνικής και πολιτικής μετάβασης της Τουρκίας, αλλά περισσότερο αποτυπώνουν μια ad hoc αντί-Ερντογανική σύμπραξη. Δηλαδή, κύριος στόχος τους είναι η ήττα Ερντογάν και όχι η αλλαγή του υπάρχοντος μοντέλου διακυβέρνησης. Η Τουρκία επί Ερντογάν έγινε πολιτικά πιο αυταρχική με έμφαση στο θρησκευτικό στοιχείο τόσο στην ιδιωτική όσο και την δημόσια σφαίρα. Το τουρκικό πολιτικό σύστημα αλλά και η τουρκική κοινωνία επανακαθορίζουν το τουρκικό εθνικό συμφέρον διασταλτικά και με τρόπο που δευτερογενώς διαμορφώνει τάσεις αυτονόμησης από τη Δύση. Το πολιτικό σύστημα στην Τουρκία στην πλειονότητα του αναπαράγει αντί-δυτική ιδεολογία διαφόρων αποχρώσεων. Ο τουρκικός αναθεωρητισμός αποτελεί δομικό χαρακτηριστικό του συστήματος και γι’ αυτό θα συνεχιστεί και μετά την πιθανή ήττα Ερντογάν. Ο τουρκικός αναθεωρητισμός είναι ριζοσπαστικός αναθεωρητισμός. Κατά την άποψη του Δρ. Ζιώγα, η ελληνική πλευρά καλό θα είναι να διατηρεί μια θετική προδιάθεση για τις εξελίξεις, ταυτόχρονα όμως πρέπει να είναι έτοιμη για μια νέα επιδείνωση των σχέσεων με την Τουρκία μετά τις εκλογές ιδιαίτερα αν επικρατήσει ο Ερντογάν και το πολιτικό κόστος θα έχει επιμεριστεί ενώ παράλληλα οι ανάγκες διαχείρισης της καταστροφής στην Τουρκία θα μειώνονται.
Στη συνέχεια ακολούθησε συζήτηση με το κοινό που παρακολούθησε το webinar. Σε ερώτηση του Ιδρυτή & Πρόεδρου του ΚΕΔΙΣΑ Δρ. Ανδρέα Μπανούτσου για τη στάση που θα κρατήσει η Τουρκία απέναντι στην Δύση και τις Ευρασιατικές Μεγάλες Δυνάμεις (Κίνα και Ρωσία), ο κ. Μαρδάς είπε ότι αν κερδίσει ο Κιλιτσντάρογλου δεν θα κινηθεί προς την Ευρασία παρότι μεγάλο μέρος του Τούρκων πολιτών κοιτάει προς την Ανατολή. Ο κ. Τζούμης είπε ότι όποιος και αν εκλεγεί, θα υπάρξει στροφή της Τουρκίας προς την Δύση, καθώς αν δεν πάρει αναβάθμιση των F16 ή δεν λάβει νέα F16 μέχρι το τέλος της δεκαετίας θα βρεθεί πίσω από την Ελλάδα με ανατροπή ισορροπίας ισχύος υπέρ ημών. Ο Δρ. Ζιώγας τόνισε ότι η Τουρκία δεν θέλει να αποκοπεί από τη Δύση. Η πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική της Τουρκιάς που ακροβατεί μεταξύ Ανατολής και Δύσης γίνεται καθαρά για διαπραγματευτικούς και ωφελιμιστικούς λόγους. Ο Κιλιτσντάρογλου, αν εκλεγεί, θα προσπαθήσει να αποκαταστήσει τις σχέσεις με τη Δύση.
Σε ερώτηση σχετικά με πιθανές κυρώσεις κατά της Τουρκίας από τη Δύση, ο κ. Μαρδάς απάντησε ότι καμία κύρωση δεν έχει υπάρξει για τις παραβιάσεις της Τουρκίας εναντίον μας. Οι ΗΠΑ ουδέποτε έδωσαν εγγυήσεις ασφαλείας στην Ελλάδα. Το ΝΑΤΟ επεμβαίνει μόνο σε περίπτωση επίθεσης από μη κράτος μέλος του ΝΑΤΟ όχι από συμμαχικά κράτη όπως η Τουρκία. Ο κ. Τζούμης αναφέρθηκε στο Δόγμα Λούντς που προβλέπει ότι δεν θα εμπλέκεται το ΝΑΤΟ σε διμερείς διαφορές ανάμεσα στα μέλη του. Δεν μπορούμε να περιμένουμε κυρώσεις από το ΝΑΤΟ ούτε από την ΕΕ. Οι ΗΠΑ δεν θα προασπίσουν την εδαφική μας ακεραιότητα. Το μόνο που θα κάνουν είναι να μεσολαβήσουν για αποκλιμάκωση της κρίσης και πάντα με κόστος για την Ελλάδα όπως στα Ίμια όπου γκριζάρισε το Αιγαίο. Ο κ. Τζούμης τόνισε ότι όσο σημαντικοί είμαστε εμείς για τις ΗΠΑ άλλο τόσο είναι και η Τουρκία. Ο Δρ. Ζιώγας είπε ότι το ΝΑΤΟ δεν αποδίδει δικαιοσύνη καθώς είναι μια αμυντική συμμαχία. Επομένως, δεν μπορούμε να περιμένουμε κυρώσεις για την συμπεριφορά της Τουρκίας από το ΝΑΤΟ. Οι ΗΠΑ θα έχουν πάντα διαμεσολαβητικό ρόλο, ο οποίος έχει κόστος για την Ελλάδα. Οι ελληνοαμερικανικές σχέσεις είναι αντιστρόφως ανάλογες με τις αμερικανοτουρκικές σχέσεις.
Σε ερώτηση για τις ευρω-τουρκικές σχέσεις, ο κ. Μαρδάς είπε ότι οι διαπραγματεύσεις για πλήρη ένταξη Τουρκίας στην ΕΕ είναι στον αέρα. Ίσως αν εκλεγεί ο Κιλιτσντάρογλου, να ανοίξουν πάλι οι διαπραγματεύσεις ΕΕ – Τουρκίας αλλά υπάρχει μια σειρά όρων από την ΕΕ, όπως δημοκρατικοί θεσμοί, κράτος δικαίου κ.α. που πρέπει να ικανοποιηθούν. Πως θα γίνει όμως αυτό όταν ο Κιλιτσντάρογλου σε περίπτωση που εκλεγεί Πρόεδρος είναι πιθανό να ξεκινήσει τις διώξεις κατά των οπαδών του Ερντογάν; Ο κ. Τζούμης είπε ότι αν επανεκλεγεί ο Ερντογάν, δεν θα ενδιαφερθεί για την ένταξη στην ΕΕ διότι θα απαιτηθούν μεταρρυθμίσεις που δεν θα θέλει να κάνει. Ακόμα και αν εκλεγεί ο Κιλιτσντάρογλου δεν είναι σίγουρο ότι θα θελήσει να ενταχθεί στην ΕΕ ή απλά θα προτιμήσει το καθεστώς συνδεδεμένου κράτους. Οι ευρω-τουρκικές σχέσεις θα παραμείνουν σε ένα καθεστώς συναλλαγής. Ο Δρ. Ζιώγας δεν θεώρει σοβαρό το ενδεχόμενο ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ, απλά θα επιδιωχθεί μια ειδική σχέση με την ΕΕ καθώς η ΕΕ θέλει το οικονομικό μέγεθος της Τουρκίας και η Τουρκία θέλει το πολιτικό μέγεθος της ΕΕ.
